|
Mavzu: Arxeologiya sohasida suniy intellektdan foydalanish usılları. Reja
|
| bet | 4/5 | | Sana | 22.12.2023 | | Hajmi | 109,19 Kb. | | #127140 |
Bog'liq Arxeologiyada suniy intellektwn
. Sun’iy neyron
signali, qoidaga binoan, F aktivlashtirish funksiyasi bilan о‘zgartiriladi va chiqish signalini hosil qiladi. Neyronning aktivlashtirish funksiyasi odatda porog funksiyasi kо‘rinishida bо‘ladi:
bu yerda T – porogning birorta doimiy qiymati, yoki funksiyasi, aniq qilib aytadigan bо‘lsak biologik neyronning modellashtiruvchi nochiziq uzatish xarakteristikasi. Agar boshqa hollarda
Rasmdagi belgilangan F, signalini qabul qilib chiqish signalini hosil qiladi. Agar F blok signalining miqdor diapazonini kichraytirsa, qisqartirsa, natijada ning har qanday qiymatida chiqish signalining qiymati birorta chekli intervalga tushadi, u holda F funksiyasi “siquvchi” funksiya deb nomlanadi.
Pedagogika ilmida о‘qitish о‘z о‘rnini topgan va juda keng ishlatiladigan termindir. О‘qitish deganda ta’lim olishning asosiy yо‘lini, pedagoglar, masterlar (ustalar), ustozlar va boshqalar rahbarligida bilimlarni, bajaraolishni va kо‘nikmalarni egallash jarayoni tushuniladi. Ta’lim olish mobaynida о‘quvchi ijtimoiy tajribani о‘zlashtiradi, obyektiv borliqqa bо‘lgan qimmatli-emotsiyali munosabatlari shakllanadi. Individual, shaxsiy imkoniyatlarining rivojlanishi, о‘quvchilarning qiziqishlari differensiallangan о‘qitish jarayonida amalga oshiriladi va bu tarbiya bilan chambarchas bog‘langan.
Xuddi shunday “о‘qitish” termini Sun’iy intellekt tizimlarini qurish amaliyoti va nazariyasida ham о‘z о‘rnini topgan va undan foydalanishmoqda. Pedagogika fanining tajribalarini umumlashtirish Sun’iy intellektli tizimlarni о‘qitish nazariyasining ilmiy-metodologik apparatini juda ham kо‘p boyitishi mumkin.
О‘tgan asrning 50-yillarining о‘rtalarida intellektli tizimlar keng rivojlana boshladi. Juda kо‘p intellektual tizimlar yaratildi, biroq keyingi paytlarda jadal rivojlanayotgan intellektual tizimlarning sohasi neyrotarmoq tizimlar hisoblanadi. Umuman olganda neyrotarmoq tizimlarning asosida jonli mavjudotlarning, xususan insonning miya faoliyatini modellashtirish g‘oyasi yotadi. Shu boisdan ham ilmiy adabiyotlarda Sun’iy neyron tо‘rlari (SNT) termini ishlatiladi. Shuni esda tutish kerakki jonli mavjudotlarning miya tuzilishini asosini biologik neyron tо‘rlari hosil qiladi.
Biologik neyron tо‘rlarining element bazasini ximiyaviy asoslangan strukturalar, Sun’iy neyron tо‘rlarining asosini esa mikroelektronikaga asoslangan strukturalar tashkil etadi. Sun’iy neyron tо‘rlari shaxsiy kompyuterlar asosida qurilishi mumkin. Sun’iy neyron tо‘rlarining strukturasi medik olimlar tomonidan jonli mavjudotlarning miya tuzilishini о‘rganish natijasida aniqlandi.
Sun’iy neyron tshrlarining rivojlanishidagi yangi rezonans (jonlanish) 1984 yilda yaratilgan yangilik, ixtiro neyron tо‘rlarini sozlash metodi – xatolikning teskari tarqalish metodi. Metod juda samarali hisoblandi va xalq xо‘jaligining turli sohalarida neyron tо‘rlarini qо‘llash bо‘yicha ommaviy ilmiy izlanishlarni olib borishga asos soldi.
Barcha manbalarda, jumladan 1945-yilda oddiy tо‘rlarni о‘rganishdan boshlab, SNT ning vazn koeffitsiyentlarini sozlash (aniqlash) jarayoni о‘qitish jarayoni sifatida qaraladi. “О‘qitish” termini SNT bо‘yicha mutaxassislar tomonidan amaliyotga keng tadbiq qilinmoqda, bunga hech qanday shak-shubha yо‘q. Shunday qilib, biologik va Sun’iy neyron tо‘rlarining metodologik bazasini о‘qitish protsedurasi tashkil qiladi.
