O’zbekistonning JSTga kirishining ijobiy va salbiy tomonlari
O’zbekiston JSTga a'zo bo'lganidan keyingi birinchi yil davomida birorta ham tashqi savdo boji kamaytirilmaydi. Turli xil tovarlar guruhlari uchun o'tish davri 1 yildan 7 yilgacha taqdim etiladi; 7 yil ichida sanoat tovarlariga bojlar o'rtacha 11,1% dan 8,2% gacha kamayadi. O’zbekiston da ommaviy ishlab chiqariladigan iste'mol tovarlariga bojxona to'lovlari deyarli kamaymaydi (avtomobillar va poyabzallar bundan mustasno). Shu bilan birga, kompyuterlar va elementlar bazasi uchun bojlar bekor qilinadi, maishiy elektronika va elektrotexnika, dori-darmonlar, texnologik va ilmiy jihozlar uchun bojlar pasaytiriladi. Davlat qishloq xoʻjaligiga yiliga 9 milliard dollardan koʻp boʻlmagan miqdorda yordam koʻrsatishi mumkin boʻladi (hozirgi yordam miqdori yiliga 3,5 milliard dollarni tashkil etadi, ammo subsidiyalar miqdori hali ham koʻp tomonlama muzokaralarda muhokama qilinadi).
O’zbekiston iqtisodiyoti jahon savdosiga tobora ko'proq integratsiyalashib borayotganligi sababli, mamlakatimizning xalqaro iqtisodiy tashkilotlar ishiga kirishiga ehtiyoj bor. SSSR mavjud bo'lgan yillarda ham GATT bilan aloqalar o'rnatildi. 1995 yildan beri O’zbekistonning JSTga a'zo bo'lishi bo'yicha muzokaralar olib borilmoqda, bu 2006 yilda amalga oshirilishi kutilgan edi.
JSTga a'zo bo'lish orqali O’zbekiston o'zining tashqi savdo manfaatlarini himoya qilish uchun ushbu butun mexanizmdan foydalanishi mumkin.
O’zbekiston tadbirkorlari uchun unga bo'lgan ehtiyoj o'z ichki bozorining ochiqligining jiddiy o'sishiga javoban O’zbekiston G'arb davlatlarining javob choralarini ko'rmaganida sezilarli darajada oshdi. Buning o'rniga, u, aksincha, O’zbekiston xalqaro savdoda qiyosiy ustunlikka ega bo'lgan tovarlarda savdo to'siqlariga duch keldi va bir qator xorijiy firmalarning tashqi bozorlarda, shuningdek, O’zbekistonning ichki bozorida adolatsiz raqobatiga duch keldi.
O’zbekistonning JSTga a'zo bo'lishi, shubhasiz, mamlakat tashqi savdo rejimining barqarorligi, bashorat qilinishi va ochiqligini mustahkamlashga yordam beradi, uning kamchiliklari nafaqat O’zbekistonning tashqi savdo sheriklari, balki O’zbekistonning o'zida ham eksport qiluvchi va import qiluvchilar tomonidan shikoyat qiladi.
JSTga a'zo bo'lish bilan O’zbekiston JST kelishuvlarida mavjud bo'lgan bir qator majburiyatlarni o'z zimmasiga olishi kerak bo'ladi. Majburiyatlar bilan bir qatorda, O’zbekiston , shubhasiz, tashqi savdo manfaatlarini yaxshiroq himoya qilish va jahon iqtisodiyotiga integratsiyalashuvini tezlashtirish imkonini beradigan huquqlarga ham ega bo'ladi.
JST doirasida qonunchilikni o'zgartirish va uning afzalliklaridan foydalanish sohasidagi qiyinchiliklarni muvaffaqiyatli bartaraf etishning asosiy sharti liberal iqtisodiy islohotlar doirasida qonunchilikni takomillashtirish jarayonini samarali davom ettirishdir, chunki bu jarayon deyarli to'liq mos keladi. qonun hujjatlarini JST normalari va qoidalariga moslashtirish. Gap, birinchi navbatda, korxonalarga nisbatan ortiqcha maʼmuriy bosimni bartaraf etish va barcha qonun hujjatlarining shaffofligi darajasini oshirish haqida bormoqda.
