|
Xarajatlarni optimallashtirish bo’yicha doimiy xarajatlarni qo’llab quvvatlaydigan usullar majmuasi
|
| bet | 4/5 | | Sana | 13.01.2024 | | Hajmi | 36,49 Kb. | | #136559 |
Bog'liq FAYZULLAYEV AZIZBEK 3L oqilona xarajatlar strategiyasi| Xarajatlarni optimallashtirish bo’yicha doimiy xarajatlarni qo’llab quvvatlaydigan usullar majmuasi
Xarajatlarni optimallashtirish boʻyicha doimiy harakatlarni qoʻllabquvvatlaydigan eng yangi hisob-kitob tizimlari orasida ABC usuli(funktsiyalar boʻyicha xarajatlarni hisobga olish), target-kosting, Kaizen-kosting, benchmarking kiradi.
ABC usulining mohiyati – iqtisodiy faoliyatni turli funksiyalarga boʻlishdir, uni amalga oshirish uchun resurslar kerak, ular uchun sarflangan xarajatlar majmui bilan tavsiflanadi.
K.Druri ABC usulini – funktsiona xarajatlarni taqsimlash tizimi sifatida tavsiflanadi. Bu usuldan foydalanilganda funksiya (operatsiya) tannarx hisobi obyekti, ishlab chiqarilgan mahsulot turi esa kalkulyatsiya obyekti hisoblanadi. Usul operatsiya qiymatining indikatorini olish imkonini beradi, bu rejalashtirilgan va haqiqiy hisob-kitobning aniq koʻrsatkichini aniqlashga taʼsir qiladi. Ushbu tizim kompaniyaning bilvosita xarajatlarini batafsil, bosqichma-bosqich taqsimlashga qaratilgan, chunki u barcha operatsiyalarni mahsulot turiga qarab tasvirlaydi. Bu bilvosita xarajatlar koʻproq toʻgʻridan-toʻgʻri boʻlib, oʻsha paytlarda tovar mahsulotlar narxini aniqlash uchun boshqarish yordam beradi. Shunday qilib, eng muhim xarajat elementlariga eʼtibor qaratish natijasida resurslarni optimallashtirish mumkin.
ABC usuli yuqoridagi xarajatlar ulushi yuqori boʻlgan tadbirkorlik subyektlari uchun samarali.
Ushbu usulning kamchiliklari murakkabligi, shuningdek, iqtisodiy muhitning doimiy oʻzgarishi sharoitida buxgalteriya tizimini dolzarb saqlashning murakkabligi:
qonunchilikdagi oʻzgarishlar, resurslar tariflari, valyuta kurslari. Shuningdek, ushbu usulni qoʻllash tashkilotlardan katta mablagʻlar va malakali xodimlarni talab qiladi.
XX asrda Yaponiyada target-costing xarajatlarini hisobga olish tizimi paydo boʻldi. Bu usul hozirda butun dunyoda xizmatlar va innovatsiyalar sohasiga aloqador tashkilotlarda keng qoʻllanilmoqda.
Tizimning mohiyati – belgilangan parametrlar boʻyicha hisoblash. Ushbu usulning asosi mahsulotning bozor qiymati va kerakli foyda miqdori oʻrtasidagi farq sifatida hisoblangan maqsadli xarajat kontseptsiyasini oʻz ichiga oladi. Oddiy soʻz bilan aytganda, ishlab chiqarish qiymati korxona bozorga raqobatbardosh mahsulotni taklif qilish uchun harakat qilishi kerak boʻlgan qiymat sifatida qaraladi. Ammo rejalashtirish amalga oshirilmaydigan korxonalarda bu usulni qoʻllash juda qiyin, chunki bunday sharoitda zarur xarajatlarni aniqlash juda muammoli hisoblanadi.
Kaizen-costing – yana bir yapon tizimi. Yapon tilidan tarjima qilingan "Kaizen" soʻzi "takomillashtirish" degan ma’noni anglatadi.
Kaizen-kosting ( ing. – kaizen costing ) - bu korxonaning maxsus dasturi natijasida tannarxni bosqichma-bosqich va uzluksiz pasaytirishga qaratilgan xarajatlarni hisobga olish usuli.
Professor Entoni Atkinson ta'riflaganidek , kayzen xarajati mahsulotning to'liq hayot tsiklining ishlab chiqarish bosqichida xarajatlarni kamaytirishga qaratilgan usuldir.
Ingliz professori Kolin Druri ta'kidlashicha, kayzen xarajatlarini hisoblash xarajatlarni kamaytirish va xarajatlarni boshqarish mexanizmidir.
