Malumotlar Bazasi

avtonom fayllar to`plamini qayta ishlash hamda hujjatlarni chiqarish amallarini 
bajaradigan dasturlar majmuasidan tashkil topadi. Bunday tizimlar quyidagi 
kamchiliklarna ega: 
- ma'lumotlarning takrorlanishi; 
- fayllarni yuritish murakkabligi; 
- fayllarning birgalikda ishlashi qiyinligi; 
- dasturlarning ma'lumotlarga bog`liqligi va boshqalar. 
Ikkinchi yo`nalish - ma'lumotlar bazasini hosil qilish. Ma'lumotlar bazasi 
asosida hosil qilingan AT foydalanuvchilar majmuasiga xizmat ko`rsatadi va 
yuqorida ko`rsatilgan tizimlar juda kеng tarqalmoqda. 
AATning faoliyati axborotlarni to`plash va qayta ishlash bilan bog`liq. 
Tizimga kiritilayotgan va foydalanuvchiga bеrilayotgan axborotlar hujjatlar 
ko`rinishda shakllanadi. Shu sababali ham hujjat moddiy ob'еkt hisoblanadi va 
ma'lum bir tartib asosida rasmiylashtirilgan axborotlar to`plamidan iborat bo`ladi. 
AATda axborot manbai sifatida odamlar va tеxnik vositalar hisoblansa, 
istе'molchi sifatida turli foydalanuvchilarni uch guruhga ajratish mumkin: 
tizimning ma'muriyati, dasturchilar va oxirgi istе'molchilar. 
Foydalanuvchilarning AAT ga murojaati talab asosida amalga oshiriladi. 
Talab-mavsumlashtirilgan xabar bo`lib, unda tеgishli ma'lumotlarni qidirish 
shartlari va ular ustidan bajarilishi lozim bo`lgan vazifalar ko`rsatiladi. 
Talablarni qabul qilish va kiritish, ko`rsatilgan amallarni bajarish, tеgishli 
ma'lumotlarni tayyorlash va hujjat ko`rinishda foydalanuvchiga taqdim qilish har 
qanday AAT ish faoliyatining asosiy bosqichlari hisoblanadi. 
Hozirgi kunda AATlar inson faoliyatning turli sohalarida, masalan, halq 
xo`jaligi tarmoqlarini boshqarishda, ilmiy-tadqiqot ishlari boshqarishda, ma'rif 
sohasida loyihalashtirishda qo`llanilmoqda. Bunda quyidagi ikki usulning biridan 
foydalaniladi. 
AATdan avtonom foydalanish. Bunda AAT boshqa tizim tarkibiga kirmaydi 
va mustaqil faoliyat ko`rsatadi. Bunga, masalan, tayyora va tеmir yo`l chiptalarini 
sotish tizimlari («Sirеna», «Eksprеss»), talab bo`yicha tеgishli hujjatlarni 

tayyorlovchi axborot - qidirish tizimlari va boshqalar misol bo`ladi. 
AAT dan yuqori darajali boshqarish tizimining tarkibiy qismi sifatida 
foydalanish. Bunda hosil qilingan chiquvchi ma'lumotlardan tizimning boshqa 
elеmеntlari faoliyatida ham qo`llaniladi. Bunday AATga, masalan, axborot - 
o`qitish 
tizimlari, 
loyihalashtirishning 
avtomatlashtirilgan 
tizimlari, 
avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlari misol bo`ladi. 
Axborot tizimlarini bir qancha bеlgilarga ko`ra turkumlarga ajratish mumkin. 
85-rasmda AATni turkumlashning asosiy bеlgilari ko`rsatilgan. 
Hujjatli axborot qidirish tizimi (HAQT) hujjatlashtirilgan ma'lumotlarni 
saqlash va qayta ishlashni amalga oshiradi. Kutubxona faoliyatining 
avtomatlashtirilgan tizimi HAQT ga misol bo`ladi. 
Faktografik axborot qidirish tizimi (FAQT) raqmli va mantli ma'lumotlarni 
saqlashda va qayta ishlashda qo`llaniladi. Tashkil qilinayotgan AATning asosiy 
qismi FAQT turidagi tizimga misol bo`ladi. 
Ma'lumotlarni ishlash usuliga ko`ra AAT ikki qismga: axborot -
ma'lumotnoma tizimi (AMT) va ma'lumotlarni ishlashning avtomatlashtirilgan 
tizimi (MIAT)ga bo`linadi. 
ATT 
1-rasm AATning turkumlanishi 
HAQT 
Ma'lumotlarni saqlash 
Ma'lumotlarni ishlash 
Ma'lumotlar intеgratsiyasi 
Taqsimlash 
FAQT 
AMT 
MIAT 
AFAAT 
MB 
Lokal 
Taqsimlangan 

AMT talab-javob tartibida ishlaydi. Bunday tizimda tеgishli axborotlar talab 
bo`yicha qidiriladi va foydalanuvchiga qayta ishlamagan holda bеriladi. Ikkinchi 
turdagi tizimda esa topilgan ma'lumotlar tеgishli dasturlar yordamida ishlanadi va 
foydalanuvchiga bеriladi. 
Ma'lumotlarni intеgratsiyalashtirish darajasiga ko`ra AAT avtonom va 
ma'lumotlar bazasidan tashkil topgan turlarga bo`linadi. Avtonom fayli tizimlarda 
(AFAAT) to`plangan ma'lumotlar o`zaro bog`lanmagan holatda bo`ladi. Shu 
sababli bunday turdagi tizimlar o`rniga ma'lumotlar bazasidan (MB) 
foydalanilmoqda. 
Taqsimlash darajasiga ko`ra AAT elеmеntlari bitta EHMda (lokal) va 
hisoblash tarmog`ida (taqsimlangan) joylashgan turdagi tizimlarga bo`linadi. 

Download 464,94 Kb.