O’zbekiston davlat tomonidan tartibga solish tizimini liberallashtirish va unifikatsiya qilishdan quyidagi imtiyozlar kutilmoqda:
- ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning xalqaro standartlarga muvofiqligini tasdiqlash tartib-taomillarini soddalashtirish va ratsionalizatsiya qilish, demak, mablag'lar aylanmasini tezlashtirish;
- texnik talablarning yanada moslashuvchan tizimi va milliy va xalqaro talablarni uyg'unlashtirish hisobiga O’zbekiston firmalari mahsulotlarining raqobatbardoshligini oshirish;
- O’zbekiston iqtisodiyotining investitsion jozibadorligini oshirish;
– xarajatlarni kamaytirish va nazorat va muvofiqlikni monitoring qilishda takroriy holatlarga barham berish;
– hujjatlar sonini qisqartirish va tartibga solish tizimining shaffofligini oshirish. Ekspert jurnalidagi tanqidiy maqolaga ko'ra, "O’zbekistonning JSTga a'zo bo'lishidan mahalliy korxonalar uchun nazariy jihatdan mumkin bo'lgan maksimal foyda yiliga 23 milliard dollarni tashkil qiladi", maqola mualliflari yozganidek, "taxmin qilish mumkinki", O’zbekiston " yiliga taxminan 90 milliard dollarga teng bo‘lgan bozorning bir qismidan voz kechadi”.
Makroiqtisodiy nuqtai nazardan, O’zbekistonning JSTga tezlashtirilgan a'zoligi - sotib bo'lmaydigan hashamatdir. Shuni unutmasligimiz kerakki, nisbatan noqulay investitsiya muhitiga ega bo'lgan davlat (AQSh, Irlandiya, Singapur, Kanada va boshqa bir qator davlatlar bilan solishtirganda, nafaqat byurokratik O’zbekiston , balki barcha mamlakatlar bilan solishtirganda) faqat tovarlarni ololmasa, katta xorijiy investitsiyalarni oladi. . O‘zbekiston, Chexiya va Germaniyadagi zavodlar, maishiy elektronika bozori – Janubi-Sharqiy Osiyodagi korxonalar, yuqori sifatli sanitariya-gigiyena bozorlari qurilishiga sarmoya kiritish orqali O’zbekiston avtomobil bozorini o‘zlashtirish osonroq ekanini o‘z ko‘zimiz bilan ko‘rib turibmiz. idishlar va poyabzal - G'arbiy Evropa korxonalarida. Istisnolar faqat umumiy qoidani tasdiqlaydi.
Shu bilan birga, JSTga a'zo bo'lish, ayniqsa, tovarlar uchun ichki bozorni ochadi va shu bilan uni investitsiyalar uchun yopadi. Katta kapital qo'yilmalarni kiritish imkoniyati ham yo'q bo'lib ketadi, chunki bu tashkilot O’zbekiston da 80 dan ortiq qoidalarga, shu jumladan investitsiyalarning bir qismini undan ozod qilgan foyda solig'idan ozod qilingan "investitsiya qilishga majburlash" ga yo'l qo'ymaydi.
Aytilganlardan kelib chiqadigan bo'lsak, O’zbekiston ni JSTga undayotgan sarmoya uchun liberal tarafdorlarning pozitsiyasi bema'ni ko'rinadi. Ularning asosiy argumenti shundan iboratki, bu zarur, chunki xorijdan ko'plab butlovchi qismlarni iste'mol qiladigan sanoatimiz import bojlaridan juda aziyat chekmoqda. Darhaqiqat, mamlakat JSTga a'zo bo'lgandan so'ng, mahalliy sanoat endi zarar ko'rmaydi va nafaqat majburiyatlardan - ular aytganidek, "charchaydi".
JSTga a'zo bo'lish tarafdorlari tomonidan jim bo'lib qolgan hodisaga aynan "tovar yoki investitsiyalar" dilemmasi sabab bo'lmoqda: ushbu tashkilotga a'zo bo'lgan mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanishi keskin sekinlashadi. O'tgan yili O’zbekiston yalpi ichki mahsulotining o'sishi bir yarim baravardan ko'proq sekinlashib, 8,3 foizdan 5,24 foizga tushdi. Haqiqatan ham kimdir "nol o'sish" yoki undan ham yomoni, iqtisodiy tanazzul davriga qaytishni xohlaydimi?
Bugungi O’zbekiston uchun JSTga qo'shilishning ijobiy va salbiy oqibatlari bir-birini muvozanatlashtiradi deb faraz qilsak ham, biz ushbu xalqaro tashkilotning etarlicha qat'iy talablariga mutlaqo moslashmaganligimizni e'tiborsiz qoldira olmaymiz.
O’zbekiston bozorni himoya qilishning tovarlar savdosiga tarifsiz cheklovlar kabi keng tarqalgan usullarini deyarli qo'llamaydi. JST tomonidan ajratilgan 161 turdagi xizmatlardan bizning bozorimiz bir nechta sohalarda nisbatan himoyalangan (eng mashhurlari bank, sug'urta va pensiya xizmatlari atrofidagi janglar).
Mamlakatimiz bozor kon’yunkturasining har qanday yomonlashuvi uni raqobatbardoshligini saqlab qolish uchun janjal bilan JSTdan chiqishga yoki yangi buzg‘unchi devalvatsiyaga kirishishga majbur qiladigan vaziyatga tushib qolishi mumkin.
