Oziq-ovqat jihati
tamoyillar tahlilining muqaddimasi bo’lib,
agrar siyosat maqsadi-oziqovqat xavfsizligining miqdoriy ifodasi
sifatida xizmat qiladi. Shu bilan bir qatorda ichki bozorda oziq-
ovqat mahsulotlariga talabning fiziologik va to’lovga qodir
chegaralarini aniqlaydi, shuning uchun iste’molning fiziologik
me’yorlari, iste’molning mavjud tarkibi, mamlakatni shu
jumladan ichki ishlab chiqarish hisobiga oziq-ovqat mahsulotlari
bilan ta’minlanishi ko’rsatkichlari bilan tavsiflanadi.
Qishloq xo’jaligi jihati oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishning
haqiqiy holatini tavsiflaydi, oziq-ovqat mahsulotlarini olishda agrar salohiyatni
aniqlaydi. U qishloq xo’jaligi samaradorligi ko’rsatkichlarini o’z ichiga oladi:
(yer hosildorligi, mehnat unumdorligi, chorva mollari mahsuldorligi, ozuqa
qoplanganligi, ishlab chiqarish samaradorligi, mehnatga haq, qishloq xo’jaligia
dotasiyalar, fond qaytimi va boshqa omillar).
Agrosanoat jihati, bir tomondan, qishloq xo’jaligi moddiy-texnika bazasi
tahlilini amalga oshirish, ikkinchi tomondan marketing sohasi samaradorligini
baholashga imkon beradi. Baholash uchun muhim ko’rsatkichlar-
sarfxarajtalarning yiriklashtirilgan tarkibi, turli maqsadlarda mahsulotni
ishlatish.
Tashqi savdo jihati jahon va ichki qishoq xo’jaligi bozorlari o’zaro
bog’liqligini aks ettiradi. U turli mahsulotlar bo’yicha importga qaramlik,
qishloq xo’jaligi va tayyor mahsulotni chetga chiqarish va olib kirish balansi,
qishloq xo’jaligini erkinlashtirishdan kutilayotgan zararni baholash va
boshqalar.
Mamlakat agrar siyosatini samarali amalga oshirish
uchun bir qator qiyinchiliklar ham mavjudki, ularni
e’tiborga olmasdan rivojlanish strategiyasini tanlash
mumkin emas. Shuning uchun ham agrar siyosatni
to’g’ri tanlash iqtisodiy islohotlarning samarali borish
garovidir. Davlat tomonidan agrar siyosat orqali
tartibga solishning asosiy vazifalari quyidagilar
hisoblanadi:
• agrosanoat majmui mahsulotlari ishlab chiqarishni
barqarorlashtirish va rivojlantirish;
• O’zbekiston oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash;
• aholini oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlashni yaxshilash;
• qishloq xo’jaligi va boshqa tarmoqlar o’rtasidagi iqtisodiy
munosabatlarni qo’llab-quvvatlash va takomillashtirish;
• agrar soha va sanoat sohalari ishlab chiqaruvchilari
daromadlari darajasini birbiriga yaqinlashtirish;
• mahalliy tovar ishlab chiqaruvchilarni himoya qilish.
• Davlat tomonidan agrar siyosati orqali tartibga solish quyidagi
yo’nalishlarda amalga oshiriladi:
• oziq-ovqat, xom-ashyo va qishloq xo’jaligi mahsulotlari
bozorlarini shakllantirish va rivojlantirish;
• moliya, kredit, sug’urta, imtiyozli soliqqa tortish;
• tashqi iqtisodiy faoliyatda mahalliy ishlab ishlab
chiqaruvchilar manfaatlarini himoyalash;
• agrosanoat ishlab chiqarish sohalarida ilmiy
faoliyatni qo’llash va fanni rivojlantirish;
• qishloq joylarda ijtimoiy sohalarni rivojlantirish.
Davlat agrar siyosati orqali tartibga solishda bir qator
usullardan foydalanadi. Bu usullarni umumlashtirib
quyidagicha guruhlash mumkin:
• bevosita ta’ sir qilish usullari;
• bilvosita ta’ sir qilish usullari;
• tashqi iqtisodiy usullar.
Zamonaviy agrar iqtisodiyot mamlakatimiz
iqtisodiy hayotida muhim o’rin tutadi. Uning
rivojlanish holati doimiy e’tiborga molikdir.
Mustaqillikning dastlabki yillarida O’zbekiston
qishloq xo’jaligining iqtisodiy inqirozga yuz
tutganligining bir qator sabablari mavjud edi:
• birinchidan, ko’p yillar davomida yerga nisbatan davlat mulki
munosabatlari hukmronlik qilgani va kishilarda sosializmga xos
fikrlashning hukmronlik qilishi iqtisodiy islohotlarni amalga oshishiga
salbiy ta’sir ko’rsatdi;
• ikkinchidan, qishloq xo’jalik ishlab chiqarishiga fan-texnika
yutuqlarini qo’llash va uni amalga oshirishning qiyinlashib qolganligi;
• uchinchidan, qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishida keragidan ortiqcha
mehnat resurslarining yig’ilib qolganligi, ularni bo’shatish va boshqa
ish bilan ta’minlash hukumat oldiga yana bir ulkan muammoni
qo’yganligi;
• to’rtinchidan, qishloq xo’jaligi texnikalarining eskiligi va tarmoqda
mexanizasiyalashtirish darajasining pasayib ketganligi, yangi texnika
sotib olish va ishlab chiqarishga jalb qilish qimmatligi va ishlab
chiqaruvchilarda buning uchun kerakli mablag’ning yo’qligi;
• beshinchidan, qishloq xo’jaligi korxonalarini rivojlantirish uchun
kerakli miqdordagi ssuda va kreditlarning yetishmasligi yoki ularni
olishning haddan tashqari qiyinligi.
| 