2.2.Maktabgacha yoshdagi bolani oilada tarbiyalashning ahamiyati
Ota-onalarning informatsion ta'siri ularning ta'lim faoliyatining barcha turlarida namoyon bo'lishi mumkin, chunki har qadamda bolaga ma'lum kasb haqida ma'lumot berish zarurati tug'iladi. Birinchidan, bu o'zingiz haqingizda, o'zingizning ishingiz, ertaklarni izohlash, bolalar badiiy asarlari, ular uchun rasmlar, multfilmlar, film lentalari va hokazolar. hamma ko'rgan va eshitilgan.
Ko'pincha bolalar o'yinlarni kollektiv o'ynashadi, bu juda yaxshi samara beradi, chunki bolalarning ijodiy sa'y-harakatlari bir butunga birlashadi,
bir-birlari bilan ma'lumot almashish mavjud. Süjet o'yinlari ham o'g'il, ham qiz bolalarda bir xil darajada qiziqish uyg'otadi.
O'yin davomida rollarning o'zgarishi sodir bo'ladi, bu bolalarning o'yin o'ynaydigan kasbining turli jihatlariga qiziqishini oshirishga yordam beradi. Kerakli holatlarda, kattalar o'yinda rollarning o'zgarishini tartibga soladilar, bolalarning bir xil rolda bo'lishlariga yo'l qo'ymang. O'yinchilar tarkibidagi vaqti-vaqti bilan o'zgarishi ularning bir-biriga ta'sir qilishi, o'yin davomida olingan ma'lumotlarning kengayishiga yordam beradi.
Umuman olganda, o'yin bolaga o'zining kognitiv va tarbiyaviy ta'sirini butun uzunligi davomida namoyon etadi: o'ynash istagi paydo bo'lishidan boshlab o'yindan keyingi davrgacha.
Süjet va rolli o'yin jarayonini quyidagicha ko'rib chiqish mumkin: o'yin oldidan (saylov) davri, tayyorgarlik, o'yinning o'zi. Shuningdek, bu o'yinning boladan keyingi ta'sirini o'z ichiga oladi: taassurotlar, munozaralar, kimni qiziqtirayotganini yoki noaniqligini aniqlash. Uyda, hovlida va hokazo shunga o'xshash o'yinni tashkil etish istagi.
O'yin davomida o'qituvchining asosiy vazifalaridan biri o'yinning ma'lum bir "ohangini" saqlashdir. U befarq bo'lmasligi kerak. Yigitlar kamroq qiziqish uyg'otganda, uni davom ettirishdan ko'ra, o'yinni to'xtatish yaxshiroqdir.
Qiziqarli o'yinlardan so'ng, bola uzoq vaqt davomida uning taassurotida bo'ladi.
O'yinlarda maktabgacha yoshdagi bolalar deyarli barcha vaqtlarini o'tkazishadi. Shuning uchun bolalarning dunyo haqidagi asosiy g'oyalarini shakllantirish asosan o'yinda. Kattalar mehnatini tushunish, ularning kasblari haqida eng asosiy g'oyalarni shakllantirish, aniqrog'i, hatto ularning odatlari ham faqat o'yin davomida mumkin.
Bolalar bog'chasida o'tkaziladigan o'yinlar "Bolalar bog'chasida tarbiya dasturi" tomonidan rejalashtirilgan bo'lib, unda maktabgacha ta'limning yosh dinamikasi, shu jumladan rolli o'yinlarning tabiati ko'rsatiladi.
II yosh guruhda bolalar bog'chasidagi kattalar ishi, haydovchilar, uchuvchilarning ishi tasvirlangan o'yinlar ishlab chiqiladi. O'yinda bolalar turli xil mutaxassislikdagi odamlarning harakatlarini takrorlashni boshlaydilar.
O'qituvchi o'yin qiziqarli bo'lishi uchun shart-sharoit yaratishi kerak.
Shartlarni yaratish bolalarni atrof-muhit to'g'risidagi narsalar bilan boyitishni o'z ichiga oladi: narsalar, hodisalar haqida, bundan tashqari, bolalar odamlar o'rtasidagi munosabatlarni bilishlari kerak. Ushbu maqsadga erishish uchun men quyidagi usullardan foydalanaman: kuzatish; ekskursiyalar; turli kasb egalari bilan uchrashuvlar; adabiyot o'qish; fotosuratlar, filmlar yordamida odamlar o'rtasidagi munosabatlar, turli kasbdagi odamlarning kasblari haqida hikoya; dramatizatsiya.
