Mavzu: Mobil texnologiyalar uchun dasturiy vositalar yaratishda qo‘llaniluvchi
dasturlash tillari
Reja:
1. Mobil ilova tushunchasi, tarixi, turlari, afzalliklari.
2. Mobil ilovalarni yaratish texnologiyalari va vositalari.
3. Mobil ilovalar yaratish muhiti.
1. MOBIL ILOVA TUSHUNCHASI, TARIXI, TURLARI, AFZALLIKLARI.
a) Mobil ilova tushunchasi
Mobil ilovalar hozirda inson hayotining bir qismiga aylandi. Ular ish va bo‘sh vaqtni
tashkil etish, so‘nggi yangiliklar bilan tanishish, do‘stlar bilan muloqot qilishda yaqindan
yordam beradi. Har kuni iOS, Android, Java, Symbian, Windows kabi operatsion tizimlar
uchun yangi dasturlar ishlab chiqilmoqda
Tayanch tushunchalar
Mobil ilova – ma’lum vazifani bajarishga mo‘ljallangan, mobil telefon, smartfon
yoki kommunikatorda foydalanish uchun yaratilgan maxsus dastur.
WAP (ingl. Wireless Application Protocol) – simsiz tarmoqlardan foydalanuvchilar
uchun standart dastur.
b) Mobil ilovalar tarixi
Agar mobil
ilovalarni loyihalashtirish, ishlab
chiqish tarixiga nazar soladigan bo‘lsak, bunday ilk
dasturlar Java muhitida ishlab chiqilgan kalendar va
kalkulyatorlar, hatto o‘yinlar bo‘lganliginini guvohi
bo‘lamiz. Mobil telefonlarda displeyning paydo
bo‘lishi
mobil
ilovalarning
yaratilishida
boshlang‘ich qadam bo‘lgan, desak mubolag‘a
bo‘lmaydi. Tabiiyki, telefonlar uchun birinchi
dasturlar ishlab chiqaruvchilar tomonidan qurilmaga
o‘rnatilgan, telefonning o‘ziga xos funksiyalarini
bajarishga mo‘ljallangan ichki dasturlar edi. Birinchi
mobil dastur telefonning ishlashi uchun to‘g‘ridan to‘g‘ri mas’ul dasturiy ta’minotdan
tashqari, foydalanuvchi kontaktlarini boshqaruvchi dasturiy ta’minot – telefon daftarchasi
edi. Dastlab daftarchaga faqat abonent ismi va telefon raqami kiritilgan.
Asta-sekin
dasturga yangi-yangi funksiyalar qo‘shilib borgan – ism va telefon raqamidan tashqari,
abonent manzili, elektron pochtasi kabi ma’lumotlarni kiritish imkoniyati paydo bo‘ldi.
Qisqa matnli xabarlarni (SMS) almashish imkoniyati paydo bo‘lishi bilan mobil
telefonlarga yana yangi dastur qo‘shildi. Bu dastur kichik elektron matnlarni yozish,
tahrirlash va yuborish imkonini berar edi. Mavjud dasturiy ta’minot orqali telefonga
o‘rnatilgan birinchi mobil dastur paydo bo‘lgan vaqt o‘tgan asrning 90-yillari oxirlarida,
uyali aloqa asta-sekin dunyo bo‘ylab millionlab odamlar hayotiga kirib kela boshlagan
paytga to‘g‘ri keladi. Ta’kidlash joizki, o‘sha paytga kelib telefon ishlab chiqaruvchilar
mobil telefon uchun dasturiy ta’minot texnologiyalarini rivojlantirish hamda tijorat
maqsadlarida istiqbolli yo‘nalishini tushunib yetishgan. Shu davrdan boshlab mobil
qurilmalar dasturiy ta’minotiga, ularni boshqaruvchi dasturlardan tashqari, qo‘shimcha
dasturlarni o‘rnatish boshlandi: turli xil ko‘ngilochar multimedia ilovalari, kichik arkada
o‘yinlari, qo‘ng‘iroq ohanglari muharriri, kalkulyator, kalendar va h. k. 1997-yilda uyali
aloqa bozorida mobil qurilmalar orqali Internet tarmog‘iga ulanish imkoniyatini beruvchi
WAP texnologiyasi paydo bo‘lishi bilan dastur-ilovalar va ularni ishlab chiqaruvchilar
soni ko‘paya boshladi. Yangi ming yillik boshlarida mobil ilovalar bozori jadal rivojlandi.
Mobil qurilmalar uchun multimedia kontentlari va dastur
mahsulotlarini sotish uchun
mo‘ljallangan maxsus saytlar paydo bo‘ldi. Mobil qurilmalar takomillashgan sayin mobil
ilovalar ham ko‘plab qulayliklarni taklif eta boshladi. Xususan, shaxsiy komputerda
foydalaniluvchi ko‘plab dasturlarning mobil qurilmalar uchun dastur-prototiplari ishlab
chiqarila boshlandi. Bu orqali komputerda bajarish mumkin bo‘lgan ko‘plab vazifalarni
mobil qurilmalarda ham bajarish imkoniyati yaratildi.
c) Mobil ilovalar turlari
Mobil ilovalarni qanday qurilma yoki operatsion tizimda ishlashidan qat’i nazar ikki
– bepul va pullik mobil ilovalar guruhiga bo‘lish mumkin. Bepul ilovalar cheklangan
imkoniyatlar to‘plamiga ega sodda dasturiy ta’minotni taqdim etadi. Ular aniq bir
topshiriqni bajarishga mo‘ljallangan bo‘ladi (masalan, elektron pochtani ko‘rish). GetJar
tashkiloti ekspertlari fikriga ko‘ra, aksariyat hollarda foydalanuvchi bepul dasturlardan
qisqa vaqt davomida foydalanadi. Bunga sabab ularning imkoniyatlari cheklanganligidir.
