ISHLAB CHIQARISHDA BO`YOQLAR TAYYORLANISHI

Sun`iy bo`yoq keng ko`lamda ishlab chiqarila boshlaganidan keyin, ko`p vaqt o`tmay, tabiiy bo`yoq deyarli tayyorlanmay qo`yildi. Turli-tuman sun`iy bo`yoqlar yaratila boshlandi va hozir ularning soni 10 mingdan ortdi. O`zining xossalariga ko`ra sun`iy bo`yoq tabiiysidan qolishmaydi; tannarxi ancha arzon, qolaversa, uni olish juda oson. Bo`yoq hosil qilish uchun neft chiqindilari va toshko`mirni kokslashdan olingan mahsulotlar asosiy xomashyo hisoblanadi.

Egnimizdagi hamma narsa - tugmachadan tortib to oyoq kiyimi ipigacha biron xil rangga bo`yalgan. Xonaga bir nazar tashlang. Devorda osig`liq gilam, devor, zarparda, turli ro`zg`or anjomlari, bolalar o`yinchog`i - bularning hammasi turfa ranglarga bo`yalgan. Mana shu ranglar tufayli biz rangli kinofilmlarni ko`ramiz, rang-barang tusdagi rasmlar bilan bezatilgan jurnal va kitoblarni o`qiymiz, turli rangdagi siyohlarda xat . yozamiz.

Ko`rib turibsizki, turli-tuman narsalarni bo`yashga to`g`ri keladi. Har bir material o`ziga xos usulda bo`yaladi.

Aytaylik, terini bo`yash uchun unga oldin obdon ishlov berish zarur. Terini jundan tozalash maqsadida oldiniga bir necha kun, natriy sulfid aralashtirilgan ohakli eritmaga solib qo`yiladi.

Ishlab chiqarilayotgan bo`yoqlarning aksariyati to`qimachilik sanoatida, gazlama bo`yashda ishlatiladi. Har turli, masalan, junli, ip, sintetik gazlama uchun xilma-xil bo`yoq kerak bo`ladi. Biroq, hamma turdagi bo`yoq uchun bir xil talab qo`yiladi - u jozibali, tiniq bo`lishdan tashqari, eng muhimi aynimasligi kerak. Boshqacha aytganda, bo`yoq quyosh nurida o`ngmasligi, yuvganda uchmasligi, oq matoga yuqmasligi kerak. Ya`ni, bo`yoq gazlamaga mutlaqo singib ketishi lozim.

Aksari bo`yoq molekulalari gazlama tolalari bilan tortishish kuchi hisobiga materialga mustahkam singigan bo`ladi. Agar bordi-yu, mana shu tortishish kuchi yetarlicha, mustahkam bo`lmasa, gazmol yuvilganda yoki yomg`irda qolganda, rangi o`chadi. Yaqinda ixtiro etilgan faol bo`yoqlar ancha pishiq bo`lib, uncha-muncha ta`sirdan oqarib ketavermaydi. Buning boisi shundaki, ularning molekula- sida faol guruh mavjud bo`lib, gazmol bo`yalganda mana shu molekulalar parcha- lanadi. Buning natijasida esa bo`yoq bilan gazmol tolalari o`rtasida mustahkam kimyoviy bog`ich hosil bo`ladi.

Gazlamaga gul bosish uchun maxsus bosma mashina ishlatiladi. Qanday gul bosilishiga qarab bosish usuli ham o`zgarib turadi. Aytaylik, oq matoga binafsha rangli gul bosish kerak. Bunda gul bosadigan mashinada oq matoga bir xil rang beriladi, qarabsizki, gazlama tayyor.

Bordi-yu buning aksi, binafsharangli matoga oq gul berilmoqchi bo`lsa-chi! Bu holda maxsus o`yuvchi eritma bilan binafsharangda sidirg`a bo`yalgan matoga gul bosiladi. O`quvchi eritma tarkibida biron-bir rangli, aytaylik, sariq rangli bo`yoq ham bo`lishi mumkin. Bu holda matoning rangi sariq gulli binafsha tusda bo`ladi. Murakkab gullarni bosish uchun ehtiyot bosma usulidan foydalaniladi. Matoning gul bosiladigan joylari «ehtiyotlovchi» modda bilan qoplanadi va sidirg`a rang berilayotganda o`sha joy bo`yalmaydi.

Bundan bir necha yil ilgari matoga murakkab gul bosishning yangi usuli ishlab chiqarishga joriy etildi. Mazkur usulda gul xuddi bolalarning «o`zing bo`yab ol» degan suratli kitobidagiga o`xshash tarzda matoga tushiriladi. Oldiniga gul qog`ozga tushiriladi, keyin, qog`oz matoga yopishtiriladi va bo`yoq matoga o`ta- veradi. Shu tariqa matoga ko`p rangli va xilma-xil gulli suratni tushirish mumkin.

