MA’RUZA MAVZUSI: QON. GEMOSITOPOEZ
Ma’ruza rejasi
1. Qonning umumiy tavsifi. Uning vazifalari.
2. Qon tarkibi: 1) plazma; 2) qon shaklli elementlari.
3. Qon yaratilishi.
4. Limfa.
Tayanch so‘zlar va iboralar
Eritrotsitlar, donador va donasiz leykotsitlar, trombotsitlar,
plazma, limfa.
Ma’ruza matni
Qon va limfa organizmning ichki muhit to‘qimasi hisoblanadi. Mazkur to‘qimaning o‘ziga
xos xususiyatlari – uning mezenximadan rivojlanishi, hujayralararo moddaning ko‘pligi, hujayra
elementlarining turli tumanligi.
Qonning vazifalari:
1) transport –
gazlarni, oziq moddalarni, gormonlarni,
oqsillarni, ionlarni, almashinuv
natijasida hosil bo‘lgan mahsulotlarni tashiydi;
2) trofik;
3)
nafas olish
4) himoya – yallig‘lanish va immun reaktsiyalarda ishtirok etish;
5) ekskretor – metabolizm mahsulotlarini chiqarish;
6) gomeostazni boshqarish – organizm ichki muhitini doimiyligini ta’minlaydi, tana haroratni,
osmotik muvozanatni, kislota-ishqor holatini boshqaradi;
7) qonning ivishini – qon ketishini oldini oluvchi tromblarni hosil qilish.
Qonning og‘irligi tana og‘irligining 5% tashkil etadi, qonning hajmi – taxminan 5-5,5 l.
Qon tarkibi:
- hujayralararo modda (plazma),
- shaklli elementlari (hujayralari).
Plazma: suvdan (90-95%) va unda eriydigan oqsillar,
aminokislotalar, nukleotidlar,
glyukoza, mineral moddalar, almashinuv mahsulotlaridan (7-10%) tashkil topgan.
PLAZMANING TARKIBI
Qon plazmasi suvli eritma bo‘lib, rN 7,4 ga teng.Plazmaning tarkibida yuqori va past
molekulyar massali moddalar bo‘lib,uning umumiy hajmining 7 % tashkil etadi. Plazmaning
tarkibidagi asosiy oqsillar va unda eruvchi moddalar,elektrolitlar yani respirator
gazlar,gormonlar
va
noorganik
ionlar
va
azot
qoldiqlaridan
tashkil
topgan
bo‘ladi.Kapillyarlarning devori orqali plazmaning tarkibidagi past molekulyar og‘irlikdagi
moddalar to‘qimalararo suyuqlik bilan muvozanatda turadi.Plazmaning tarkibida odatda,
hujayradan
tashqari
hamma
suyuqliklarning
o‘rtacha tarkibining ko‘rsatkichlari
bo‘ladi.Albumin,plazmaning tarkibidagi eng asosiy oqsil hisoblanib,jigarda ishlab
chiqariladi,uning vazifasi qonning osmotik bosimini bir meyorda ushlab turishda ishtirok
etish.Globulinlar,jigar
va
boshqa
azolarda
ishlab
chiqariladi,
ά-, β- va γ
-
globulinlar,transferrinshuningdek,
qonning
ivishida
ishtirok
etuvchi
protrombin
vafibrinogenkabi
oqsillardan
iborat
bo‘ladi.γ -globulinlar, ular immunoglobulinlar
(antitanachalar) hisoblanib,periferik immun azolarda plazmatik xujayralar tamonidan
sintezlaniladi.Fibrinogen, qon plazmasining eng yirik oqsili hisoblanadi (340 kDa), jigarda
ishlab chiqariladi,qonning ivishida ishtirok etadi.Qonning ivishi jarayonida u polimerizatsiya
bo‘lib,fibrin tolalariga aylanadi,hamda qon tomirni devorini yopib,qonni tashqariga chiqishiga
to‘sqinlik qiladi.Komplement bog‘lanish jarayonining oqsillarini mikroorganizmlardan
organizmni himoya qiladi.(Anthony L. Mescher Junqueira’s Basic Histology Text and atlas
