Ma’lumotlarni uzatish protokoli

Ma’lumotlarni uzatish protokoli 
Ma’lumotlarni uzatish protokoli
66 ta til
 
Maqola
 
Munozara
lotin/кирилл
 
 
 
 
Mutolaa
 
Tahrirlash
 
Manbasini tahrirlash
 
Tarix
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Ma’lumotlarni uzatish protokoli - bu turli dasturlar oʻrtasida ma’lumotlar almashinuvini 
aniqlaydigan, mantiqiy darajadagi interfeysning muayyan qoidalari yoki kelishuvlari 
toʻplamidur. Ushbu qoidalar xabarlarni uzatish va xatolar bilan ishlashning yagona usulini 
belgilaydi.
Signal protokoli ulanishni boshqarish uchun ishlatiladi, masalan, aloqani sozlash, qayta 
manzillash, uzish. Protokolga misollar: RTSP, SIP. Ma’lumotlarni uzatish uchun RTP kabi 
protokollar qoʻllaniladi.
Tarmoq protokoli - tarmoqqa kiritilgan ikki yoki undan ortiq qurilmalar oʻrtasida ulanish va 
ma’lumotlarni almashish imkonini beruvchi qoidalar va harakatlar (harakatlar ketma-ketligi) 
toʻplami.
Turli xil protokollar koʻpincha bir xil turdagi aloqaning faqat turli tomonlarini tavsiflaydi. 
„Protokol“ va „protokollar steki“ nomlari protokolni amalga oshiradigan dasturiy ta’minot 
qanday ekanligini koʻrsatadi.
Internet uchun yangi protokollar IETF tomonidan, boshqa protokollar esa IEEE yoki ISO 
tomonidan belgilanadi. ITU-T telekommunikatsiya protokollari va formatlari bilan 
shugʻullanadi.
Tarmoq protokollarini tasniflashning eng keng tarqalgan tizimi OSI modeli deb ataladi, unga 
muvofiq protokollar maqsadiga koʻra 7 darajaga boʻlinadi - jismoniy (elektr yoki boshqa 
signallarni shakllantirish va tanib olish) dan amaliygacha (ilovalar tomonidan ma’lumotlarni 
uzatish uchun ilovalarni dasturlash interfeysi).
Tarmoq protokollari tarmoqqa ulangan kompyuterlarning ishlash qoidalarini belgilaydi. Ular 
koʻp darajali printsip asosida qurilgan. Har bir darajadagi protokol texnik aloqa qoidalaridan 
birini belgilaydi. Hozirgi vaqtda tarmoq protokollari OSI (Open System Interconnection - ochiq 
tizimlarning oʻzaro aloqasi, OTA) tarmoq modelidan foydalanadi.

OSI modeli tarmoq ishlashining 7 darajali mantiqiy modelidir. U bir necha darajalarda tashkil 
etilgan protokollar va aloqa qoidalari guruhi tomonidan amalga oshiriladi:
 
fizik darajada aloqa liniyalarining fizik (mexanik, elektr, optik) xususiyatlari aniqlanadi;
 
kanal darajasida tarmoq tugunlari boʻyicha fizik darajadan foydalanish qoidalari 
aniqlanadi;
 
tarmoq darajasi xabarlarni manzillash va yetkazib berish uchun javobgardir;
 
transport qatlami xabar komponentlarini o'tkazish tartibini boshqaradi;
 
seans darajasi turli ish stantsiyalarida ishlaydigan ikkita amaliy dastur oʻrtasidagi aloqani 
muvofiqlashtiradi;
 
taqdim etish darajasi ma’lumotlarni kompyuterning ichki formatidan uzatish formatiga 
aylantirish uchun ishlatiladi;
 
amaliy daraja - foydalanuvchining tarmoq dasturlari uchun qulay aloqa interfeysini 
ta’minlovchi amaliy dastur va boshqa qatlamlar orasidagi chegara hisoblanadi.
Umumiy tasnifda protokollar past darajali protokollar, yuqori darajali protokollar va oʻrta 
darajadagi protokollarga boʻlinadi. Oraliq daraja aloqa va autentifikatsiya protokollarini oʻz 
ichiga oladi. Yuqori daraja protokollari amaliy, seansli va taqdim etish protokollaridir. Fizik, 
kanal, tarmoq va transport protokollari past darajadagi protokollar sifatida tasniflanadi
[1]
.
Boshqa model - TCP / IP protokoli stegi - 4 ta darajani oʻz ichiga oladi:
 
kanal darajasi (link layer),
 
tarmoq darajasi (Internet layer),
 
transport darajasi (transport layer),
 
dastur darajasi (application layer).
Tarmoq protokollariga misollar[tahrir | manbasini tahrirlash]
TCP / IP - bu unga tegishli ikkita protokol nomi bilan atalgan ma’lumotlarni uzatish protokollari 
toʻplami: TCP (inglizcha: Transmission Control Protocol - uzatishni boshqarish protokoli) va IP 
(inglizcha: Internet Protocol - Internet protokoli)
[2]
.
Internetda ishlatiladigan eng mashhur protokollar:
 
HTTP (Hyper Text Transfer Protocol) - gipermatnni uzatish protokoli. HTTP protokoli 
bir xil tarmoqqa ulangan kompyuterlar oʻrtasida Web-sahifalarni yuborish uchun 
ishlatiladi.
 
FTP (File Transfer Protocol) - bu maxsus fayl serveridan foydalanuvchi kompyuteriga 
fayllarni uzatish protokoli. FTP abonentga tarmoqdagi istalgan kompyuter bilan ikkilik 

va matnli fayllarni almashish imkonini beradi. Masofaviy kompyuter bilan aloqa 
oʻrnatgandan soʻng, foydalanuvchi faylni masofaviy kompyuterdan oʻz kompyuteriga 
nusxalashi yoki faylni kompyuteridan masofaviy kompyuterga nusxalashi mumkin.
 
POP3 (Post Office Protocol) - standart pochta ulanish protokoli. POP serverlari kiruvchi 
xatlarni boshqaradi va POP protokoli mijoz pochta joʻnatmalaridan xat olish soʻrovlarini 
bajarish uchun moʻljallangan.
 
SMTP (Simple Mail Transfer Protocol) - pochta joʻnatmalari uchun qoidalar toʻplamini 
belgilaydigan protokol. SMTP serveri yoki qabul qilganlik toʻgʻrisida tasdiqni, yoki xato 
toʻgʻrisida xabarini qaytaradi, yoki qoʻshimcha ma’lumot soʻraydi.
 
TELNET - masofaviy kirish protokoli. TELNET abonentga oʻzi bilan bir tarmoqda 
boʻlgan har qanday kompyuterda, ya’ni dasturlarni ishga tushirish, ish rejimini 
oʻzgartirish va hokazolarda ishlash imkonini beradi. Amalda, imkoniyatlar masofaviy 
mashina ma’muri tomonidan oʻrnatiladigan kirish darajasi bilan cheklangan.
Boshqa protokollar:
 
DTN - NASA tomonidan ishlatiladigan IPN uzoq kosmik tarmoqlari uchun moʻljallangan 
protokol.
http://fayllar.org