Mavzu: E’tiqod tushunchasini tashkil etuvchi omillarning ilmiy va tarbiyaviy ahamiyati Tekshirdi: D. O’rinboyev Bajardi: J. Zaylidinov reja

Download 0,79 Mb.
bet	2/5
Sana	20.12.2023
Hajmi	0,79 Mb.
	#125232

1 2 3 4 5

Bog'liq
YAKUBOV BAHOVUDDIN ZAFARJON O\'G\'LI (2)

1. E’tiqod tushunchasi

Eʼtiqod — dunyoqarash negizida aks etuvchi ijtimoiy-falsafiy, huquqiy, maʼnaviy-axloqiy, estetik iqtisodiy va ekologik bilimlarning takomillashgan koʻrinishi; muayyan gʻoyaga boʻlgan ishonch.

Eʼtiqod — dunyoqarash shaxs, jamoa, guruh va jamiyat aʼzolarini maʼlum bir gʻoya, taʼlimot, yoki dinga qatʼiy ishonish asosida uni haq deb bilib, shu taʼlimot toʻgʻrisidagi tasavvur va bilimlarni tashkil qiladi. Inson shu gʻoyani yoki dinni oʻzining faoliyat dasturi deb hisoblaydi.
Eʼtiqod - ajratib turuvchi tur yoki toifaga bo'lishda qatnashadi. Har bir mavjudot o'z hududi maydonida boshqa hududdan farq etish uchun turli belgilarni shakllantirishadi. Misol tariqasida odamlarni umumiylashtirish xizmat ko'rsatishga uringan diniy e'tiqod: Odamlarni ezgulikga daʼvat etuvchi Xristian eʼtiqodi insoniylikga — mexribon, tushunishni biladigan, hamdard, tabiatni sevuvchi qalb egasi. Hudojoʻylik. Xristian eʼtiqodi yaʼni Isus Xrista bilan bogʻliq bo'lgani uchun Hudoga ishonish Xristos deyiladi. Xristianlar hochga qoqilgan Isus Xristning o'limida sodir bo'lgan zilzilada qirollik taxtiga ikkiga bo'lingandan so'ng ishonch uyg'onib sigʻinadilar. Ma'lum vaqtga hayvonlar insoniylikga chorlagan Iso Masixning Hudoga ishonish davati boshqa turli dinlarda raqobatga aylanib odamlar orasida dinlar yanada jiddiy tarzdagi niqoblar ko'rinishida "Troya oti" bo'lib xizmat qilishni boshladi. Isus Xrist yaxshi odamlar uchun Inson koʻzgusi xisoblanadi va shu sababli hoch ramzida dini koʻrsatiladi.
Ikkinchi eʼtiqod Oʻrta Osiyoda Isus Xrist tarixidan soʻng yangi eʼtiqod turi Islom dini Muhammad paygʻambar ostida boshlanadi. Arab podshohlari Xristian eʼtiqodi kirib kelmasligi uchun Islom dinini butun Osiyoga yoyishadi. Xristian va Islom dini bir-biriga oʻxshash har ikki din ham Hudo borligiga ishonishadi. Lekin Buyuk Britaniya ilmiy axborot jurnali „Scinise“ 2008-yilda Islom dini vakillari Xristian eʼtiqodi odamlarini koʻp qoralashlarini yozib oʻtilgan. Bu holat aynan Hudo o'g'li va hochga qoqilgan Isus Xrista bilan bogʻliqligi gapirilgan. Unga koʻra: Xristianlar Hudoga emas Isus Xristga sigʻinishadi. Jon MakArtur shu savolga shunday javob bergan: Isus Xrist Hudoga ishonish nima ekanligini anglatib berdi va Isus Xrist insonlarning inson ekanligimizni koʻrsatuvchi yuzimizdur. Hudo bizga oʻz elchilarini paygʻambarlarni yubordi, Hudo bizni shu paygʻambarlardek boʻlishimizni istaydi hayvonga o'xshab bir-birimizga raqib bo'lishmizni emas, deb javob beradi.
Eʼtiqod erkinligi butun jahon jamiyatida qonunan ximoya qilinadi, unga koʻra: har qanday eʼtiqod vakili jamiyatga zararsiz shaxs boʻlsa uning eʼtiqodi jinoyat deb hisoblanmaydi.
Etiqod oʻrtasida qoʻzgʻolon judayam koʻp uyushtirilgan va bu hali ham davom etmoqda. 1571-yilda Amerika va Yevropa hududlarida Anarxistlar ikki tur eʼtiqodchilarni protestant va katoliklarni bir-birilariga gij-gijlash orqali urush keltirib chiqarishgan ayni shu holat Arab podshohligida ham kuchli avj olgan, Adolf Gitler dunyoni egallash uchun fashezm nomi ostida yaxudiylarni yo'q qilish kabi bi'tatlar bilan urush o'chog'ini yoqadi, Saudiya, Iroq va boshqa ayrim musulmonchilik partiyalari islomni ximoya qilish orqali urush boshlamoqda. Shunga oʻxshash urushlar orasida dinini targʻib qilish, himoyalash kabi mantiqsiz qon toʻkilishlar koʻp sodir etilgan sababli ham demokratiya tizimi davlatlarda yanada kengaytirilgan.
