Adabiyotlar
Imomnazarov A.T. elektromexanik tizimlarning elementlari. Oliy o’quv yurtlari uchun darslik, - Toshkent.:, “Ta’lim”, 2009., -185b.
Imomnazarov A.T. sanoat korxonalri va fuqarolik binolarining elektr jihozlari, - Toshkent.:, “ILM ZIYO”, 2006., -185b.
Бойко В.И. и др., Схемотехника электронных систем. Микропроцессоры и микроконтроллеры. Учебник,-С-Петербург.:, БХВ 2004.
Браславский И.Я. Асинхронный полупроводниковый электропривод с параметрическим управлением. –М.:, Энергоатомиздат, 1998.
MA’RUZA – 52
SELSINLARNING INDIKATOR ISH REJIMI
Uzoq masofada joylashgan qandaydir mexanik rostlanuvchi organlar (masalan, suv taqsimlagich klapan)ning holati to‘g‘risidagi informatsiyani indikator rejimida ishlaydigan selsinlar yordamida uzatish qulaydir.
Odatda, indikator rejimida ikkita bir xil rusumdagi selsinlar: uzatuvchi SU va qabul qiluvchi SQ lar ishlaydi. 52.1- rasmda indikator rejimida ishlaydigan bir fazali selsinlarning sxemasi keltirilgan.
52.1-rasm. Indikator rejimida ishlaydigan bir fazali selsinlarning sxemasi.
Ikkala selsinning qo‘zg‘atish chulg'amlari bir fazali o‘zgaruvchan tok tarmog'iga ulangan, Ularning sinxronizatsiyalash chulg'amlari o'zaro mos ravishda aloqa liniyalari bilan ulangan.
SU va SQ selsinlarning qo‘zg‘atish chulg‘amlari selsinlarning magnit tizimlarida ma'lum chastotaga ega bo‘lgan magnit oqimi Fg ni hosil qiladi. Selsinlar bir xil bo‘lgani uchun ular hosil qilgan magnit oqimining qiymati ham bir xil bo‘ladi.
bunda: ΘU - muvozanat holatidan keyin yuzaga kelgan selsin - uzatuvchi rotorining burilish burchagi (muvozanat holati deb, selsin — uzatuvchining EU1 EYuK hosil bo‘ladigan sinxronizatsiyalash chulg‘amining o‘qi qo‘zg‘atish chulg'ami o‘qi bilan bir o‘qda yotgan holati tushuniladi); Emax sinxronizatsiya-lash chulg'ami bilan qo‘zg‘atish chulg'ami bir o‘qda yotgan holatiga to‘g‘ri keladigan sinxronizatsiyalash chulg'amining maksimal EYuK qiymati; EU1, EU2, EU3 - selsin — uzatuvchi sinxronizatsiyalash chulg‘amlarining mos EYuK.
Selsin - qabul qiluvchi EYuKning ifodalari ham xuddi (52.2) ko‘rinishga ega bo'ladi
(52.1) va (52.2) tenglamalardagi EYuKlar vaqt bo‘yicha fazalari bir xil, ya’ni bir fazali tizimli bo‘lgani uchun tenglamalardan kelib chiqadigan ifodalarda vektor belgisini qo‘yish shart emas.
Burchak nomutanosibligi uzatuvchi selsin rotorining burilish burchagi bilan qabul qilib oluvchi selsin rotorining burilish burchagi ayirmasiga teng:
Θ=ΘU-ΘK (52.3)
Agar Θ=0 bo‘lsa, u holda ΘU=ΘK bo'ladi va shunda
Aloqa liniyasidagi tok ham nolga teng bo‘ladi
bunda: Z— bir selsin sinxronizatsiyalash chulg'amining to'liq qarshiligi.
Bu holda selsin statori magnit oqimi bilan rotori o'rtasida o'zaro ta’sir bo'lmaydi va selsinlar tinch holatda bo'ladi.
bo'lganida, ya’ni holat yuzaga keladi va selsin — uzatuvchi va selsin — qabul qiluvchi EYuKlarining ayirmasi noldan farqli qiymatga ega bo‘ladi:
E1= EU1 -EKl; E2 = EU2 -EK2; EU3 - EK3. (52.5)
Aloqa liniyasining qarshiligini hisobga olmaganda sinxronizatsiyalash chulg‘amlaridagi va aloqa liniyasidagi quyidagi ifodatar yordamida aniqlaymiz:
Sinxronizatsiyalash chulg'amlaridan o'tayotgan toklar qo‘zg‘atish chulg'amlari hosil qilgan magnit maydonlari bilan o'zaro ta'siri natijasida aylantirish momentlarini hosil qiladi va bu aylantirish momentlar o'zaro qarama-qarshi yo‘nalgan bo‘lib, burchaklar ayirmasini nolga keltirishga intiladi.
