Marketingni vujudga kelish tarixi

MARKETINGNI VUJUDGA KELISH TARIXI

Marketing (inglizcha: market — bozor, bozordagi harakat, faoliyat) — korxonaning tovarlar ishlab chiqarish va sotishini tashkil etish hamda boshqarish shakli. Marketing atamasi isteʼmolga 19-asrning 60-yillarida Makkovern tomonidan kiritilgan. Marketing nazariy konsepsiya va tijorat faoliyatining oʻziga xos hodisasi tarzida 20-asr boshlarida Amerika Qoʻshma Shtatlarida ilk bor qoʻllanildi. Ishlab chiqarish va kapitalning yuksak darajada toʻplanishi, iqtisodiyot tarmoqlarida monopoliyalar hukmronligining, xalqaro bozorda keskin raqobatning vujudga kelishi mahsulot sotish muammosini obʼyektiv tarzda birinchi oʻringa chiqardi. 1908-yilda AQShda marketing muammolarini oʻrganadigan birinchi ixtisoslashgan firma paydo boʻldi. 1911-yilda esa oʻsha davrdagi bir qator yirik kompaniyalar tijorat tadqiqotlari bilan shugʻullanadigan dastlabki boʻlimlarni ochdi. Kompaniyalar huzurida bozorni oʻrganish, reklama, haridorlarga xizmat koʻrsatish va boshqarishning boshqa vazifalari bilan shugʻullanadigan marketing boʻlimlari taʼsis etila boshlandi. 1931-yilda Amerika Marketing jamiyati, 1937-yilda esa Amerika Marketing milliy uyushmasi tuzildi. 20-asrning 50—60-yillarida xalqaro Marketing federatsiyasi, jamoatchilik fikri hamda marketing boʻyicha Yevropa jamiyati va Yevropa marketing akademiyasi kabi xalqaro marketing tashkilotlari tuzildi.

Bozorni bilish (isteʼmolchilarni har tomonlama oʻrganish, ularning did va istaklarini bilish), bozorga moslashish, bozorga taʼsir oʻtkazish marketingning asosiy tamoyillaridir. Shuningdek, marketingni qoʻllash bilan bogʻliq masalalarni kompleks ravishda oʻrganish; mahsulot assortimentini rejalashtirish; talabni va savdoga ragʻbat beradigan tadbirlarni shakllantirish; savdo va taqsimot; boshqarish va nazorat qilish marketing faoliyatining mazmunini belgilaydi.
Mutaxassislar marketingning 9 ta asosiy vazifasini koʻrsatib oʻtadilar:
rejalashtirish va mahsulotni yaratish;
mahsulotning navi va standartlarini belgilash;
mahsulot xaridi va uni guruhlashtirish;
sotish;
omborga joylash;
transport xizmati;
marketing faoliyatini moliyalash;
xatarlar va bozorga oid axborotlar toʻplash.

Oʻzbekistonda 1980-yillardan boshlab iqtisodiyot oʻquv yurtlarida marketing kurslari oʻqitila boshlandi. Shu yillari marketing masalalari bilan S.Salimov, S. Fylomov, A. Bekmurodov, J. Jalolov, M. Qosimova, D. Muhitdinov, M. Nasreddinova, X. Raimov kabi olimlar ilmiy tadqiqot ishlari olib bordilar. 1986 yilda „SovplastItal“ qoʻshma korxonasida birinchi boʻlib marketing boʻlimi tuzildi. Keyingi yillarda „Toshkent toʻqimachilik mashinasozlik zavodi“ aksiyadorlik jamiyati, „V. P. Chkalov nomidagi Toshkent aviatsiya ishlab chiqarish birlashmasi“ davlat-aksiyadorlik birlashmasi, „Toshkent qishloq xoʻjaligi mashinasozligi“ aksiyadorlik jamiyati kabi korxonalarda ham marketing boʻlimlari ochildi. Hozir mamlakatimizda faoliyat koʻrsatayotgan tijorat banklari, yirik ishlab chiqarish korxonalarining aksariyatida marketing boʻlimlari ish olib boradi[