Pullik ilovalarda esa foydalanuvchiga har bir dasturiy mahsulot uchun kengaytirilgan
funksional imkoniyatlar taqdim etiladi.
Bundan tashqari, ishlab chiqaruvchilar qoida
sifatida muntazam ravishda dasturiy ta’minotning yangi imkoniyatlarini taklif etishadi.
Shuningdek, mobil ilovalarni, vazifasiga ko‘ra, ko‘ngilochar (multimediali),
kommunikatsion, navigatsion, ma’lumot beruvchi va amaliy ilovalarga ajratish mumkin.
Ko‘ngilochar mobil dasturlar audio va videopleyer, tasvir va elektron kitoblarni
namoyish qiluvchi dasturlarni hamda o‘yinlarni o‘z ichiga oladi. Kommunikatsion
dasturlar
foydalanuvchi telefoni, SMS, elektron pochta aloqalari, ijtimoiy tarmoqlar
orqali muloqot uchun javobgardir. Navigatsiya dasturlariga GPS tizimi, elektron xarita
hamda geografik koordinatalar bilan ishlaydigan dasturlar kiradi. Ma’lumot beruvchi
dasturlar tarkibiga turli lug‘at va ensiklopediyalar, qidirish tizimi mavjud ma’lumotlar
bazalari kiradi. Amaliy dasturlarga qayd dasturlari, organayzerlar, kalkulyator, grafik va
matn bilan ishlash dasturlari kiradi. Bundan tashqari, mobil ilovalar turlarida yana bir
tasnif mavjud. Ular ish xususiyatlariga ko‘ra, 3 ta guruhga: gibrid, mahalliy, saytlar uchun
mobil dasturlarga bo‘linadi.
Gibrid ilovalar. Mahalliy va veb-dasturlar o‘rtasida oraliq mavqega ega. Ularda
smartfon texnik vositalari (kamera, mikrofon,
geolokatsiya, manzillar kitobi)ga kirish
imkoniyati cheklangan. Serverda joylashtirilgan tashqi manbadan tarkibni yuklab olishda
Internetga ulanishni talab qiladi. Kamchiliklari: oz miqdordagi ma’lumot asosida
ishlaydi; dizayn ekran o‘lchamlari kattalashishiga mos kelmaydi, bu esa noqulayliklarni
tug‘diradi.
Mahalliy ilovalar. Muayyan operatsion tizim (iOS, Android, Windows) uchun
yaratilgan. Foydalanuvchilar kattaroq auditoriyasini qamrab olish uchun turli operatsion
tizimlar uchun bir nechta alohida dastur ishlab chiqishi kerak. Ular bir xil funksiyalarni
bajarishi, bir xil dizaynga ega bo‘lishi mumkin, ammo har xil dasturligicha qoladi.
Bunday ehtiyoj loyiha vaqti hamda rivojlanish byudjetini oshiradi.
Mahalliy ilovalar Internetdan mustaqil ishlashi mumkin, ayrimlari esa ulanishni
talab qiladi.
Ular kamroq xotirani egallaydi, tezkor bo‘lib, batareya quvvatini kam
sarflaydi.
Web-ilovalar. Web-ilovalar – smartfon foydalanuvchilari uchun saytlarning
moslashtirilishi. Ilovalar foydalanuvchi istalgan vaqtda, hatto shaxsiy kompyuteri yoki
noutbukidan foydalanish imkoni bo‘lmagan holatlarda ham saytga kirish uchun
mo‘ljallangan. Ayrim vebxizmatlarni yuklab olish va o‘rnatish lozim. Saytga mobil
brauzer orqali kirilganda, mavjudlari avtomatik ravishda ishga tushadi.
d) Mobil ilovalarning afzalliklari
• dastur interfeysi mobil qurilmada sensorli ekran yoki tugmachalar orqali ishlash
uchun maxsus yaratilgan;
• gadjetlar navigatsiyasi mobil menyu foydalanuvchilari uchun qulay va
tushunarli;
• xabarlar, push xabarnomalari, eslatmalar orqali foydalanuvchi bilan o‘zaro aloqani
yaxshilaydi;
• ilova funksiyalarni fon rejimida ham bajarishi
mumkin;
• foydalanuvchi shaxsiy ma’lumotlarining saqlanishi.
Ushbu
xususiyat
dasturlarni
shaxsiylashtirish
imkoniyatlarini yaxshilaydi. Masalan, uyga taksi chaqirish
(yashash manzili), tibbiy polis bo‘yicha shifokorga yozilish
va boshqa imtiyozlar;
• kompaniya va servis bilan yanada moslashuvchan qayta aloqa;
• ko‘proq manbalardan foydalanish imkoniyati. Masalan, geolokatsiyani ulash orqali
shaharning istalgan joyiga taksi chaqirish;
• ilovalar insonning biologik ritmlarini hisobga olishi,
ularni kun tartibiga rioya
qilish bo‘yicha ogohlantirishi mumkin.