Eʼtiqod tarqalishi - eʼtiqodsiz xalqni oʻzi yoʻq, eʼtiqod turi insonlar uchun jumboq savollarga asosan "nima uchun" va „qanday yaralgan?“ kabi soʻzlarga qarab eʼtiqod koʻrinishi: iloh, mabud va hokozo. Har bir tiriklikni yaralishida nimadir sababchi deb hisoblangani uchun ham yaratuvchisi bor deb kelinadi. Hindiston va yovoyyi changalzorlarda yashovchi hindular orasida: yer, osmon, suv va hayvonlar koʻrinishidagi oʻylab topilgan mabudlarga sigʻinishadi. Bu guruhdagi hindular oʻta yovoyyi, manqurtlik belgilariga ega murosa qurib boʻlmaydigan odamlar xisoblanadi.
_____________________
1. Ziyomuhamedov V., Ziyomuhamedova S., Qodirova S. Ma’naviyat asoslari. –T.: O’zbekiston, 2000.
Ekspeditsiya izlanishlar va taqqoslash ishlarida shunisi maʼlum boʻldiki insonlar eʼtiqodini oʻzini ichki hohishlariga qarab ishlatishadi. Mayeris hindular qabilasi yirtqich hayvon timsoxga sigʻinadi asli kelib chiqishi toʻda sardori ochlikga qarshi kurashish uchun yirtqichdek kuchli boʻlish kerak deya „ojiz boʻlma yirtqich boʻl“ deb ruhiyatni koʻtaradi va bu avlodlar orasida kuchli bogʻliqlik berish natejasida to'liq bir ertak bilan „Timsox mabud“ ulugʻlanadi va bora-bora eʼtiqod va timsoh haqida ertaknamo afsonalar aytiladi. Mayeris hindular xatto timsoxga oʻxshash uchun bel terisini kesib timsox terisiga oʻxshatishga harakat qilishadi. Buni oqibatida qonga infektsiya tushirish yoki koʻlga tushganda timsox uchun oʻljaga aylanish bilan tugagan. Bu yerda boshlangʻich eʼtiqod yaxshilik uchun xizmat qilishda qatnashib keyinchalik oʻzini yoʻq qilishda qatnashganligi aytilmoqda. Odatda hayvoniylik tuygʻulari: jang qilish, qonsirash, egalik qilish tushunchalari eʼtiqodni zaxarlab olishi oson boʻladi. Chunki Germaniya olimlari tomonidan odam miya faoliyati haligacha ongli fikr yuritmasligi aytib oʻtildi. Bunda odamlarda haligacha yovoyyilik belgilari yoʻqolmaganligi aytilmoqda. Diniy ekstremizm bunga yaqqol misol. Isomni targʻib etish va ximoyalash bu shunchaki bir baxona buni ortida hokimyat, qurol sotuvchilar, siyosat oʻyinlari turadi xolos, omi odamlarni boshqarish uchun dinni sindirish kerak boʻlarkan shunda u tigʻli qurolga aylanadi, deydi dinshunos olim Antonio Moresson. Eʼtiqod taʼlimi bugungi davrda gʻarb mamlakatlarida ilmiy metodiklar bilan ketishi aytiladi.
Ongli e'tiqod - bu ta'lim natijasida olingan dunyoqarash, diniy, ma'naviy qadriyatlarni o'z ichiga olgan mazmunli va hayotiy tajribamiz. Biz ularni aniq va aniq bayon qila olamiz. Ongsiz e'tiqodlar ong ostidadir va ular faqat maxsus tadqiqotlar va e'tiqod tizimini qazish orqali aniqlanishi mumkin.
Odatiy holat. Erkak bir narsadan xafa bo'lib: "Xullas, hammasi shu, bundan keyin hech qachon bunday qilmayman!" - dedi va unutdi. Va bu bayonot e'tiqod tizimiga o'tdi. Keyinchalik ongning kollektiv sohasidagi erkin e'tiqodlarni to'plash jarayoni mavjud: biz televizor yoqilgan holda uxlaganimizda yoki televizor yoqilganda va biz biron narsa bilan band bo'lsak. Asosiy e'tibor bajarilayotgan ishlarga qaratilgan bo'lib, biz qanday ma'lumotlarni bizning ongimizga kirishini filtrlamaymiz va anglamaymiz. Ushbu ma'lumotlar, shuningdek, e'tiqod tizimining ongsiz qismida o'z o'rnini topadi.
