Mavzu: Excel dasturida muhandislik masalani yechish va tahlil qilish

Mavzu: Excel dasturida muhandislik masalani yechish va tahlil qilish 
A va B ga bir qancha miqdordagi bir jinsli mahsulot etkazish va sotish. 
Mahsulot bir taraflama xarakatda bo’lsin. 
S1 – A shaxobchadagi sotib olingan mahsulot birligining narxi. 
S2 - B shaxobchadagi sotilgan mahsulot birligining narxi. 
Masalaning shartiga ko’ra S1n-A shaxobchadagi mahsulot birligining soni(miqdori). 
h- A shaxobchadan B shaxobchagacha olib kelish uchun ketadigan harajat. 
f- olinadigan foyda. 
n*S1 – mahsulot bahosi. 
n*S2- daromat. 
foydani topish uchun quyidagi formula qo’llaniladi. 
f=n*S2-n*S1-h (1) 
(1) formula excelda quyidagicha bajariladi 
Rasm 1. 
Biz olib kelish uchun bir nechta harajatlarni umumiy qilib (1) formuladan harajatni h ni topib 
olamiz. 
h=n*S2-n*S1-f (2) 
(2) formula excelda quyidagicha bajariladi 
Rasm 2. 

Biz olib kelish uchun mahsulot miqdorini qanchaligini rejalashtiramiz (2) formuladan n –ni 
topib olamiz 
N=(h+f)/(S2-S1) (3) 
(3) formula excelda quyidagicha bajariladi 
Rasm 3. 
Biz sotish uchun mahsulot narxini qanchaligini rejalashtiramiz (1) formuladan S2 –ni topib 
olamiz. 
S2=(f+h+n*S1)/n (4) 
Rasm 4. 
Biz sotib olingan mahsulot narxini qanchaligini rejalashtiramiz (1) formuladan S1 –ni topib 
olamiz. 
S1=(n*S2-f-h)/n (5) 

Rasm 5. 
 
 
Chiziqli tenglamalar sistemasini yechish 
 
Chiziqli tenglamalar sistemasini yechishning to‘rt xil usuli bor: 
 
 
• o„rniga qo„yish usuli; 
• algebraik usul (Gauss usuli); 
• grafik usul; 
• determinantlar - Kramer usuli. 
Chiziqli tenglamalar sistemasini yechishning Kramer usulida kompyuterdan 
foydalanish quyidagicha: Microsoft Officening EXCEL standart dasturida ushbu 
masalaning yechimini kichik dastur yordamida juda tez aniqlash mumkin. 
Masalan. Quyidagi 2 o„zgaruvchili chiziqli tenglamalar sistemasi berilgan bo„lsin: 

2x + 5y=7 
{4x-y=3 
Ushbu sistemani yechish uchun EXCEL elektron jadvalida quyidagi matritsa- 
jadvalni tuzib olamiz: 
Ushbu matritsadan esa quyidagi determinantlarni tashkil qilamiz: 
Ushbu asosiy determinantni D harfi bilan belgilaymiz. 
Yordamchi Dx determinantni tashkil qilish uchun esa 1-ustun elementlari o„rniga 
3-ustun elementlarini joylashtiramiz: 
Yordamchi Du determinantni tashkil qilish uchun esa 2-ustun elementlari o„rniga 
3-ustun elementlarini joylashtiramiz: 

Kramer formulalariga ko„ra: 
X= Dx/ D 
Y= Dy/ D 
А1-S2 diapazondagi koeffitsientlar o„rniga boshqa koeffitsientlar kiritilsa, yangi 
tenglamalar sistemasining yechimi avtomatik ravishda hisoblanadi. Berilgan 
koeffitsientlarni o„zgartirish natijasida ixtiyoriy ikki o„zgaruvchili chiziqli 
tenglamalar sistemasini qisqa muddatda yechish mumkin. 
Endi quyidagi 3 o„zgaruvchili chiziqli tenglamalar sistemasi berilgan bo„lsin: 
2x+5u+2z = 9 
{4x - u + z =4 
3x - 2u+4z = 5 
Ushbu sistemani yechish uchun EXCEL elektron jadvalida quyidagi matritsa- 
jadvalni tuzib olamiz: 
Ushbu matritsadan esa quyidagi determinantlarni tashkil qilamiz: 

Ushbu asosiy determinantni D harfi bilan belgilaymiz. 
Yordamchi Dx determinantni tashkil qilish uchun esa 1-ustun elementlari o„rniga 
4-ustun elementlarini joylashtiramiz: 
Yordamchi Du determinantni tashkil qilish uchun esa 2-ustun elementlari o„rniga 
4-ustun elementlarini joylashtiramiz: 
Yordamchi Dz determinantni tashkil qilish uchun esa 2-ustun elementlari o„rniga 
4-ustun elementlarini joylashtiramiz: 

Berilgan sistemani yechimlarini topish uchun quyidagi hisoblashlarni amalga 
oshiramiz: 
X= Dx/ D 
U= Dy/ D 
Z = Dz/ D 
… А10- D12 diapazondagi koeffitsientlar o„rniga boshqa koeffitsientlar kiritilsa, 
yangi tenglamalar sistemasining yechimi avtomatik ravishda hisoblanadi. Berilgan 
koeffitsientlarni o„zgartirish natijasida ixtiyoriy uch o„zgaruvchili chiziqli 
tenglamalar sistemasini qisqa muddatda yechish mumkin. 
Geometrik masalalarni yechish 
Prizmaning yon sirtini topish 
Prizmaning yon sirtini formulasi quyidagi 
S
yon 

p
asos 

l 
 
 
 
ko‟rinishga ega. Bu 
formuladan p=a, l=k ga teng bo‟lsa. Excel dasturida foydalanib quyidagicha 
hisoblaymiz. 
formulalar kiritilgandan so‟ng “Enter” tugmasini bosamiz.