Mavzu: Muloqotni shaxslararo idrok etishda gender stereotiplari

Gender stereotiplari tushunchasi va tasnifi

• Gender tushunchasi inson ijtimoiy hayotining muhim kategoriyalaridan biriga aylanib qoldi. Jamiyatning bir jins vakillari uchun, xulq-atvor meʼyorlari va qoidalarining oʻziga xos yigʻindisi boshqa jinsga qoʻyiladigan talablardan farq qiladi.
• Jamiyatda madaniyat erkaklar va ayollarga turli qadriyatlar va ijtimoiy xulq-atvor normalarini oʻgatib boradi va ularning buzilishini maʼqullamaydi. Jamiyatning turli xil koʻrinishlarida gender tushunchalari farqlanadi, lekin koʻpincha bu tizimlar assimetrik boʻlib, hamma narsa „erkaklik“ (xarakter xususiyatlari, xatti-harakatlari, kasblari va boshqalar) asosiy, muhim va dominant hamda hamma narsa „ayollik“ — ikkilamchi, ijtimoiy ahamiyatsiz va boʻysunuvchi deb taʼriflanadi[1][2].
• Erkaklar va ayollar uchun kutilgan xatti-harakatlar (yoki meʼyorlar) majmui, shuningdek, erkak va ayol sifatida qabul qilinadigan faoliyat, vazifalar va mas’uliyatni belgilovchi oʻrganilgan xatti-harakatlar gender rollari deb ataladi. Ular shaxsda jamiyat va madaniyat taʼsirida shakllanadi va rivojlanadi. Gender rollari xilma-xil boʻlib, ularning mazmuni jamiyatning tarixiy rivojlanishi jarayonida oʻzgaradi. Har bir inson xotin, opa-singil, ona, tadbirkor ayol yoki ota, er, doʻst, faxriy talaba va hokazolar kabi turli xil rollarni bajarib keladi. Koʻp rollarni bajarish insonning psixologik farovonligiga hissa qoʻshishi haqida dalillar mavjud. Rollar yoki rollarning tarkibiy qismlari bir-biriga zid boʻlishi mumkin, bu holda ular rol ziddiyatini keltirib chiqaradi

Gender stereotiplarini gender rollaridan — erkaklar va ayollarning oʻzini qanday tutishi haqidagi jamiyatda shakllangan umumlashtirilgan gʻoyalar (eʼtiqodlar) dan farqlanishi kerak. Buning uchun erkak va ayolni turli yoʻllar bilan tasvirlaydigan maxsus atamalar va soʻzlar mavjud boʻlib, barchasi alohida aks ettirilgan jamoat ongining namoyon boʻlish shakllari — stereotiplarni mujassam etadi.

• . Anʼanaga koʻra, stereotip soʻzi maʼlum bir sxema sifatida tushuniladi, uning asosida axborotni idrok etish va baholash amalga oshiriladi. Ushbu sxema maʼlum bir hodisani, ob’ektni umumlashtirish funktsiyasini bajaradi. Odatda uning yordami bilan inson harakat qiladi hodisalarni baholaydi yoki oʻylamasdan avtomatik ravishda harakat qiladi[4].
• Ijtimoiy stereotip tushunchasi shaxsning qobiliyatini bildiradi. Atrofdagi dunyoni umumlashtirilgan tarzda baholash, ijobiy xulosalar va tanqidiy xulosalar chiqarishga, uning asosi boʻlib xizmat qiladi. Ijtimoiy stereotiplarning ijobiy tomoni shundan iboratki, maʼlumot yetishmasligi yoki davom etayotgan oʻzgarishlar va sharoitlarda tezda harakat qilishni oʻrgatadi.