Ongsiz e'tiqodlarning navbatdagi manbai - biz foydalanadigan narsalar, biz o'zimiz topadigan maydon. Ma'lumotlar kuchli hissiy kechinmalar lahzalarida yoki sehrli marosimlar yordamida narsalarga yozib olinadi. Masalan, tulkiklar, talismanslar va har xil astarlar tayyorlanadi. Qonli va dramatik voqealar sodir bo'lgan hudud, shuningdek, e'tiqod tizimiga ma'lumot beradi.
E'tiqodlarning ongsiz qismining asosiy manbalaridan biri bu naslning genetik ma'lumotidir. Ota-bobolarimiz qasam ichishdi, qasamyod qilishdi, duo qilishdi, ular hech qachon to'liq bo'lib qolmagan. Va biz ularni e'tiqodimizning ongsiz qismida meros orqali olib boramiz. Ularga la'natlar yuborildi va sehrli marosimlar o'tkazildi, bu bizning haqiqiy hayotimizga ham ta'sir qiladi.
Biz o'zimiz, ketma-ket reenkarnatsiyalar jarayonida, shuningdek, qasam ichdik, qasam ichdik, qasam ichdik va hokazo. Bularning barchasi bizning haqiqiy hayotimizga o'tishi mumkin. Ota-bobolarimiz boshqa xalqlar bilan jang qilishgan va o'tmishdagi mujassamlanishlarda biz mojarolarda qatnashganmiz. Bu turli millatlarga yoki ayrim kishilar guruhlariga nisbatan xurofotlarga olib kelishi mumkin. Rossiyada fuqarolar urushi, mulkni yo'q qilish va kollektivlashtirish jarayonlari bo'lgan. Bularning barchasi genetik yo'nalish orqali hozirgi kunda yashayotgan odamlarga o'tdi va odamlarning xatti-harakatlari va qarorlariga yashirin ta'sir qiladi.
Bizning xatti-harakatlarimiz va qarorlarimiz ongli va ongsiz ravishda butun e'tiqod tizimimizga asoslanadi. E'tiqod tizimining o'zi aksariyat hollarda biz yashayotgan jamiyatning kollektiv ongida shakllanadi. Shuning uchun, shaxsning irodasi haqida faqat shartli ravishda gapirish mumkin. Haqiqatan ham unga ega bo'lish uchun ong ishining mexanikasini tushunib, ongsiz e'tiqodlarni ochib bera olish kerak, keyin ularni to'g'riroqlari bilan almashtirish va ularning ishonch tizimidagi ahamiyatini kuchaytirish kerak. Ammo bularning barchasi allaqachon Theta Healingning texnikasi va usuli.
E'tiqod tizimi bizning butun hayotimizga, shu jumladan qarorlar, xulq-atvorimiz, sog'lig'imizga ta'sir qiladi. Shuning uchun u bilan ishlash insonning butun hayotiga katta ta'sir ko'rsatadi. Masalan, "Issiq ovqat yomon" yoki "Sovuq ovqat jirkanch" kabi ongsiz e'tiqodlar odamning ovqatlanishiga ta'sir qiladi va shu sababli butun ovqat hazm qilish tizimining ishiga ta'sir qiladi. "Yaponlar yovuz va xavfli" kabi e'tiqodlar hozirgi kunda dunyoning ko'plab mamlakatlarida mashhur bo'lgan yapon taomlarini yomon hazm bo'lishiga olib kelishi mumkin.
Aytaylik, bu kishi haqiqat haqidagi g'oyalariga ko'ra jamiyatdagi narsalarni tartibga solishga harakat qilmoqda. Haqiqiy tartibni o'rnatayotganda, odam ataylab turli xil odamlardan yordam so'rab murojaat qiladi, ularni do'stlari va potentsial yordamchilari deb biladi. U ularni mantiqiy ravishda taklif qilingan o'zgarishlarning qiymati, niyatlarning samimiyligi va fikrlarining pokligi to'g'risida ishontirishga harakat qiladi.
Ammo e'tiqod tizimida quyidagi qoida mavjud bo'lishi mumkin: "O'rtacha odamlar hurmatga loyiq emas". U o'tmishdan genetik yo'nalish bo'yicha kelib chiqishi yoki jamoaviy ongsiz ravishda qabul qilinishi mumkin. Agar bu hayotda inson o'ta bag'rikeng bo'lsa ham, bu qoidani uning aurasi tomonidan energiya nurlanishi orqali odamlar intuitiv ravishda o'qiydilar. Bunday holda, ba'zi parametrlarga ko'ra, undan yomonroq ko'rinadigan ko'plab odamlar unga yordam berishdan bosh tortishadi. Odam o'zini qo'llab-quvvatlashi mumkin bo'lgan odamlardan, agar ularni qaysidir ma'noda o'zidan yomonroq deb bilsa, qo'llab-quvvatlashni ham so'ramaydi.