JSTga kirish nafaqat tashqi savdoni tsivilizatsiyalashgan tartibga solishni, balki faqat texnik sabablarga ko'ra qisqa vaqt ichida yakunlanishi mumkin bo'lmagan jiddiy tayyorgarlik ishlarini ham talab qiladi.
JSTga a'zo bo'lish orqali har bir davlat o'zining tashqi savdo rejimini o'zining juda qattiq qoidalariga muvofiqlashtirish jadvalini kelishib oladi.
Ushbu muddatni uzaytirish va qo'shilish jarayonini imkon qadar qulay qilish uchun ko'pchilik davlatlar birinchi navbatda o'z bozorlarini himoya qilishni kuchaytirishga harakat qiladilar. Boshqa tomondan, O’zbekiston buning aksini qildi: Moskva davlat universitetining Xalqaro biznes maktabi tadqiqot markazining ma'lumotlariga ko'ra, o'rtacha og'irlikdagi import tarifi 2018 yildagi 16 foizdan hozirgi 10 foizga tushirildi va imtiyozlarni hisobga olgan holda - 8% gacha. Agar O’zbekiston JSTga shunday shartlar bilan kirsa, u bozor sharoitlarining yomonlashuvi uni mutlaqo zaruratga aylantirgan taqdirda ham import tariflarining umumiy darajasini boshqa hech qachon oshira olmaydi.
Bugungi kunda JST yo'lidagi to'siq - bu sohaviy ustuvorliklar haqida hech qanday tasavvurning yo'qligi. “Sanoat siyosati” tushunchasining o‘zi amalda davlat siyosati hujjatlarida qo‘llanilmaydi. Va ustuvorliklar yo'qligi sababli, JST bilan mazmunli muzokaralar olib borishning iloji yo'q: hech kim sanoatning qaysi sohalari rivojlanishini va qaysi biri rivojlanmasligini va shunga ko'ra, qaysi sohalarga muhtoj va himoyaga muhtojligini va qaysilarini qurbon qilish mumkinligini hech kim bilmaydi. Nafaqat rivojlanish, balki O’zbekistonning mavjudligi uchun ham muhim bo‘lgan tabiiy monopoliya sub’ektlari xizmatlariga mintaqalarga o‘tkazmalarning jahon tariflariga nisbatan pastligi eksport subsidiyalari sifatida qaralishi mumkin. Bu bir necha yil ichida ularni bekor qilishni va shuning uchun iqtisodiyotni yo'q qilishni talab qiladi.
Nihoyat, ko'plab qonunlar va hujjatlarni o'zgartirish zarurati paydo bo'ladi - bu oldindan aytib bo'lmaydigan oqibatlarga olib keladi. Aytish kifoyaki, mahsulot taqsimoti bo‘yicha allaqachon tuzilgan shartnomalar tuzatilishi kerak va MDH mamlakatlari bojxona ittifoqi, katta ehtimol bilan, butunlay tarqatib yuboriladi.
JSTga tezlashtirilgan a'zolikning asosliligi to'g'risida xulosa chiqarar ekanmiz, nafaqat O’zbekiston da, balki dunyodagi rivojlanish tendentsiyalaridan kelib chiqish kerak.
Jahonda mintaqaviy integratsiyaning roli ortib borayotgan bir paytda JST global integratsiyaga qaratilgan. Uning ikkita markazi - NAFTA (AQSh, Kanada va Meksikani birlashtirgan Shimoliy Amerika erkin savdo hududi) va Yevropa Ittifoqi - yaqin kelajakda Janubi-Sharqiy Osiyo bilan to'ldirilishi mumkin.
Rivojlangan mamlakatlar mintaqaviy manfaatlarni ko'proq boshqarmoqda, ko'pincha (yashirin yoki ochiq) JST faoliyati va qarorlarini sabotaj qilmoqdalar. Qo'shma Shtatlar bizni Yevropa Ittifoqining iqtisodiy "orbitasiga" kirishimizga yo'l qo'ymaslik uchun O’zbekiston ni imkon qadar tezroq unga tortishga harakat qilmoqda. Siz "ajralmagan mashina" ga o'tishingiz mumkin: rivojlangan davlatlar (birinchi navbatda, bizning eksportimizning 35 foizi ketadigan va bozorlarga kirish uchun asosiy umidlar bog'langan Evropa Ittifoqi) o'z qoidalarini e'tiborsiz qoldirishni boshlaganda, JSTga a'zo bo'ling, mintaqaviy protektsionizmni kuchaytirish. Natijada biz global raqobatga yo'l ochgan holda yo'qotishlarga duch kelamiz. Ular bizni baribir rivojlangan mamlakatlar bozorlariga qo'ymaydi, chunki ular o'ynashni boshlaydilar "d Yana bir o'yin." Bu erda qadimgi xitoy maqolini eslash o'rinlidir: eshik faqat bir yo'nalishda yoki boshqa tomonga ochilishi mumkin, lekin hech qachon bir vaqtning o'zida ikkalasida ham emas.
|