Sun'iy intellekt (AI) arxeologiyada tadqiqot, tahlil va sharhlashning turli jihatlarini yaxshilash uchun tobora ko'proq foydalanilmoqda. Arxeologiyada sun'iy intellektdan foydalanishning asosiy usullari:
1. Masofadan zondlash va maʼlumotlarni tahlil qilish:
- AI algoritmlari sun'iy yo'ldosh tasvirlari va LiDAR kabi masofadan zondlash texnologiyalaridan olingan ma'lumotlarni qayta ishlay oladi, bu arxeologlarga potentsial arxeologik joylar va xususiyatlarni jismoniy qazilmasdan aniqlashda yordam beradi.
2. Avtomatlashtirilgan tasvirni aniqlash:
- Sun'iy intellekt yordamida tasvirni aniqlash fotosuratlardagi artefaktlar yoki xususiyatlarni avtomatlashtirilgan tarzda aniqlashga yordam beradi, tahlil jarayonini soddalashtiradi va arxeologlar uchun vaqtni tejaydi.
3. Naqshni aniqlash:
- AI katta ma'lumotlar to'plamidagi naqshlarni aniqlay oladi, bu arxeologlarga arxeologik topilmalardagi tendentsiyalar, korrelyatsiyalar va anomaliyalarni yanada samaraliroq aniqlash imkonini beradi.
4. Prognozli modellashtirish:
- AI algoritmlari turli xil ekologik va geografik omillarga asoslangan arxeologik obidalarning joylashuvi uchun bashoratli modellarni yaratish uchun ishlatilishi mumkin, bu arxeologlarga o'z qazishmalarini yanada samaraliroq nishonga olishga yordam beradi.
5. Artifakt tasnifi:
- AI tizimlari artefaktlarni tasniflash va tasniflashda yordam berishi mumkin, bu arxeologik topilmalarni tezroq va aniqroq kataloglash imkonini beradi.
6. Natural Language Processing (NLP):
- NLP texnologiyalari tarixiy hujjatlar yoki tadqiqot ishlari kabi katta hajmdagi matn ma'lumotlarini tahlil qilish imkonini beradi va tadqiqotchilarga tegishli ma'lumot va tushunchalarni olishda yordam beradi.
7. Virtual qayta qurish:
- Sun'iy intellekt mavjud ma'lumotlar asosida etishmayotgan qismlarni to'ldirish orqali arxeologik yodgorliklar yoki artefaktlarni virtual rekonstruksiya qilishga hissa qo'shadi, o'tmishni to'liqroq tushunish imkonini beradi.
8. Radiokarbonlarni aniqlash kalibrlash:
- AI algoritmlari qo'shimcha kontekstual ma'lumotlar va tarixiy ma'lumotlarga asoslangan sanalarni kalibrlash orqali radiokarbonlarni aniqlashning aniqligini oshirishi mumkin.
9. Saytni kuzatish va saqlash:
- Sun'iy intellekt yordamida boshqariladigan monitoring tizimlari noqonuniy qazish ishlari yoki atrof-muhit xavf-xatarlari kabi potentsial tahdidlarni aniqlash va hokimiyatni ogohlantirish orqali arxeologik joylarni himoya qilishga yordam beradi.
10. Katta ma'lumotlarni tahlil qilish:
- AI arxeologik tadqiqotlar natijasida yaratilgan katta ma'lumotlar to'plamini tahlil qilishni osonlashtiradi, tadqiqotchilarga har tomonlama xulosalar chiqarish va yashirin naqshlarni ochish imkonini beradi.
AIning arxeologiyaga integratsiyasi nafaqat an'anaviy jarayonlarni tezlashtiradi, balki tarixiy va madaniy merosimizni tushunish va talqin qilish uchun yangi imkoniyatlar ochadi.Arxeologiyada sun'iy intellektdan (AI) foydalanish arxeologik tadqiqotlar va tahlillarning turli jihatlarini yaxshilash uchun kengaytirildi. Mana bir nechta asosiy ilovalar:
Saytni aniqlash va xaritalash: AI algoritmlari potentsial arxeologik joylarni aniqlash uchun sun'iy yo'ldosh tasvirlari va boshqa masofadan zondlash ma'lumotlarini tahlil qilishi mumkin, bu arxeologlarga qazish ishlari uchun aniq hududlarni nishonga olishga yordam beradi.
Artifaktni avtomatlashtirilgan aniqlash: AI yordamida tasvirni aniqlash vositalari qazish jarayonida artefaktlarni aniqlash va tasniflash, kataloglash jarayonini soddalashtirish va aniqlikni oshirishda yordam beradi.
Maʼlumotlarni tahlil qilish va namunani aniqlash: AI inson tadqiqotchilariga darhol koʻrinmasligi mumkin boʻlgan naqsh va tendentsiyalarni aniqlab, katta hajmdagi arxeologik maʼlumotlarni tezda qayta ishlashga yordam beradi. Bu qadimgi tsivilizatsiyalar va inson xatti-harakatlari haqida yangi tushunchalarga olib kelishi mumkin.