____________________________

Otamurodov S., Xusanov S. Ma’naviyat asoslari. – T.: Ma’naviyat, 2003.
Boshqa tomondan, agar befoyda odamlar haqidagi ushbu e'tiqod ochilib, uning o'rniga "Hamma odamlar tengdir" kabi e'tiqod bilan almashtirilsa, ko'pchilik uning qo'llab-quvvatlash iltimosiga javob berishadi. Va ularda inson haqiqiy do'stlarni topadi.
Ushbu misollarning barchasi e'tiqod tizimining biz uchun qanchalik muhimligini va uni o'rganish va uni to'g'rilashni boshlash hozirdanoq qanchalik muhimligini ko'rsatadi.
Kredo - bu har bir kishining shaxsiyati bilan shakllangan ishonch, ishonch va qarashlar. Ular odamni oldinga siljitishadi. U jamiyatda amalga oshirilgan munosabat, shaxsiy manfaatlar va e'tiqodlarni hisobga olgan holda mustaqil ravishda shakllanadi. Kontseptsiya din, siyosat, fan, pedagogika va falsafada mavjud.
"Kredo" so'zi lotin tilidan keladi, u "ishonaman, ishonaman" deb tarjima qilingan. Zamonaviy dunyoda ushbu tushuncha e'tiqod, dunyoqarash asoslari sifatida tushuniladi. Diniy ma'noda bu imon ramzi

Qaror qabul qilinganda bizning harakatlarimizga nima turtki beradi? Odatda psixologlar ichki qonunlar, e'tiqodlar haqida gapirishadi. Hayotiy kredoni tuzib, quyidagilarni qilishingiz mumkin:
- printsiplaringizni baholang;
- maqsadga erishish yo'lini ko'rish va aniqlash;
- kuchli tomonlaringizni imkoniyatlar va haqiqatlar bilan bog'lab qo'ying.
Ko'pincha odam o'z orzulari va qadriyatlarini unutib, odatdagi ishlarga juda ko'p vaqt ajratadi. Kredoni belgilashda ichki o'sishning keyingi motivatsiyasi mavjud. Uni nafaqat o'zingizning boshingizda shakllantirish, balki uni qog'ozga o'tkazish ham muhimdir. Uni taniqli joyga osib qo'ying, shunda sizning shioringiz qadriyatlarni, maqsadlarni, taxminlarni aniqlashga yordam beradi. Har safar qaysi yo'nalishda harakat qilish kerakligi haqida savol tug'ilsa, yozuvlarga murojaat qilishingiz mumkin. Bu fikrlashga, to'g'ri yo'nalish tushunchasiga zamin yaratadi.

