Materiallari

BETON VA
TEMIR-BETON
BUYUMLARI
ISHLAB
CHIQARISH
TEXNOLOGIYASI 
222-QURILISH
MATERIALLARI
TALABASI 
MASHARIPOVA SEVARA

REJA
Beton tasnifi va beton to'g'risidagi
umumiy ma'lumotlar
Bog'lovchi moddalar
Temir-beton mahsulotlarining
nomenkIaturasi

BETON DEB BOG'LOVCHI MODDALAR, SUV, MAYDA VA YIRIK
TO'LDIRUVCHILARNING MA'LUM PROPORSIONAL
MIQDORLARDA OLINGAN QORISHMACINI YAXSHILAB
ARALASHTIRISH, ZICHLASHTIRISH VA QOTISHI NATIJASIDA
OLINGAN SUN'IY TOSH MATERIALGA AYTILADI. QURILISHDA
SEMENT YOKI BOSHQA NOORGANIK BOG'LOVCHI
MODDALARDAN TAYYORLANGAN BETONDAN KENG
KO'LAMDA FOYDALANILADI. BU BETONLAR, ASOSAN, SUV
BILAN QORISHTIRILADI. BETONNING FAOL TASHKIL
ETUVCHILARI SEMEN! VA SUVDIR. ULAR REAKSIYAGA
KIRISHISHI NATIJASIDA TO'LDIRUVCHI ZARRALARNI
BIRIKTIRADIGAN YAXLIT QUYMA SEMENT TOSH HOSIL
BO'LADI. SEMENT VA SUV BETONNING FAOL TARKIBIY
MODDALARI HISOBLANADI: ULAR ORASIDAGI REAKSIYALAR
NATIJASIDA TO'LDIRUVCHI ZARRALARNI YAXLIT MONOLITGA
BOG'LOVCHI SEMENT TOSHI PAYDO BO'LADI. 

To'ldiruvchi sifatida, asosan, mahalliy tog' jinslari va ishlab chiqarish
chiqindilari (shlaklar va boshqalar)dan foydalaniladi. Bunday arzon
!o'ldiruvchilardan foydalanish betonning narxini arzonlashtiradi, chunki
to'ldiruvchi va SllV betonning 85-90% ini, sement esa 10-15% hajmini
tashkil etadi. Keyingi yillarda qurilishda g'ovak slln'iy to'ldiruvchilardan
tayyorlangan yengil beton keng ko'lamda qo'lIanilmoqda. G'ovakli
to'ldiruvchilar beron zichligini pasaytiradi, bll esa uning issiqlikni tlltib
qolish xllsusiyatini yaxshilaydi. 

Beton zichligi bo'yicha o'ta og'ir (2500 kg/m) va undan ortiq);
og'ir (1800-2000 kg/m); yengil (500-1800 kg/m); o'ta yengil
(500 kg/m) dan kam) turlarga bo'linadi. O'ta og'ir betonlar og'ir
to'ldiruvchilardan - pO'lat qipig'i va qirindisidan (po'lat beton),
temir rudadan (Iimonit va magnet it betonlar) yoki baritdan (barit
beton) tayyorlanadi. Qurilishda, asosan, zichligi 2100-2500
kg/m) bo'lgan tog' jinslaridan olingan to'ldiruvchili (granit,
ohaktosh, diabaz va b.) oddiy og'ir belonlar qo'llaniladi. 1800-
2000 kg/m) zichlikdagi betonlar 1600-1900 kg/m) zichlikka ega
bo'lgan log' jinslari - shag'allardan tayyorlanadi.
Bog'lovchi modda beton xususiyatini aniqlaydigan asosiy tashkil
etuvchi bo'lib, uning turlari bO'yicha betonlar farqlanadi,
jumladan: sementli, silikatli. gipsli ishqor shlakli , betonpolimerli,
polimersementli betonlar va maxsus betonlar.

Beton sifati, asosan, tayyorlanadigan materiallarga bog'liq. Materiallarni beton uchun
to'g'ri tanlash, ya'ni betonga qo'yiladigan talab, materiallarning xususiyatlarini hisobga
olish beton texnologiyasida yuqori o'rin tutadi. Bunda beton ishlab chiqarishda sement
va mehnat sarfining maksimal iqtisodiga erishiladi:
Qurilish konstruksiyalari betonini tayyorlash uchun noorganik bog'lovchi moddalardan
keng foydalaniladi. Bu moddalar suv bilan aralashtirilganda ichki fizik-kimyoviy jarayonlar
ta'sirida yumshoq xamir holatidan asta-sekin qotib, mustahkamligi osha boradi va
toshdek qattiq holatga aylanadi. Noorganik bog'lovchi moddalar suvda (sementlar) va
havoda (ohak, gips va b.) qotadi. 

Beton ishlab chiqarishda eng ko'p qo'llaniladigani
portlandsementdir. Portlandsement - gidravlik
bog'lovchi moddadir. Suvda yoki havoda juda
yaxshi qotadi. Bu kul rangdagi kllkun bo'lib,
klinkerni mayin tuyib gips qo'shib olinadi. Klinker
esa aniq miqdorda olingan, tarkibida 75-78%
CaCO) va 22-25% (Si 02+AI2 0)+ Fe 2 0) bo'lgan
xomashyo aralashmasini bir tekisda pishgunga
qadar kuydirib olinadi
Yuqori sifatli sement olish uchun uning kimyoviy
tarkibi, shuningdek, xomashyo arainshmasining
tarkibi barqaror bo'lishi shart. Sement klinkerini
quyish davrida 10-20% granlllalangan domna
pechining shlaki yoki faol mineral qo'shimchalar
(kremnezemli) qo'shiladi
Portlandsement tarkibidagi turli minerallarning taxminiy
miqdori quyidagicha: 3CaO Si02 37-60% (shartli
belgilanishi C)S); 2CaO Si02 yoki C2 S-15-37%; 3CaO AI2
0) yoki C)A-5-15%; 4Ca 0 AI 20) Fp) yoki C4 AF-IO-18%
Sement sifatiga lIch kalsiyli silikatning (alit deb nomlanadi)
Yllqori darajadagi miqdori asosiy ta'sir ko'rsatadi. U Yllqori
mllstahkamlikdagi tez qotadigan gidravlik modda
xlIsllsiyatiga ega. Ikki kalsiyli silikat (bel it) - o'rtacha
mllstahkamlikdagi sekin qotadigan gidravlik bog'lovchi. Uch
kalsiyli alYllminat tezroq qotadi, lekin mllstahkamligi
pastroq. Sementning minerologik tarkibini o'zgartirib lining
sifatini o'zgartilish mumkin. YlIqori markali va tez qotadigan
sement tarkibida lIch kalsiy silikat miqdorini (alitli
sementlar) oshirish bilan tayyorlanadi. Bclit miqdori YlIqori
b.)'lgan sementlar (belitli) sekin qotadi, ammo lIzoq vaqt
o'tishi bilan mllstahkamligi oshib, bir necha yildan so'ng
katla qiymatga erishishi mumkin.