Prognozli modellashtirish: AI algoritmlari mavjud maʼlumotlarga asoslangan bashoratli modellarni yaratishi mumkin, bu arxeologlarga yangi kashfiyotlar qayerda amalga oshirilishi mumkinligini oldindan bilishga va oʻz saʼy-harakatlarini yanada samaraliroq yoʻnaltirishga yordam beradi.
Til tarjimasi va matn tahlili: AI tilni qayta ishlash vositalari qadimiy matnlarni tarjima qilish va shifrlashda yordam beradi, yozuvlar, qo‘lyozmalar va boshqa yozma materiallar talqinini tezlashtiradi.
3D rekonstruksiya: AI arxeologik yodgorliklar, artefaktlar yoki inshootlarning 3D rekonstruksiyalarini batafsil yaratishga hissa qo‘shib, ularning asl shakli va funksiyasini yaxshiroq tushunish imkonini beradi.
Tanishuv texnikasi: AI algoritmlari turli tanishuv ko‘rsatkichlarini, masalan, kulolchilik uslublari yoki stratigrafik qatlamlarni tahlil qilib, xronologik baholashning aniqligini oshirish orqali tanishish usullarini takomillashtirishga yordam beradi.
Public Engagement: AI texnologiyalari, jumladan, virtual haqiqat (VR) va kengaytirilgan haqiqat (AR) jamoatchilikka immersiv tajribalarni taklif etadi, bu ularga rekonstruksiya qilingan arxeologik joylar va artefaktlarni virtual tarzda o‘rganish imkonini beradi.
Iqlim va atrof-muhitga ta'sir tahlili: AI atrof-muhit ma'lumotlarini tahlil qilish uchun qo'llaniladi, bu arxeologlarga iqlim o'zgarishi va atrof-muhit omillari qadimiy tsivilizatsiyalarga qanday ta'sir qilgani va madaniy o'zgarishlarga hissa qo'shganini tushunishga yordam beradi.
Robotexnika yordami: AI tomonidan boshqariladigan robot tizimlari arxeologik qazishmalarda yordam berishi mumkin, bu nozik artefaktlarni ochish yoki borish qiyin bo'lgan joylarni o'rganish kabi nozik vazifalarda aniqlik va samaradorlikni ta'minlaydi.
AIning arxeologiyaga integratsiyasi tadqiqotni rivojlantirish, jarayonlarni tezlashtirish va insoniyat jamiyatlari tarixiga yangi istiqbollarni taqdim etish uchun katta va'da beradi.
Xulosa
Qisqa qilib aytganda, sun'iy intellekt muayyan vazifalarni bajarishda inson xatti-harakatiga taqlid qilishga qodir bo'lgan tizim yoki texnologiya bo'lib, olingan ma'lumotlardan foydalanib asta-sekin mukammallashib boradi. Umuman olganda sun'iy intellekt format ham, funksiya ham emas, balki bu jarayon bo'lib, ma'lumotlarni yig'ish, tahlil qilish kabilarni o'z ichiga oladi.
Sun'iy intellekt haqida so'z borar ekan, uning biznesdagi va axborot texnologiyalardagi o'rnini tahlil qilish lozim. Sun'iy intellektning ushbu yo'nalishlarga sekin-astalik bilan kirib borishi, sun'iy intellekt vositalarining soni oshishini ta'minlaydi.
“Sun'iy intellekt” deganda ko'pchilik robotlarning turli sohalarga jalb qilinishini tushunadi. Ammo sun'iy intellekt atamasi robotlarning inson bilan o'rin almashishini anglatmaydi. Uning asosiy maqsadi inson qobiliyatlari va imkoniyatlarining chegaralarini kengaytirishdir. Shuning uchun bu kabi texnologiyalar qimmatli biznes resursi hisoblanadi.
Avvallari “sun'iy intellekt” atamasi faqat odamlar bajarishi mumkin bo'lgan, masalan, mijozlarga xizmat ko'rsatish yoki shaxmat o'ynash vazifalarni bajarish uchun qo'llanilgan. Shuningdek, kompyuter texnologiyalarini chuqur o'rganishga ham sun'iy intellekt sifatida qaralgan. Lekin mijozlarga xizmat ko'rsatish, turli onlayn o'yinlar va komp`yuter texnologiyalarini chuqur o'rganish kabilar sun'iy intellekt texnologiyalarining kichik qismi hisoblanadi. To'g'ri, sun'iy intellekt texnologiyalari odamlar bajaradigan vazifalarni avtomatlashtirish orqali samaradorlikni oshirishga yordam beradi. Biroq endilikda uning qamrovi kengaymoqda, hozirda sun'iy intellekt bilan odamlarning xarakterini, o'quvchilarning qobiliyatlarini, xodimning ishga bo'lgan qarashlarini aniqlab olish mumkin.
|
| |