Hayotiy kreditni tuzish uchun sizga quyidagilar kerak:

o'zingizni qanday ko'rishni xohlayotganingizni o'ylab ko'ring;
istaklaringizni va maqsadlaringizni yozing;
hayotiy qadriyatlarni aniqlang, ulardan chetlanmang.

Bu yo'lda printsiplar har doim ham yordam beravermaydi. Agar ularga rioya qilsangiz, xulq-atvorda moslashuvchanlik yo'qoladi, yangi imkoniyatlar qo'ldan boy beriladi. Biroq, aynan ular hayotdagi eng mas'uliyatli qarorni qabul qilishga yordam beradigan zarur bo'g'in bo'lib chiqadi.
Dunyoqarashga ta'sir o'tkazishga imkon beradigan universal printsiplar mavjud:

Qabul qilingan ma'lumotlar darhol hayotga tatbiq etiladi. Uni ishlatish imkoniyatisiz to'plashning foydasi yo'q.
Har bir qaroringiz uchun javobgarlikni o'z zimmangizga oling. Dunyoni o'zgartirmang, o'zingizdan boshlang. O'z e'tiqodlaringizni to'g'rilash orqali siz dunyoni o'zgartirasiz.
Atrofingizni ongli ravishda shakllantiring. Faqat o'sishga, o'z maqsadlariga erishish uchun imkoniyat beradiganlar bo'lsin. O'z hayotingizni xayoliy majburiyatlar va qo'shimchalar bilan almashtirmang.
Ishonchni rivojlantiring, buning uchun siz o'zingizga berilgan barcha majburiyatlarni bajarishingiz kerak.
Oldiga katta maqsadlar qo'ying, ularni ong ostiga qo'ying. O'zlarini "subkorteksda" topishlari bilanoq, ular amalga oshirila boshlanadi.
O'zingizning fikringiz bilan har kuni ishlang: boshqa odamlarni hukm qilmang, ehtiyoj energiyasini tarqatmang. Ikkinchisi taraqqiyotni sekinlashtiradi, birini erkinlikdan mahrum qiladi.

