|
Minerallarning klassifikatsiyasi
|
| bet | 2/15 | | Sana | 14.02.2024 | | Hajmi | 165 Kb. | | #156355 |
Bog'liq Minerallar klassifikatsiyasi sulfatlar, karbonatlarMinerallarning klassifikatsiyasi. Er po‘stini tashkil qilgan tog‘ jinslari minerallardan tuzilgan. Mineralogiya faniga ma’lum bo‘lgan minerallar 4000 dan oshib ketgan. Ularni ilmiy tadqiqot institutlarida tekshirish, hosil bo‘lgan sharoitini aniqlash, foydali qazilmalarni qidirishda muhim ahamiyatga ega. SHuning uchun hamma minerallarni tartibga solish, ya’ni klassifikatsiyalash kerak.
Umuman minerallarni o‘rganishda ularning birinchi galda paydo bo‘lish sharoiti, sababi, tarkibi, kiristallanishi hisobga olinib klassifikatsiyalanadi. Hozirgi vaqtda minerallar paydo bo‘lishiga (genetik), tarkibiga (kimyoviy), tuzilishi (kristallanish) ga qarab klassifikatsiyalangan.
Minerallar ko‘pincha kimyoviy xususiyatiga qarab tekshiriladi va o‘rganiladi. CHunki minerallarning kimyoviy tarkibi asos qilib olingan. Minerallar shu klassifikatsiya bo‘yicha bir necha sinflarga bo‘linadi. Har bir sinfda keltirilgan minerallarning fizik xossasi va kimyoviy tarkibini bilish kerak.
Minerallarning xossalari ularning ichki tuzilishiga hamda kimyoviy tarkibiga chambarchas bog‘liqdir. Mana shu belgilar minerallarni klassifikatsiyalashda asos qilib olinib, ular quyidagi sinflarga ajratiladi:
1. S o f e l e m e n t l a r s i n f i. Tabiatda uchraydigan sof metallar alohida-alohida elementdan tashkil topgan bo‘lib, sof holda uchraydi. Masalan, metall xillariga – oltin, kumush, mis va boshqalar ; sof nometall elementlarga – oltingugurt, olmos, grafit kiradi. Bulardan tashqari, sof elementlarga suyuq holdagi simob va oltingugurt kristali ham kiritiladi. Qattiq holda uchraydigan sof elementlar yaxshi kristallangan holda uchraydi.
2. S u l f i d l a r s i n f i. Metallarning oltingugurt bilan birikkan elementlarining soni 40 dan ortiq , mis, rux, qo‘rg‘oshin , margimush (mishyak) , kumush va boshqalar shular jumlasidandir. Sulfidlar er po‘stidagi minerallarning 15% ini tashkil etadi. Bu sinfdagi minerallar sanoatda muhim ahamiyatga ega, ayniqsa, qo‘rg‘oshin, mis, nikel, kobalt va boshqa metallar asosiy xom ashyo hisoblanadi. Bu sinf minerallaridan eng muhimlari:
Galenit RbS Molibdenit Mo S2
Sfalarit ZnS Antimonit Sb2 S3
Xalkopirit CuFeS2 Vismunit Bi2 S3
Bornit Cu5 Fe S2 Kirovar Hg S
Xalkozin Cu2 S Realgar As S
Kovellin Cu S Arsenopirit Fe As S
Pirit Fe S2 Kobaltin Co As S
Markazit Fe S2 Stannin Cu2 Fe Sn S4
Pirrotin Fe1-xS Pentlandit (Fe, Ni)9S8
Sulfidlar sinfiga kiruvchi minerallar koni ko‘p, jumladan, O‘zbekistonda Olmaliq , Qo‘rg‘onishkon, Ingichka va boshqa konlar.
3. Ga l o i d l a r s i n f i. Bu sinfga vodorodli kislotalarning tuzlari va yodidlar hosil qilgan minerallar kiradi.
Er po‘stida tog‘ jinslari orasida galoidlar sinfi minerallari 200 ga yaqin. Galoidlar sinfidan xloridlar va ftoridlar ko‘p o‘chraydi. Xloridlardan: galit –osh tuzi – Na CI, silvin – KCI, karnallit – MgCI2 . KCI.6 H2O minerallari xarakterlidir.
Galoidlar sinfiga kiruvchi minerallar O‘zbekistonning Qurama, CHotqol, Hisor tog‘larida va tekisliklaridagi tuz konlarida uchraydi.
4. O k s i d l a r va g i d r o o k s i d l a r s i n f i. Bu sinfga metall va metallsimonlarning kislorod va suv molekulalari bilan birikkan minerallari kiradi.
Kislorod bilan birikuvchi elementlar 40 dan ortiq bo‘lib, 250 ga yaqin minerallarni hosil qiladi. Oksidlar sinfiga kiruvchi minerallar umum minerallarning 17% ini tashkil qiladi, bundan 12,6 % ini kremniy oksidi, 3,9 % ini temir oksidi va qolgan qismini gidrooksidlar tashkil etadi. Oksidlar va gidrooksidlar sinfiga kiruvchi minerallarning ko‘pchiligi sanoatning ko‘p sohalarida amaliy ahamiyatga ega.
Bu sinfga kiruvchi minerallar: sodda, murakkab gidrooksidlarga ajratilgan.
|
| |
