1
MAPLE DASTURI HAQIDA
B.BAhmedov
Farg’ona Davlat universiteti, fizika kafedrasi o’qituvchisi
Sh.Sh.Abduroxmonov
Farg’ona Davlat universiteti M21–02 guruh magistranti
Kompyuter matematikasi sohasi bo`yicha dunyodagi lider bu Waterloo Maple
Inc (Kanada) kompaniyasi bo`lib hisoblanadi. Bu kompaniyaning ishlab
chiqaradigan mahsuloti Maple matematik dasturi bo`lib hisoblanadi. Maple muhiti
1980-yilda Waterloo Maple Inc (Kanada) firmasi tomonidan yaratilgan. Bugungi
kunda uning quyidagi versiyalari mavjud: Maple 5, Maple 6, Maple 7 va hokazo.
Maple – matematik oynali dasturi qisqa vaqt ichida keng qamrovli hisoblashlarni
bajarish imkoniyatiga ega. 1984-yildan boshlab Waterloo
Maple Inc kompaniyasi
Maple dasturlarini sotuvga chiqara boshlagan. Maple dasturida ishlash qulay
bo`lib, asosan mexanika, muhandislik masalalari, matematik masalalar, geometrik
fazolar va grafiklar bilan ishlashga mo`ljallangan 4000 dan ortiq bo`yruqlar
mavjud. Mathcad 2000 dasturida esa atigi 300 ta buyruqlar bor. Maple
dasturlashsiz katta hajmdagi masalalarni yechish imkoniyatiga ega. Faqat
masalalarni yechish algoritmini yozish va uni bir necha bo`laklarga bo`lish kerak.
Bundan tashqari yechish algoritmlari funksiya va sistema buyruqlari ko`rinishida
hal qilingan minglab masalalar mavjud. Maple
matematik va injener-texnik
hisoblashlarni o`tkazishga mo`ljallangan dasturlashning integrallashgan tizimi
hisoblanadi. U formula, son, matn va grafika bilan ishlash uchun keng imkoniyatli
tizimdir.
Paket foydalanish uchun ancha qulaydir. Uning interfeysi shunchalik qulay
qilinganki, undan foydalanuvchi dastur varag`i bilan xuddi qog`oz varag`i singari
ishlaydi. Unga sonlar, formulalar, matematik ifodalar va hokozalarni yozadi.
Maple
tizimi matn muharriri, kuchli hisoblash va grafik prosessoriga ega.
Matn muharriri matnlarni kiritish va muharrirlash uchun ishlatiladi. Matnlar
izohlardan iborat bo`lib, unga kiritilgan matematik ifodalar bajarilmaydi. Matn
so`zlar, matematik ifoda va formulalar, maxsus belgilar va hokozalardan iborat
bo`lishi mumkin. Maplening asosiy xususiyati
matematikada umumiy qabul
qilingan belgilarning ishlatilishidadir. Hisoblash prosessori keng imkoniyatga ega.
U murakkab matematik formulalar bo`yicha hisoblashlarni bajaradi. Ko`plab
matematik funksiyalarga ega bo`lish bilan birga, qatorlar, yig`indi, ko`paytma,
hosila va aniq integrallarni hisoblash, kompleks sonlar bilan ishlash, hamda chiziqli
2
va chiziqli bo`lmagan tenglamalarni yechish, vektor va matritsalar ustida amallar
bajarish imkoniyatini yaratadi.
Maple dasturining oynasi barcha amaliy dasturlarning oynasi kabidir.
Maplening ishchi maydoni 3 qismga bo`linadi:
1.
Kiritish maydoni – buyruqlar satridan tashkil topgan. Har bir buyruq satri
> simvoli bilan
boshlanadi;
2.
Chiqarish maydoni – kiritilgan buyruqlarni qayta ishlangandan so`ng hosil
bo`lgan ma`lumotlar (analitik ifodalar, grafiklar va xabarlar) ni o`z ichiga oladi;
3.
Matnli izohlar maydoni – ro`y bergan
xatoliklar yoki bajarilgan
buyruqlarga izohlar, turli xarakterdagi xabarlar.
Buyruqlar satrini matnli rejimiga o`tkazish uchun uskunalar panelidan
sichqoncha yordamida T ni tanlaymiz.
Maple dasturi ham Windowsning barcha ilovalari kabi quyidagi
elementlardan iborat:
-
Sarlavha satri. Bu qatorda fayl nomi, sistemali tugmachalar joylashgan;
-
Menyu. Menyu bo`limlari 8 ta bo`lib, ular
Maple dasturida ishlashni
osonlashtiradi;
-
Asboblar paneli. Foydalanuvchi uchun muhim va ko`p foydalaniladigan
buyruqlar uchun yorliqlar joylashtirilgan;
-
Ishchi stol yoki Maple hujjati (Worksheet). Mapleda yaratilgan hujjat
kengaytmasi *.mw bo`lib hisoblanadi.
Dastur ishga tushirilgandan keyin quyidagi menyu hosil bo`ladi:
-
File – fayllar bilan ishlash va hujjatni chop etish.
-
Edit – hujjatni tahrirlash buyruqlari va almashtirishlar buferi bilan ishlash.
-
View – foydalanuvchi interfeysi ko`rinishini boshqarish.
-
Insert – o`rnatish amallari.
-
Format – formatlarni berish operatsiyalari.
-
Spreadsheet - jadvallarni berish amallari.
-
Options – parametrlarni berish.
-
Help – ma`lumotlar muhiti bilan ishlash.
-
Window – oynalarni boshqarish.
Matematik belgilarni kiritish palitra. Matematik
belgilarni kiritish uchun
Palettes palitrasi ro`yxatidan foydalaniladi. Bu ro`yxat View menyusida joylashgan.
Ro`yxatda quyidagilar mavjud:
-
SYMBOL- alohida belgilarni kiritish (grek xarflar va ba`zi matematik
belgilar);
-
FESSION- matematik operatorlar va amallar shablonini kiritish;
3
-
MATRIX – turli o`lchovdagi matrisalar shablonini kiritish;
-
VEKTOR – turli o`lchovdagi vektorlar shablonini kiritish
Menyudan pastda joylashgan har bir tugmacha belgilar palitrasini ochish
uchun ishlatiladi.
Bu palitralar operatorlar, grek harflari, grafiklar va boshqalarni
o`rnatish uchun ishlatiladi.
