tizimi neft konining maydoni katta bo‘lganda qo‘llaniladi. Bunda quduqning bosimi mahsulotni
MYPgacha yetkazish uchun yetarli boladi. Neft va gazni yigMsh hamda tashishda o ‘z oqimidan
foydalanish tizimining quyidagi kamchiliklari mavjud: - konlami jihozlashda metall sarfmi kattaligi; -
neft va gazning yengil fraksiyalarining metall idishlarda ko‘p
bugManib ketishi; - o‘zi oquvchi neft
uzatmalarida gaz tiqinlarining paydo bolishi va buning hisobiga neft olchagichlar orqali oqib chiqib
atmosfera muhitini ifloslantirishi mumkin. Yuqoridagi va amaldagi boshqa kamchiliklarni hisobga olib,
neft va gazni yig‘ish, tashish va tozalashni yangi qurilmasi yaratilgan. Bu qurilma yengil fraksiyalarning
ortiqcha bugianib yo‘qolishiga, neftni atmosfera bilan tutashuviga yo‘l qo‘ymaydi hamda neftni gazdan,
suvdan, mexanik aralashmalardan toMiq tozalaydi va metall sarfini kamaytirishni ta’minlaydi. Bu
qurilma neft va gazni yig‘ish, tashish va tayyorlash, neftni yigMsh punktlaridagi SKS da gazni ko‘p
pog‘onali ajratishning yopiq tizimiga asoslangandir. Suyuqlik yopiq tizimda (neft, suv va gaz bilan)
quduqdan chiqib, ustidagi bosim ta’sirida (0,8 MPa dan 1,0 MPa gacha) otma tizim orqali GO‘Q ga
to"planadi va u yerda quduqdan keladigan neftning debiti o ‘lchanadi. Neft GO ‘Qdan neft yig‘uv
kollektorlariga y o ‘naltiri!adi. 2.5-rasmda konlarda neft va gazni yigMsh sxemasi keltirilgan. Bu sxema
standart
hisoblanmaydi, ya’ni neftni tayyorlash aniq kon sharoitlariga bogMiq holda va konni ishlatish
shartiga muvofiq ravishda o'zgartirilishi mumkin.
Neft quduqdan (1) otma tizim orqali GO‘Qga (2) yo‘naltiriladi, u yerda har bir quduqning debitini
olchash amalga oshiriladi. Neftning debiti o ‘lchangandan keyin quduqlarning mahsuloti aylansa, quvur
uzatma orqali GO ‘Qga va yig‘uv kollektorlariga yo‘naltiriladi. Undan keyin neft va gaz tozalash uchun
MYPga (3) yoki SKSga (3) yo‘naltiriladi. SKS-maydoni katta bo‘lgan konlarda quriladi, chunki kichik
konlarda quduq usti bosimi MYPgacha neft va gazni tashishni ta’minlay olmaydi. Eng oxirgi tozalash
qurilmasi esa MYPga (5) o ‘rnatiladi. Bu yerda neftning tarkibidan yo‘ldosh gazlar atmosfera bosimiga
yaqin bosimda tozalagichlardan o'tkaziladi. Neft eng oxirgi tozalagichdan so‘ng neft tayyorlash
qurilmasiga (6) to‘planadi va undan keyin rezervuarlarga (7) kirib keladi. Rezervuarlarda neft o ‘lchanadi
va NQOT (neft qazib oluvchi tashkilotlar) tomonidan kerakli tartibda hujjatlashtirilgandan so‘ng, nasos
yordamida neft uzatma boshqarmasi territoriyasidan magistral uzatmalar va NQIZga haydaladi. Agar neft
yuqori gaz omiliga ega bo‘lsa, gaz tozalash qurilmasidan (9) keyin kompressor
qurilmasining qabul
punktiga to‘planadi. Gaz kompressor yordamida neftni qayta ishlash zavodiga (11) yoki magistral gaz
uzatmasiga, undan keyin esa iste’mol punktiga haydaladi. Ajratib olingan suv tindirgichlar, neft
tayyorlash qurilmasi va tik po‘lat rezervuarlardan drenaj tizimlari boyicha yig‘iladi hamda suvni
tayyorlash qurilmasida (10) to ‘planadi. Tayyorlash qurilmasida neft suvneft pardalaridan va mexanik
aralashmalardan tozalangandan keyin oxirgi nasos stansiyasiga jo ‘natiladi hamda haydovchi quduqlarga
yuboriladi. Neft quduqdan yer ustiga suv bilan birgalikda to‘planadi. M a’lumki, neft suvda erimaydi.