Kaising xarajatlarini hisoblash foydani rejalashtirish bilan bog'liq bo'lib, rejalashtirish davridagi mahsulotning asosiy xarajatlari o'tgan davrning haqiqiy xarajatlari darajasida belgilanadi. Shuningdek, u barcha o'zgaruvchan xarajatlarga (materiallar, mehnat va boshqa xarajatlar) davr davomida qo'llaniladigan xarajatlarni kamaytirishning maqsadli stavkasini (rejalashtirilgan xarajatlarni kamaytirish summasining asosiy xarajatlar miqdoriga nisbati) belgilaydi. Keyin maqsadli qisqartirish miqdori haqiqiy miqdor bilan taqqoslanadi va og'ishlar aniqlanadi
Baʼzi mualliflar benchmarking kabi usulni ajratadilar. Ushbu tizimning mohiyati kompaniyaning koʻrsatkichlarini raqobatchilarning eng yaxshi koʻrsatkichlari bilan taqqoslashdir, korxona raqobatchilardan orqada qolib, bu kechikishning sabablarini bartaraf etadigan pozitsiyalar aniqlanadi. Benchmarkingning asoslari bu raqobatchilardan foydalanish boʻlib, raqobat sharoitida har doim ham imkoni yoʻq. Tahlil ob’ektlari ishlab chiqarish jarayonlari, mehnatni ragʻbatlantirish tizimi va boshqalar boʻlishi mumkin. Korxona va uning raqobatchilari faoliyatini tavsiflovchi koʻrsatkichlargaxarajatlar, tannarx, narx, foyda va boshqalar kiradi. Shuni taʼkidlash joizki,benchmarking mustaqil tizim sifatida emas, balki xarajatlarni hisobga olish va ishlab chiqarish xarajatlarini hisoblashning boshqa usullarini toʻldiradi.
Yana bir zamonaviy hisoblash tizimi – bu hayotiy sikl xarajatlarini boshqarish (Life-cycle) tushunchasidir. U AQSH Mudofaa vazirligi tomonidan hukumat mudofaa loyihalari doirasida ishlab chiqilgan. Ushbu usul bilan xarajatlarni tasniflashning zarur elementi ularning hayotiy sikl bosqichlari boʻyicha guruhlanishi hisoblanadi. Hayotiy siklning har bir bosqichi alohida asosiy jarayonlar va ularning ketma-ketligiga ega. Hayot siklining har bir bosqichining oʻziga xos xususiyati qiymat zanjirining yakuniy maqsadidir. Shunday qilib, hayot davrining ishlab chiqarish bosqichiga qadar qiymat zanjiri uchun yakuniy maqsad bozorga yangi mahsulotni olib kelish va uni yanada ragʻbatlantirish va joylashtirish, ishlab chiqarish bosqichida xoʻjalik yurituvchi subyektning samaradorligi va samaradorligining ijobiy koʻrsatkichlariga erishish, ishlab chiqarish hajmlarini yopish yoki sezilarli darajada qisqartirish bilan bogʻliq yoʻqotishlarni minimallashtirishga qaratilgan.
Usul nomi
|
Ta’rif
|
Direkt-kosting
|
faqat to'g'ridan-to'g'ri (o'zgaruvchan) xarajatlar asosida mahsulot tannarxini hisoblashdan iborat.
|
Standart-kosting
|
standart xarajatlarga asoslangan xarajatlarni hisoblash usuli sifatida belgilaydi.
|
Kaizen-kosting
|
mahsulotning to'liq hayot tsiklining ishlab chiqarish bosqichida xarajatlarni kamaytirishga qaratilgan usuldir.
|
Benchmarking
|
biror firmaning kuchsiz tomonlari va biznes jarayonini boshqa ohshash sohadagi firma bilan solishtirish usuli.
|
Hayotiy sikl
|
Har bir bosqichdagi ishlab chiqarishdagi hisobga olinadigan xarajatlarni davrlarga ajratib hisoblash usuli.
|
ABC usuli
|
iqtisodiy faoliyatni turli funksiyalarga boʻlish, uni amalga oshirish uchun kerakli resurslar, ular uchun sarflangan xarajatlar majmui bilan tavsiflanadi.
|
Target kosting
|
ishlab chiqarish qiymati korxona bozorga raqobatbardosh mahsulotni taklif qilish uchun harakat qilishi kerak boʻlgan qiymat sifatida qaraladi.
|
|
| |
