O`ZBEKISTONDA SHAHARSOZLIK MADANIYATI TARIXI

O`ZBEKISTONDA SHAHARSOZLIK MADANIYATI TARIXI.

• O`zbekiston hududida dastlabki shaharlar (Sopollitepa, Jarqo`ton) mil.av. 17-14- asrlarda Surxandaryo vohasida jez davrida paydo bo`lgan. Yozma manbalarda esa shahar haqidagi ma`lumotlar Avestoda uchraydi. Hozirgi ba`zi shaharlar (Qarshi – Yerqo`rg`on; Hazorasp –Xum-bustepa kabilar)ning shakllanishini tadqiqodchilar mil.av. 10-8-asrlar bilan bog`laydilar. Farg`onadagi eng qadimgi shaharlar (Ashqoltepa, Dalvarzintepa kabilar) ilk temir davriga oid Chist ma`daniyati (mil.av. 11-6-asrlar)ga mansubdir.

O`rta asrlarda shaharlar buzilishi murakkab bo`lgan, ularning tarkibiga ark, bir necha shahriston, robod (shahriston atoflari) kirgan. Ularning har biri alohida qal`a devori bilan o`ralgan. Afrosiyob (Samarqand), Buxoro, Binkat (Toshkent) Movarounnahrning yirik shaharlaridan bo`dgan. Bunday shaharlarni va ular atrofidagi kichik shahar va qishloqlarni uzun devorlar muhofaza qilgan (Buxoro, Toshkent tevaragidagi “Kampir devor”lar, Samarqand tevaragidagi “Devori qiyomat” va b.).

• O`rta asrlarda shaharlar buzilishi murakkab bo`lgan, ularning tarkibiga ark, bir necha shahriston, robod (shahriston atoflari) kirgan. Ularning har biri alohida qal`a devori bilan o`ralgan. Afrosiyob (Samarqand), Buxoro, Binkat (Toshkent) Movarounnahrning yirik shaharlaridan bo`dgan. Bunday shaharlarni va ular atrofidagi kichik shahar va qishloqlarni uzun devorlar muhofaza qilgan (Buxoro, Toshkent tevaragidagi “Kampir devor”lar, Samarqand tevaragidagi “Devori qiyomat” va b.).

Temuriylar davrida mo`g`ullar vayronagarchiliklarini bartaraf etish. Mamlakat obodonligini ta`minlashda katta shaharsozlik ishlari olib borilgan: Amir Temurning Samarqand va uning atrofi, Shahrisabzda, Banokat (Shoh-ruxiya), Shohruhning Mashhad, Marv va Hirotda amalga oshirgan ishlari. Ulug`bek tomonidan Samarqand regis-tonida 3 imorat qurilishi bilan bu maydon mujassamoti tugallikka erishgan (q. Registon ansambli). Shayboniylar davrida katta hajimlardagi (savdo-sotiq bilan bog`liq) qurilishlar shaharlar, ayniqsa, poytaxt Buxoroning tizmini mukammallashtirgan. Rivoyatlarga ko`ra, Abdullaxon II ham ming robod qurdirgan. Ko`p majmualarning shakillanishi aynan shu davrga to`g`ri keladi (Buxorodakgi Labihovz ansanbili, Poyi kalon, Ko`sh madrasa. Chor Bakr me`moriy majmuasi. Bahouddin majmuasi, Qarshidagi registon maydoni).

• Temuriylar davrida mo`g`ullar vayronagarchiliklarini bartaraf etish. Mamlakat obodonligini ta`minlashda katta shaharsozlik ishlari olib borilgan: Amir Temurning Samarqand va uning atrofi, Shahrisabzda, Banokat (Shoh-ruxiya), Shohruhning Mashhad, Marv va Hirotda amalga oshirgan ishlari. Ulug`bek tomonidan Samarqand regis-tonida 3 imorat qurilishi bilan bu maydon mujassamoti tugallikka erishgan (q. Registon ansambli). Shayboniylar davrida katta hajimlardagi (savdo-sotiq bilan bog`liq) qurilishlar shaharlar, ayniqsa, poytaxt Buxoroning tizmini mukammallashtirgan. Rivoyatlarga ko`ra, Abdullaxon II ham ming robod qurdirgan. Ko`p majmualarning shakillanishi aynan shu davrga to`g`ri keladi (Buxorodakgi Labihovz ansanbili, Poyi kalon, Ko`sh madrasa. Chor Bakr me`moriy majmuasi. Bahouddin majmuasi, Qarshidagi registon maydoni).