Hatto qadimgi Yunoniston va Rimda ham vositachilar mavjud bo'lgan va o'sha qadimgi tsivilizatsiyalarda ular har xil edi. Shu bilan birga, bozor paydo bo'lganda, bunday tushuncha paydo bo'ldi. narxlash va reklama kabi. Agar o'zingizning do'koningiz bo'lsa, unda siz uning xavfsizligi haqida g'amxo'rlik qilishingiz kerak. Siz do'kon himoyasini vityaz-ak.ru saytida arzon narxlarda buyurtma qilishingiz mumkin. Marketingning paydo bo'lishi tarixi 17-asr oxiri - 18-asrning boshlarida yanada faolroq boshlandi. Amerikalik olimlar 17-asrda Angliyada savdogarlar tomonidan ba'zi marketing tushunchalari qo'llanilgan, degan xulosaga kelgandan so'ng mustamlakachilar ularni AQShga ko'chirishdi. Taniqli menejment nazariyotchisi, amerikalik olim Piter Ferdinand Dyuker marketing Yaponiyada tug'ilganiga amin edi. Buning uchun hujjatli dalillar topildi. 1690 yilda birinchi do'konni Tokio rezidenti ochdi, u erda ular xaridorlarning talablarini qondirdilar va tovarlar turlarini ko'paytirdilar. U erda birinchi mahsulot sifat kafolatlari paydo bo'ldi.

Birinchi bosqich. Bu vaqt boshqacha, chunki ishlab chiqaruvchilar o'rtasida emas, balki xaridorlarda raqobat ko'proq edi. Tarixchilar uchta asosiy davrni ajratib ko'rsatishadi: Bu 1860 va 1920 yillarda davom etadi. Yuqori talab darajasi mavjudligini hisobga olgan holda, ishlab chiqaruvchilar ishlab chiqarilayotgan mahsulotning sifatiga emas, balki ishlab chiqarilgan mahsulotning hajmiga yo'naltirilgan. 1920-1930 yillarda. Yuqori mahsuldorlik ko'rsatkichiga erishgandan so'ng, ishlab chiqaruvchilar mahsulot sifatiga ko'proq e'tibor berishni boshladilar va mahsulot turini uning mashhurligiga qarab moslashtirdilar.

Ikkinchi bosqich XX asrning 50-60 yillari deb hisoblanadi, bu davrda marketing menejment fani sifatida tan olingan. Ushbu bayonotni birinchi bo'lib Amerikaning taniqli kashfiyotchisi Cyrus Hall Makkormik, u 1902 yilda Xalqaro o'rim-yig'im korxonasi tarkibiga kirgan Makkormik yig'ish mashinasi kompaniyasining asoschisi bo'lgan. Urushdan keyingi davrning qiyinchiliklarini engib, rivojlangan davlatlar bozor iqtisodiyotini rivojlantira boshladilar, shuning uchun tarixning ushbu sahifasi iste'molchilarga yo'naltirilgan davri deb nomlanadi. Uchinchi bosqichda marketing falsafasiga asos solindi. Bu kompaniya va iste'molchi o'rtasidagi aloqaning asosi bo'ldi.

Xorijiy marketingning rivojlanish momentlari Chet elda marketing siyosatini ishlab chiqishda bir qator tarixiy epizodlar mavjud. Ulardan ba'zilari: 1902 yilda AQSh universitetlarida marketing kurslari o'qitila boshlandi; 1934-36 yillarda marketing sohasida birinchi nashrlar nashr etildi; 1990 yil marketing atamalarining paydo bo'lishi bilan ajralib turdi. Rossiya Federatsiyasida marketingni rivojlantirish Rossiyada marketingni rivojlantirish ham bir necha bosqichlardan iborat: Birinchi bosqich 1880 yildan 1917 yilgacha bo'lgan davr deb hisoblanadi, Rossiyada tadbirkorlik asosidagi sanoat potentsiali jadal rivojlandi. Bu vaqtda marketing elementlari mahalliy biznesda keng qo'llanilgan. Ular orasida eng keng tarqalgani: boshqa tabiatdagi reklama usullari; korxona va jamoatchilik o'rtasida har tomonlama aloqa o'rnatildi.

Mamlakatimizda hozirda faoliyat ko‘rsatayotgan tijorat banklari, yirik ishlab chiqarish korxonalarining aksariyatida marketing bo‘limlari ish olib boradi.
Yillar davomida marketingning roli juda o‘zgaradi. Marketingningrivojlanishini tushunish zamonaviy marketingni tushunishga yordam beradi. Bozordagi holat, raqobat darajasi, atrof-muhitga qarab firmalar o‘zlari uchun turli marketing dasturlarini ishlab chiqishlari mumkin.

Download 110.6 Kb.