Bolalarni kattalar mehnati bilan tanishtirishda o'qituvchilar, qoida tariqasida, vizual usullardan foydalanadilar, ularni og'zaki (hikoyalar, suhbatlar) bilan mohirona birlashtiradilar; katta bolalar bilan ishlashda ularning ulushi ko'payishi mumkin. Og'zaki uslublar orasida bolalar badiiy adabiyotidan foydalanish alohida o'rin tutadi.
Bolalarning mehnatga moyilligini shakllantirishda badiiy asarlarni o'qish muhim rol o'ynaydi. O'zining hissiyotliligi, tasavvurlari, tirikligi bilan bolalar kitobi bolalarni mehnatga bo'lgan qiziqish bilan qo'zg'atadi: qiziqish, mehnatga hurmat, ular kabi adabiy asar qahramonlariga taqlid qilish istagi uyg'onadi.
Teatrli o'yin - bu adabiy manbadan bolalar fitna o'ynaydigan o'yin.
Ushbu turdagi o'yinlarning o'ziga xos xususiyati shundaki, bolalar rollarni olishadi va ularni ishda berilgan ketma-ketlikda o'ynaydilar. Bu ijodiy o'yin, chunki bola tasvirni o'ziga xos tarzda etkazadi.
Syujet va rollar va dramatizatsiya pyesasining tuzilishi o'xshashdir. Farqi shundaki, syujetli rolli o'yinda syujet hayotdan, teatrda esa - kitobdan olingan.
Dramatizatsiya uchun badiiy asarga bo'lgan talablar:
1. Adabiy asar bolalar tajribasi uchun tushunarli va tushunarli bo'lishi kerak. Qahramonlar kayfiyat, hissiyotlarga yaqin;
2. Asarni tasvirlash (qahramonlar va epizodlarning yorqin tasvirlari);
3. Monologlar va dialoglarning mavjudligi;
4. Syujetning dinamik rivojlanishi (voqealarning tez o'zgarishi, ziddiyat, yaxshilik va yomonlik o'rtasidagi kurash).
Bolalarni kattalarning kasblari va faoliyati bilan tanishtirish uchun teatrlashtirish uchun kichik asarlar tanlanadi.
Didaktik o'yin - tarbiyaviy o'yin.
Didaktik o'yinlarning ahamiyati bolalarda o'zlashtirish, bilim va ko'nikmalarni mustahkamlash, aqliy qobiliyatlarni rivojlantirishga hissa qo'shishdir. Didaktik o'yin - bu bolaning har tomonlama rivojlanishining vositasidir.
Didaktik o'yin bolalar nutqini rivojlantiradi; bolaning lug'atini to'ldiradi va faollashtiradi; to'g'ri talaffuzni shakllantiradi, izchil nutqni rivojlantiradi.
Didaktik vazifa - didaktik o'yinning asosiy elementi o'quv va tarbiya ta'sirining maqsadi bilan belgilanadi. Didaktik vazifalar turlicha: atrofimizdagi dunyo bilan tanishish, tabiat bilan tanishish, kattalarning kasblari va odamlarning turmush tarzi bilan tanishish.
Maktabgacha pedagogikada didaktik o'yinlar uchta asosiy turga bo'linadi.
1. Elementlar bilan o'yinlar
2. Kengash - Chop etilgan o'yinlar
3. Word o'yinlari
Elementlar bilan o'yinlar
O'yinchoqlar va haqiqiy narsalar ishlatiladi, ular bilan o'ynashadi, bolalar taqqoslashni o'rganadilar, narsalarning o'xshashliklari va farqlarini o'rnatadilar.
Didaktik vazifani hal qilish uchun - kattalar kasblari bilan tanishish uchun men bunday o'yinlardan ob'ektlar bilan foydalanaman: "Sartaroshxona to'plamini to'plang" (o'yinchoq qaychi, taroq, sochlarini fen, laklar, jingalak - bolalar turli xil narsalarni tanlaydilar). "Quruvchi" (turli xil buyumlardan bolalar qurilish maydonchasida ko'rish mumkin bo'lgan narsalarni tanlaydilar - o'yinchoqlar - g'isht, kran, traktor). Shuningdek, bolalar turli kasb egalari kiyadigan qo'g'irchoqlar bilan o'zaro munosabatda bo'lishadi. Ular bilan o'ynab, bolalar nima uchun bunday kasbga ehtiyoj borligi haqida tahlil qiladilar va xulosalar chiqaradilar. Masalan: Quruvchi nima uchun dubulg'aga muhtoj? Kukning aproni va qalpog'i?