Lekin neft va suv aralashmalarining quduq tubidan to MYPgacha quduqlar
orqali harakatlanish
jarayonida o ‘zaro aralashib, barqaror emulsiya hosil qiladi. Bu emulsiyalar «suvda neft» yoki «neftda
suv» emulsiyalari ko‘rinishida hosil bo‘ladi. Ko‘p holatlarda suv emulsiyali mayda zarrachalar
ko‘rinishida neft bilan qoplangan holda bo‘ladi. Bu emulsiya barqaror bo‘lganligi uchun neftni tindirish
yo‘li bilan suvni ajratib bo‘lmaydi. Suvni neftdan ajratib olish jarayoniga suvsizlantirish deyiladi.
Suvsizlantirilgan neftning tarkibidan 1-1,5 % miqdorida suv chiqadi. Neft toMiq tuzsizlantirish davrida
ham uning tarkibidan 0,01 % gacha suv ajralib chiqadi. Tuzsizlantirish jarayonida neftdan tuzlar to ‘liq
ajratiladi. Neftning tarkibidan tuzni chiqarib yuborish uchun neft chuchuk suvli qatlamdan o‘tkaziladi. Bu
jarayon davrida neftning tarkibidagi tuzlar chuchuk suv bilan reaksiyaga kirishib,
birgalikda chiqib
ketadi. Kon amaliyotida neftli em ulsiyalam i parchalash uchun neft 50-70 °C gacha qizdiriladi va k im y
o v iy reagentlar sifatida deemulgatorlar qo'shiladi. Kon quduqlaridan M YPga to'plangan xom ashyo neft
quvurlar yoki ba’zi hollarda avtosistemalarda (neft koni uz:oq boMsa) MYP da joylashgan NTQga olib
kelinadi va qabul q ilisti idishlari (rezervuarlarga)ga quyib olinadi. Rezervuarlardan neft xom ashyosining
zichligini va suv miqdorini aniqlash uchun namuna o lin ad i. Undan keyin neft nasoslar yordamida
xomashyo bosim ostida y o z g i mavsumda 25-30 °C, qishki mavsumda esa 15-20 °C haroratlarda isitish
pechlariga haydaladi. Neftdan suvni ajratish uchun quvur o‘tkazgichning isitish pechlariga kirish joyida
mahsulot oqimiga nasos-dozator yordam ida deemulgator purkaladi. Deemulgatorlaming emulsiyani
parchalash samaradorligini oshirish uchun maqbul harorat 70-80 °C boMishi zarur. Shuning uchun
pechdagi mahsulot quvur orqali harakatlanishi davomida atrofidagi aylanuvchi issiq suv yordamida
isitiladi va pech ichida 100-110 °C haroratda ushlab turiladi. 75-85 °C haroratgacha
isitilgan xom neft
quvur o ‘tkazgich orqali texnologik zaxiralarga yuboriladi va tindiriladi. Tindirish jarayonida ajralib
chiqqan suv idishlardan chiqarib tashlanadi va bosim ostidagi oqova stansiyasiga (BOS) yuboriladi, u
yerda sigMm idishlarida yigMladi, so‘ng tozalash qurilmalariga yuboriladi. Tovar neftning ostidagi suv
chiqarib tashlangandan so‘ng, neftning tarkibidagi suvning miqdorini aniqlash uchun, rezervuarning quyi
sathidan mahsulot namunasi olinadi. Agar neft tarkibidagi suv miqdori GOST 4965, TSh 39.0-176
boyicha me’yorga m uvofiq boMsa, neftni tayyorlash jarayoni tugagan hisoblanadi. Neftda ortiqcha suv
miqdori aniqlangan holatda tindirish jarayoni suv to`iq ajralib chiqquncha davom ettiriladi. Ijobiy natija
olingandan keyin neftni temir yoM sistem alarga quyish va iste’molchiga jo'natish uchun neft quyish
estakadasiga haydaladi. Neftni suvsizlantirish va tuzsizlantirish uchun uning 1 tonnasiga 40 grammdan
120 grammgacha deemulgatorlar qo‘shiladi. Deemulgator neft
emulsiyasi bilan aralashib, emulsiyani
ikkita fazasini ham ajratib, fazani ichiga erkin holda kiradi, neft-suv chegarasida sirt tortishish kuchlarini
pasaytiradi, emulsiya neft va suvga parchalanadi. Issiqlik hisobiga emulsiyani qovushqoqligi pasayadi,
suv tonichilar bir-biri va deemulgatorlar bilan birikadi, natijada suv neftdan ajraladi hamda
rezervuarlarning tub qismiga cho‘kadi. Emulgatorli qo‘shimchalar sifatida O P -10 etilen oksidi asosida
tayyorlangan diproksomin, noionogenli SFM (sirt faol moddalar) qoMlaniladi. So‘nggi yillarda NTQda
neft emulsiyasini suvsizlantirishda K-1 markadagi yoki unga o'xshash
tavsifli boshqa markadagi
deemulgator ishlatiladi. K-1 deemulgatorining texnik tavsifi 2.2-jadvalda keltirilgan.