Sinxronizatsiyalash momentini aniqlash uchun uch fazali MYuKni bo‘ylama d o‘qi va ko'ndalang q o‘qlar bo‘yicha tashkil etish usuli qo‘llaniladi.
Uzatuvchi va qabul qiluvchi selsinlarning sinxronizatsiyalash chulg‘amlaridan o‘tayotgan I1, I 2, I 3 toklar shu chulg'amlarning o‘qlari yo'nali-shiga mos bo'lgan F1, F2, F3 yo‘nalishdagi MYuKlarni yuzaga keltiradi.
Oraliqdagi o‘zgartirish amallaridan so‘ng uzatuvchi selsinning bo'ylama va ko‘ndalang o‘qlatdagi MYuK:
bunda: tokning maksimal haqiqiy
qiymati; vv - sinxronizatsiyalash chulg‘amining soni; kchul - chulg'am koeflitsiyenti.
Qabul qiluvchi selsin uchun ham bo'ylama va ko‘ndalang o'qlardagi MYuKni hisoblash (52.7) va (52.8) ifodalar ko‘rinishida bo'ladi:
Selsinning bo‘ylama o‘qi bo‘yicha to‘liq MYuK qiymati qo‘zg‘atish chulg'ami va sinxronizatsiya chulg‘amlarining shu o‘qi MYuKlariyig‘indisidan iborat bo‘ladi:
F∑d=FK+Fd . (52.11)
Bo‘ylama o‘q bo‘yicha hosil qilingan magnit oqimi,
Φd= F∑d𝜟d . (52.12)
bunda: 𝜟d - bo'ylama o‘q bo‘yicha magnit o‘tkazuvchanlik.
Uzatuvchi va qabul qiluvchi selsinlarning sinxronizatsiyalash chulg‘amlari-ning MYuKlari ko‘ndalang magnit maydonini hosil qiladi:
Φq= Fq𝜟q (52.13)
bunda: 𝜟q -ko‘ndalang o‘q bo‘yicha magnit o‘tkazuvchanlik.
Sinxronizatsiyalash momenti asosan magnit oqimi Φd bilan sinxronizatsiya-lash chulg'amlarining ko'ndalang tashkil etuvchisi toklarining o'zaro ta'siri natijasida hosil bo'ladi.
Sinxronizatsiyalash momentining oniy qiymati
bunda: ψ — magnit oqimi Φd bilan MYuK vektorlari orasidagi vaqt bo'yicha siljish burchagi; c - konstruktiv koeffitsiyent.
Bir davr ichida (52.14) ikkinchi qismining o‘rtacha qiymati nolga teng bo‘lgani uchun sinxronizatsiyalash momentining o'rtacha qiymati Mc tenglama o‘ng qismining birinchi hadigatengbo'ladi va uning ifodasi quyidagi ko'rinishda yoziladi:
Mc =Mc maxsinΘ (52.15)
bunda:
rasmda sinxronizatsiyalash momenti Mc ning p = 1 holati uchun nomutanosiblik burchagi Θga bog‘liq o‘zgarishi funksiyasi keltirilgan.
52.3-rasm. Sinxronizatsiyalash momentining tavsifi.
Real selsinlarda sinxronizatsiyalash momentining tavsifi sinusoidaldan farqliroq bo‘ladi, chunki Φd va ψ kattaliklarning qiymatlari Θ ning qiymatiga bog'liq ravishda o‘zgaradi.
Ba'zi hollarda indikator rejimida ishlaydigan selsinlar uzluksiz aylanish rejimida ishlaydi. Bu holda sinxronizatsiyalash momenti aylanish tezligining funksiyasi bo'ladi va u dinamik sinxronizatsiyalash momenti deb ataladi. Dinamik sinxronizatsiyalash momenti quyidagi empirik formula bilan ifodalanadi:
bunda: ω — qabul qiluvchi selsin rotorining aylanish tezligi; MC.max — maksimal statik sinxronizatsiyalash momenti.
Ba'zi hollarda masofaga bir emas bir nechta joyga burchak kattaligini uzatishga to‘g‘ri keladi, Bitta uzatuvchi selsinga bir nechta qabul qiluvchi selsinlar ulanadigan sxemalar selsinlarning ko‘p karrali indikator rejimi sxemalari deyiladi.
Nazorat savollari.
Selsinlarning qanday ish rejimlari mavjud?
Selsinlarning indikatorli ish rejimi qanday rejim?
| 