Kengash - Chop etilgan o'yinlar
Bosma o'yin turlari:
1. Juftlikdagi rasmlarni tanlash. Ushbu o'yinda eng oddiy vazifa turli xil rasmlar orasida mutlaqo bir-biriga o'xshash ikkita narsani topishdir. Asta-sekin, vazifa murakkablashadi. Bola nafaqat rasmlarni birlashtiradi
tashqi belgilar, ammo ayni paytda ma'nosida. Masalan, Aibolit tasvirlangan 3 ta rasm berilgan, ulardan bittasida bolalarning qo'lida shifokor portfeli yo'q, bolalar yana ikkita rasmni tanlashlari kerak.
2. Umumiy mezon bo'yicha rasmlarni tanlash. Ob'ektlar o'rtasida aloqa o'rnatiladi. Masalan, "Shifokorga nima kerak?", "Sartarosh nima kerak?", "Do'konda nima bor" va hokazo. Bolalar tegishli narsalar bilan rasmlarni olishadi.
3. Tarkibi, rasmlarning tartibini yodlash. Masalan, "Qaysi rasm yashirilganligini toping?" Bolalar rasmlarning tarkibini eslab qolishlari kerak va keyin stoldan olib tashlanadigan narsaning nomini berishlari kerak. Bu tur xotira rivojlanishiga samarali hissa qo'shadi.
4. Kesilgan rasmlar va kublarni tuzish. Didaktik vazifani hal qilish uchun - kattalar kasblari bilan tanishish uchun ushbu rasmlar turli kasblar mavzularida bo'lishi mumkin. Ushbu tur bolalarda mantiqiy fikrlashni rivojlantirishga samarali yordam beradi.
5. Tasvir, voqea, harakatlar ko'rsatilgan rasmdan beri hikoya. Vazifalar: bolalar nutqini, tasavvurini, ijodini rivojlantirish. Masalan, "Bu kimligini toping?" Bola homiladorning tovushini va harakatini tasvirlaydi.
Word o'yinlari
O'yinchilarning so'zlari va harakatlariga asoslangan. Bunday o'yinlarda bolalar ob'ektlar haqidagi mavjud g'oyalarga tayanib, o'z bilimlarini chuqurroq o'rganishadi, chunki bunday o'yinlar ilgari olingan bilimlardan foydalanishni talab qiladi. Bolalar turli xil aqliy vazifalarni mustaqil hal qiladilar. Ular ob'ektlarni tasvirlaydilar, tavsif bo'yicha taxmin qiladilar, o'xshashlik va farq belgilarini topadilar, turli xil belgilar bo'yicha ob'ektlarni guruhlashadilar.
Shunday qilib, o'yin maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlantirish, tarbiyalash va o'qitishning eng muhim vositasidir. Va bu bolalarni kattalar kasblari bilan tanishtirishning ajralmas vositasidir.
Bolalar o'zlarining g'oyalarini kundalik mavzularda aks ettirishdi: "Oila", "Kasalxona", "Bolalar bog'chasi" va boshqalar, o'ziga xos rasm o'yinni boyitdi va bolalarga muayyan shaxs haqidagi fikrlarini, unga bo'lgan munosabatini aks ettirishga yordam berdi, unga taqlid qilish istagini uyg'otdi.
Didaktik o'yinlarni o'ynab, bolalar faoliyat turlarini, vositalarni, maxsus kiyimlarni o'rnatdilar; ufqlarini kengaytirdi va nutqni kuchaytirdi, kuzatish va mantiqiy qobiliyatlarni rivojlantirdi. Shunday qilib, "Kimning narsasi?" O'yinini o'ynashda bolalar asboblar va professional aksessuarlar yordamida faoliyat turini aniqladilar. "Kasblar" o'yinida ular bolalardan ushbu mavzuning aniq qo'llanilishi haqida gapirishlarini so'rashdi, masalan: bemorga (bemorga) haroratni o'lchash uchun shifokorga termometr kerak; oshpaz pechkaga ovqatni tayyorlash uchun kerak bo'ladi va hokazo. Shu bilan birga, ular bolalarni to'liq jumlalar bilan gapirishga undashdi, qo'shimcha savollarga yordam berishdi va ularga javobni qanday qilib yaratishni o'rgatishdi.