Ba'zi ish beruvchilar aqidani so'rashadi. Bu ariza beruvchini boshqa tomondan ko'rish uchun amalga oshiriladi. Uni tuzishda, bajarilishi rejalashtirilgan faoliyatning o'ziga xos xususiyatlariga tayanish kerak.
Bunga yordam beradigan universal fazilatlar mavjud. Bularga stressga chidamlilik, ishlash, jamoada ishlash qobiliyati va boshqalar kiradi. Oldindan ba'zi bir so'zlarni qog'ozga yozib olishga harakat qiling. Bu sizga nafaqat ish beruvchining oldida eng yaxshi ko'rinishga, balki kelajakda o'zingizni tahlil qilish va o'zingizning rivojlanishingiz bilan shug'ullanishga yordam beradi.
Kredo inson o'z ishida boshqariladigan printsiplarga o'xshab ketishi mumkin. Masalan, “Siz har kuni yangi bir narsani o'rganishingiz kerak, tajriba orttirish uchun ochiq bo'ling. Shunda hayot mazmun bilan to'ldiriladi."
Siyosiy kredo nima?
Bu siyosiy e'tiqod va qarashlarga ishora qiladi. Ular ijtimoiy va siyosiy hayot tamoyillariga nisbatan mavjud bo'lgan fikrning aksidir. Kontseptsiya hokimiyat mohiyatini, siyosiy funktsionallikni va umuman tizimni tushunishni o'z ichiga oladi.
_____________________
Imomnazarov M. Milliy ma'naviyatimiz asoslari. – T.: O‘zbekiston faylasuflar milliy jamiyati, 2006 yil.
Siyosiy kredo, bir tomondan, har bir inson tomonidan hayotining ijtimoiy va siyosiy sohasini tushunishi, tizimdagi o'rnini izlash bilan bog'liq. Aspiratsiya baholash pozitsiyasini shakllantiradi. Boshqa tomondan, dunyoqarash universal bo'lishi mumkin. Bunday holda, u siyosiy mafkuraga aylanadi.
Siyosatdagi kredoning uchta asosiy vazifasi bor:
Muvofiqlashtirish. Jamiyatda umumiy maqsadlarni shakllantiradi, xulq-atvor namunalarini yaratadi, ma'lum bir hodisaga munosabatni shakllantiradi.
Birlashtirilmoqda. Kredo qarashlar, g'oyalarni birlashtiradi, jamiyatning har bir a'zosiga xos yaxlitlikni shakllantiradi.
Qo'llanma. E'tiqod jamiyatni birlashtirishga, uni maqsad sari intilishga imkon beradi.
Siyosiy kredoning asosiy xarakteristikasi uning yaxlitligi va voqelik manzarasini shakllantirishda to'g'ri aloqalarni ta'minlay olish qobiliyatidir. Unda doimo hayotiy tajribani hisobga olgan holda shakllangan sub'ektiv mavjud. Har qanday ma'lumot shaxsiy ma'lumotlar orqali o'tadi, shuning uchun rad etilgan yoki qabul qilingan.
Ilmga asoslangan
Bu ilmiy usullar bilan bir necha bor sinovdan o'tgan va hayot tomonidan tasdiqlangan printsiplar va qonunlarga asoslangan e'tiqodlarni anglatadi. Krid haqiqat bilan sinonim emas, intuitiv dunyoqarash yoki falsafiy tizim ham emas. Ushbu tushunchalarning barchasi unga yondashuvlardir.
Ilmiy kredo bilim, e'tiqod, ideal, me'yor kabi tarkibiy qismlar asosida shakllanadi. Bilim mazmunli tarkibiy qism bo'lib, e'tiqod birinchisiga nisbatan hissiy va axloqiy munosabatdir.
Boshqa sohalarda bo'lgani kabi, din ham ko'plab odamlar uchun ilmiy kredoning shakllanishiga ta'sir ko'rsatdi. Tabiatshunoslikni qo'llab-quvvatlash davrida fan dinga qarshi edi. Agar ikkinchisi ko'proq odamning hissiy tomonlarini nazarda tutsa, ko'proq ishonchga asoslangan bo'lsa, demak, ilm-fan uchun dunyo o'z-o'zidan mavjuddir.
Pedagogik kredo
Eng yaxshi o'qituvchi har doim o'z o'quvchilariga yondashuvni topa oladi. Bolalar unga murojaat qilishlari, materialni osongina o'zlashtirishi kerak. Shuning uchun tarbiyachi va o'qituvchining shaxsiga nisbatan ancha qat'iy talablar qo'yiladi. Biroq, ular ko'pincha etarli emas. Faoliyatning muvaffaqiyati ko'p jihatdan pedagogik kredo yoki dunyoqarashga bog'liq.
Kredo ishning mohiyatini aks ettirishi, rag'batlantirishi, o'zini anglashga intilishini kuchaytirishi kerak. Pedagogik mahoratni o'zlashtirish bosqichma-bosqich yuzaga keladi. Mutaxassis har bir bolani ochishga, uning iste'dodlarini o'rganishga va ijodiy salohiyatini ro'yobga chiqarishga imkon berishi kerak. An'anaga ko'ra o'qituvchi va o'qituvchining kredosi turli vazifalarni o'z ichiga oladi:
har bir talabaga mustahkam bilim berish imkoniyati;
bolani ham sinfda, ham sinfdan tashqari ishlarda rivojlantirish;
o'z fikringizni himoya qilishni va undan to'g'ri foydalanishni o'rgating.
Mustaqillik, qiziquvchanlik va o'ziga bo'lgan ishonchni rivojlantirish ham muhim jihatlardandir. Har kim o'z kredosini tanlashda erkin, ammo shuni anglash kerakki, bolani o'qitish qobiliyatlarni to'liq o'zlashtirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratishdir.
Xulosa qilib shuni ta'kidlaymizki, har qanday sohada kredo tuzish murakkab jarayon. Biroq, bu o'z-o'zini rivojlantirish va ilmiy taraqqiyot uchun rag'batdir. Insondan uning dunyoqarashi, tamoyillari haqida so'rang - bu sizga u haqida ko'p narsalarni bilib olishga imkon beradi. Kredoni shoshilinch ravishda yoki mavjud vaziyatni tahlil qilmasdan shakllantirish mumkin emas.

_______________________

Imomnazarov M. Milliy ma'naviyatimiz takomil bosqichlari. – T.: Iqtisod moliya nashriyoti, 2006 yil.

Download 0,79 Mb.

1 2 3 4 5

Download 0,79 Mb.