MAVZU: Paxtani tashishda ishlatiladigan RBD g’arambuzgich
uskunasini takomillashtirish.
REJA
I.
KIRISH
II.
ASOSIY
QISIM
1.
Paxta xaqida umumiy ma’lumotlar.
2.
Paxtani tashish vositalari
3.
Paxtani g’aramdan buzib olishda ishlatiladigan RBD mashinasi
haqida umumiy ma’lumotlar.
4.
Taklif etilayotgan RBD uskunasining freezer qismini
tuzulishi.
III XULOSA
IV. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
V. ILOVALAR
KIRISH
Dunyo bozorida tabiiy tolalar, ayniqsa paxta tolasiga bo’lgan talab yildan-yil
oshib bormoqda. «Paxta bo’yicha Xalqaro konsultativ qo’mita (ICAC)»
ma’lumotlariga qaraganda so’ngi yillarda jahon miqyosida 23,0 mln. tonna atrofida
paxta tolasi ishlab chiqarilmoqda, uning iste’moli esa 24,55 mln tonnani tashkil
etmoqda. Intensiv ravishda ortib borayotgan aholi soni hisobiga paxta tolasi
iste’moli va unga bo’lgan talabning istiqbolda ham ortib borishi kutilmoqdaя.
Shunga ko’ra jahon miqyosida paxta mahsulotlari sifatini yaxshilash va tannarxini
kamaytirish, paxta mahsulotlarini ishlab chiqarishning
barcha bosqichlarida,
shuningdek paxtani quritish, uni mayda va yirik iflosliklardan tozalash, paxta
tolasini chigitdan ajratish, paxta xomashyosi va tolasini
namlash jarayonlarida
mahsulot sifatiga salbiy ta’sir ko’rsatuvchi omillarni aniqlash va ularni bartaraf
qilish, mahsulot ishlab chiqarish harajatlarini kamaytiruvchi avtomatlashgan,
resurstejamkor texnologiyalarni yaratish muhim vazifalardan bo’lib qolmoqda.
Jahonda paxtaga dastlabki ishlov berish texnologiyasining asosiy bosqichi sifatida,
paxta tolasini chigitdan ajratish (jinlash) jarayoni, texnika va texnologiyasini
rivojlantirishga yo’naltirilgan ilmiy va amaliy tadqiqotlar olib borilmoqda. Ushbu
yo’nalishda, jumladan, paxtani jinlash jarayoni samaradorligini oshirishning ilmiy
asoslari
yaratilmoqda, ilmiy hajmdor, avtomatlashgan, shuningdek zamonaviy
texnika va texnologiyalarni ishlab chiqarishga keng joriy etishni jadallashtirish
orqali mahsulot sifatini yaxshilash va tannarxini pasaytirishga alohida e’tibor
qaratilmoqda.
Shu bilan birga, mazkur sohani rivojlantirishning asosiy omillari
sifatida, paxta tolasini chigitdan ajratish jarayonida tola va chigitning dastlabki sifat
ko’rsatkichlarini saqlash, jarayon energiya sarfini kamaytirish imkoniyatini
beradigan, mahsulot sifatini boshqara oladigan ixcham texnologiyalarni, paxta
tolasini chigitdan ajratuvchi va jarayonni paxta xomashyosi bilan ta’minlovchi
uskunalarining sodda, kam material va energiya sarflaydigan
konstruktsiyalarini
yaratish zarur hisoblanadi. Respublikamizda paxta xomashyosini chuqur qayta
ishlash asosida yuqori qo’shimcha qiymatli tayyor mahsulot ishlab chiqarishni jadal
rivojlantirish, paxta tozalash sanoatini modernizatsiya qilish asosida ichki va tashqi
bozorda paxta mahsulotlari sifat ko’rsatkichlarini yaxshilash, uning
raqobatbardoshligini ta’minlashga alohida e’tibor qaratilmoqda. 2017-2021 yillarda
O’zbekiston
Respublikasini
yanada
rivojlantirish
bo’yicha
Harakatlar
strategiyasida, jumladan «… milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirish,
… iqtisodiyotda energiya va
resurslar sarfini kamaytirish, ishlab chiqarishga
energiya tejaydigan texnologiyalarni keng joriy etish» vazifasi belgilab berildi.
Ushbu vazifani bajarishda paxtani dastlabki ishlash texnologiyasi va jihozlarini
nazariy va amaliy o’rganish muhim masalalardan hisoblanadi. Mazkur o’quv
qo’llanma 5320300 - “Texnologik mashinalar va jihozlar” (to’qimachilik, yyengil
va paxta sanoati turlari bo’yicha) ta’lim yo’nalishidagi bakalavriatura talabalari
uchun tasdiqlangan namunavaiy fan dasturi asosida yozilgan. Qo’llanma 27 ta
mavzu va 302 sahifadan iborat. O’quv qo’llanmada “Pахtаni
dаstlаbki Ishlаsh
tехnоlоgiyasi vа jihоzlаri” fanidagi asosiy materiallar, o’quv reja soatlaridan kelib
chiqqan holda keltirilgan. O’quv qo’llanmada “Pахtаni dаstlаbki Ishlаsh
tехnоlоgiyasi vа jihоzlаri” ning predmeti, maqsad va vazifalari ko’rsatib o’tilgan.
Bundan tashqari barcha mavzular namunaviy fan dasturiga mosligi, mavzular
so’ngida esa, nazorat savollarini berilishi, talabalarga fanni oson o’zlashtirish
imkonini beradi.
Paxtamiz rangi, tolasining uzunligi, pishiqligi va mikroneyr ko’rsatkichlari
bilan xalqaro standartlarga to’la javob beradi. Bu
uning jaxon tola bozorida
xaridorligini ta’minlaydigan eng muhim jihatlardandir. Ammo, prezidentimiz
ta’kidlaganidek, ushbu tolani o’zimizda qayta ishlab, tayyor maxsulot shaklida jaxon
bozoriga olib chiqsak-chi? Daromad bir necha barobarga oshishi tabiiy. Qolaversa,
paxta o’simligidan olinadigan yana yuzlab maxsulotlar ham borki, bularning
barchasi iqtisodiy samarani bir necha barobarga oshiradi. Eng muhimi, ko’plab
yangi ish o’rinlari yaratiladi [1].
Hukumаtimizning qo’llаb quvvаtlаshi nаtijаsidа pахtа tоzаlаsh tarmоg’idа
pахtаni dаstlаbki ishlаshning tехnikа vа tехnоlоgiyasini tаkоmillаshtirish bo’yichа
sеzilаrli o’zgаrishlаr ro’y bеradi Rеspublikаning
bаrchа hududlаridаgi pахtа
tоzаlаsh kоrхоnаlаri rеkоnstruktsiya vа mоdеrnizаtsiya qilish ishlаrini jadal suratda
o’sib borada.
Tarmoq korxonalarini zamonaviy asbob-uskunalar bilan ta’minlash jahon
paxta bozorida raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarishni ko’paytirishda qo’l
kelmoqda. Zamonaviy texnologiyalarni qo’llash tufayli erishilgan asosiy
yutuqlardan biri elektr energiyasining tejalishidir. Bir tonna tola ishlab chiqarishga
sarflanadigan solishtirma energiya sarfi o’rtacha 25-27 foizga kamaydi. Tizimda
qiyin tozalanadigan selektsiya navlariga mansub paxta xomashyosidan olinayotgan
oliy va yaxshi sifatli tola ulushini ko’paytirish hamda jahon andozalariga mos
mahsulot ishlab chiqarish bo’yicha ham qator yumushlar bajarilmoqda.