XULOSA
Xulosa qilib aytganda Muhimi shundaki, davlatimiz rahbari mamlakatimizda jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish nafaqat bolalar va о‘smirlarni, balki butun xalqni ommaviy sport harakatiga jalb qila oladigan о‘ziga xos samarali tizimni shakllantirish, sog‘lom va barkamol avlodni voyaga yetkazish ishlarining uzviy va ajralmas qismi deb bildi. Bu sohadagi tadbirlarni о‘zaro uyg‘un va mushtarak tarzda tashkil etish taklifini berdi.
Butun mamlakatimizda jismoniy tarbiya va sport sohasida aholining turli qatlamlarini qamrab olgan samarali milliy tizim vujudga kelgani va u hozirdanoq yaxshi natijalar berayotgani xorijiy mamlakatlar tomonidan ham tan olinib, ehtirof etilayotgani quvonarli holdir.
Sо‘nggi yillarda sport va jismoniy tarbiya yoshlar hayotining ajralmas qismiga aylanib ulgurdi. Xususan, О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “О‘zbekistonda bolalar sportini rivojlantirish jamg‘armasini tuzish tо‘g‘risida”gi 2002 yil 24 oktabrdagi Farmonida “Bolalarni jismoniy va mahnaviy tarbiyalashning zamonaviy shakl va uslublarini, jinsi va yoshiga qarab bolalarga sport kо‘nikmalarini singdirishning, sport sohasida iqtidorli bolalarni ixtisoslashtirilgan sport maktablari va markazlardagi mashg‘ulotlarga tanlab olishning ilmiy asoslangan tizimlarini ishlab chiqishni tashkil etish hamda
ularni tadbiq qilishga kо‘maklashish” lozimligi alohida tahkidlandi. Vujudga kelgan yangi ijtimoiy, iqtisodiy shart-sharoitlar mamlakatimizda jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirishga keng imkoniyatlar yaratdi. Kо‘plab zamonaviy sport inshootlari qurilib, turli xil sport uskunalari va anjomlari ishlab chiqarilmoqda.
Zamonaviy tipdagi yangi qurilgan sport inshootlari va ularni jahon standartlariga javob beradigan sport uskunalari va anjomlari bilan jihozlanishi jismoniy tarbiya va sport bilan muntazam shug‘ullanuvchilar soni yildan yilga ortib borayotganini kо‘rsatmoqda.
Ana shu ezgu ishlar hozirgi kunda ham izchillik va qathiyat bilan davom ettirilib, xalqimiz, avvalo yoshlarimiz о‘rtasida sog‘lom turmush tarzini targ‘ib etishga mustahkam zamin bо‘lmoqda, mamlakatimizda jismoniy-intellektual resurslarining rо‘yobga chiqishini tahminlamoqda.
Bugungi kunda poytaxtimizda, viloyat va tuman markazlarida sportning, ayniqsa, yoshlar orasida ommaviylashib borishini tahminlovchi birlamchi omil - munosib shart-sharoitlar yaratildi. Zamonaviy sport inshootlari, о‘yingoh va majmualarining barpo etilishi о‘quvchi-yoshlarni ommaviy sport musobaqalari bilan tо‘liq qamrab oladigan “Umid nihollari”, “Barkamol avlod”, “Universiada” о‘yinlaridan iborat uch bosqichli milliy tizimning shakllanishiga asos bо‘ldi. Natijada sport, jismoniy tarbiya yoshlar dunyoqarashiga ijobiy ta’sir etib, jismoniy-intelektual resurslar rivojining yangi bosqichga kо‘tarilishini tahminlamoqda.
Shuningdek, yurtimizda jismoniy tarbiya va sportning ta’limdan tashqari tizimi ham shakllanmoqda. Bu о‘quv maskanlari, mahallalar qoshida turli sport tо‘garaklari faoliyatlarini yо‘lga qо‘yish, sport maydonchalari va majmualarini barpo etish ishlarida yaqqol namoyon bо‘lmoqda. Bularning barchasi yurtimizda har bir о‘g‘il-qiz sport bilan shug‘ullanishi, jismoniy baquvvat bо‘lishi, shu tariqa sog‘lom turmush tarzini о‘z hayotining mahno-mazmuniga aylantirishi haqidagi fikrlar amalga tobora kо‘proq о‘z aksini topayotganidan darak beradi.
Sport bilan doimiy ravishda shug‘ullanadigan bolaning jismi ham, ruhi ham tetik bо‘ladi, uning butun vujudi uyg‘un tarzda kamol topadi.
|
