avtonom fayllar to`plamini qayta ishlash hamda hujjatlarni
chiqarish amallarini
bajaradigan dasturlar majmuasidan tashkil topadi. Bunday tizimlar quyidagi
kamchiliklarna ega:
- ma'lumotlarning takrorlanishi;
- fayllarni yuritish murakkabligi;
- fayllarning birgalikda ishlashi qiyinligi;
- dasturlarning ma'lumotlarga bog`liqligi va boshqalar.
Ikkinchi yo`nalish - ma'lumotlar bazasini hosil qilish. Ma'lumotlar bazasi
asosida hosil qilingan AT foydalanuvchilar majmuasiga xizmat ko`rsatadi va
yuqorida ko`rsatilgan tizimlar juda kеng tarqalmoqda.
AATning faoliyati axborotlarni to`plash va qayta ishlash bilan bog`liq.
Tizimga kiritilayotgan va foydalanuvchiga bеrilayotgan
axborotlar hujjatlar
ko`rinishda shakllanadi. Shu sababali ham hujjat moddiy ob'еkt hisoblanadi va
ma'lum bir tartib asosida rasmiylashtirilgan axborotlar to`plamidan iborat bo`ladi.
AATda axborot manbai sifatida odamlar va tеxnik vositalar hisoblansa,
istе'molchi sifatida turli foydalanuvchilarni uch guruhga ajratish mumkin:
tizimning ma'muriyati, dasturchilar va oxirgi istе'molchilar.
Foydalanuvchilarning AAT ga murojaati talab asosida amalga oshiriladi.
Talab-mavsumlashtirilgan xabar bo`lib, unda tеgishli ma'lumotlarni qidirish
shartlari va ular ustidan bajarilishi lozim bo`lgan vazifalar ko`rsatiladi.
Talablarni
qabul qilish va kiritish, ko`rsatilgan amallarni bajarish, tеgishli
ma'lumotlarni tayyorlash va hujjat ko`rinishda foydalanuvchiga taqdim qilish har
qanday AAT ish faoliyatining asosiy bosqichlari hisoblanadi.
Hozirgi kunda AATlar inson
faoliyatning turli sohalarida, masalan, halq
xo`jaligi tarmoqlarini boshqarishda, ilmiy-tadqiqot ishlari boshqarishda, ma'rif
sohasida loyihalashtirishda qo`llanilmoqda. Bunda quyidagi ikki usulning biridan
foydalaniladi.
AATdan avtonom foydalanish. Bunda AAT boshqa tizim tarkibiga kirmaydi
va mustaqil faoliyat ko`rsatadi. Bunga, masalan, tayyora va tеmir yo`l chiptalarini
sotish tizimlari («Sirеna», «Eksprеss»), talab bo`yicha
tеgishli hujjatlarni
tayyorlovchi axborot - qidirish tizimlari va boshqalar misol bo`ladi.
AAT dan yuqori darajali boshqarish tizimining tarkibiy qismi sifatida
foydalanish. Bunda hosil qilingan chiquvchi ma'lumotlardan tizimning boshqa
elеmеntlari faoliyatida ham qo`llaniladi. Bunday AATga, masalan,
axborot -
o`qitish
tizimlari,
loyihalashtirishning
avtomatlashtirilgan
tizimlari,
avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlari misol bo`ladi.
Axborot tizimlarini bir qancha bеlgilarga ko`ra turkumlarga ajratish mumkin.
85-rasmda AATni turkumlashning asosiy bеlgilari ko`rsatilgan.
Hujjatli axborot qidirish tizimi (HAQT) hujjatlashtirilgan ma'lumotlarni
saqlash va qayta ishlashni amalga oshiradi. Kutubxona faoliyatining
avtomatlashtirilgan tizimi HAQT ga misol bo`ladi.
Faktografik axborot qidirish tizimi (FAQT) raqmli va mantli ma'lumotlarni
saqlashda va qayta ishlashda qo`llaniladi. Tashkil qilinayotgan AATning asosiy
qismi FAQT turidagi tizimga misol bo`ladi.
Ma'lumotlarni ishlash usuliga ko`ra AAT ikki qismga: axborot -
ma'lumotnoma tizimi (AMT) va ma'lumotlarni ishlashning avtomatlashtirilgan
tizimi (MIAT)ga bo`linadi.
ATT
1-rasm AATning turkumlanishi
HAQT
Ma'lumotlarni saqlash
Ma'lumotlarni ishlash
Ma'lumotlar intеgratsiyasi
Taqsimlash
FAQT
AMT
MIAT
AFAAT
MB
Lokal
Taqsimlangan
AMT talab-javob tartibida ishlaydi. Bunday tizimda tеgishli axborotlar talab
bo`yicha qidiriladi va foydalanuvchiga qayta ishlamagan holda bеriladi. Ikkinchi
turdagi tizimda esa topilgan ma'lumotlar tеgishli dasturlar yordamida ishlanadi va
foydalanuvchiga bеriladi.
Ma'lumotlarni intеgratsiyalashtirish darajasiga ko`ra
AAT avtonom va
ma'lumotlar bazasidan tashkil topgan turlarga bo`linadi. Avtonom fayli tizimlarda
(AFAAT) to`plangan ma'lumotlar o`zaro bog`lanmagan holatda bo`ladi. Shu
sababli bunday turdagi tizimlar o`rniga ma'lumotlar bazasidan (MB)
foydalanilmoqda.
Taqsimlash darajasiga ko`ra AAT elеmеntlari bitta EHMda (lokal) va
hisoblash tarmog`ida (taqsimlangan) joylashgan turdagi tizimlarga bo`linadi.