Shu paytgacha faqat rangli bo`yoqlar to`g`risida so`z yuritdik. Biroq, turli, anvoyi rangli matolardan tashqari oq surp, oq qog`oz ham kerak-ku. Oq matoga yanada oqlik, tiniqlik berish uchun, optik oqartiruvchilar yoki beloforlar qo`lla-niladi. Xo`sh, buning nima keragi bor? Mazkur savolga javob berishdan oldin, oq rangning o`zi nimaligini yana bir bor eslab ko`raylik.

Yorug`likning ko`rinadigan nurlarini yutmay qaytaradigan har qanday jism bizga oq bo`lib ko`rinadi. Agar jism biron-bir ko`rinuvchi nurni yutsa, u holda bizga o`sha narsa bo`yalgandek tuyuladi. Uning qanday rangda ko`rinishi esa jism yorug`likning qanday nurini yutayotganiga bog`liq bo`ladi.

Hammamiz yaxshi bilamizki, oq qog`oz oftobda qolsa, tezda sarg`ayadi. Buning sababi - quyosh nuri ta`sirida qog`ozda o`zgarish jarayoni ro`y berishi va u havorangni yuta boshlashidir. Yuvilganidan keyin, oq matoda ham shunday jarayon yuz beradi.

II Bob Serfayz o`zbek dasturxoni mavzusida natyurmort kompazit-

siyasini o`rgatishning tahlily qismi

2.1. Kompazitsiyani bajarishdagi o`ziga xos texnika va usullari.

asviriy san`atning nazariy asoslari bilan tanishish har bir mutaxasis uchun nihoyatda zarur. Bunda asosiy etibor kompozitsiya , nur va soyaning o`zaro muvofiqligi, rang shunoslik perspiktivani o`rgatishga qaratiladi.

“Kompozitsiya” atamasi lotin tilidan olingan bo`lib, tuzilish, birlashish, bog`lanish ma`nolarini anglatadi. Asarning kompozitsion tuzilishi ijodkor g`oya- sini tomashabinga aniq, oson, tez yetib borishiga xizmat qiladi.

O`zbek tilining izohli lug`atida “kompazitsiya – adabiy asar, san`at asari qisimlarining tuzilishi, joylashishi va o`zaro munosobati, tarkibiy qismlari ma`no jihatidan o`zaro bog`lanib birlik tashkil etgan badiy asar, muzika yoki rassomlik asari”,-deb ta`riflangan. Demak, kompazitsiya hozirgi zamon talqinida biror san`at asarining turli tomonlari, qismlari mushtarak yig`indisini anglatadi. Kompazitsiya tabiat, jamiyat va inson faoliyatiga bog`liq tushuncha. Tabiatdagi barcha jonsiz va jonli narsalar garmonik va dis garmonik yaxlitlikka-kompazitsiyaga ega. Masalan biror hayvon yoki daraxtga qarang. Hayvon oyoqlari, bo`yni, shoxi va qulog`I yo gavdasining birligi uning qanaqa hayvon ekanligini anglatadi. Asarning kompo- zitsion tuzilishi ijodkor g`oyasini tomashabinga aniq, oson, tez yetib borishiga xizmat qiladi.

Kompozitsiya orqali rassom asardagi mazmunning muayyan tartibdagi chiziq, shakl, rang va boshqa vositalar orqali tomoshabinga ta`sir kuchini oshiradi. Uning elementlarini o`zaro bog`lab joy-joyiga qo`yadi, fazoviy kenglikni yaratadi. Har bir tasviriy san`at asari ma`lum kompozitsiyaga ega bo`ladi. Zero, kompozit- siya asar yaratilishida birrinchi galda hal etiladigan muhim ish hisoblanadi. Kom- pozitsiya tuzishning o`ziga xos qonun-qoidalari, vosita va uslublari mavjud.

Tasviriy san`atda kompozitsiyaning asosan uch turi amal qiladi. Ular frontal kompazitsiya ,hajimli kompazitsiya chuqur fazoviy kompazitsiyadan iboratdir.

Tasviriy san`atda, ayniqsa rangtasvirda rangning roli benihoya kattadir. U asarning mazmuni va g`oyasining to`la ochilishiga, uning tomoshabinga emot- sional–hissiy ta`sirini kuchaytirishga,shu bilan birgalikda kompazitsiyadagi muvozanatni saqlashga xizmat qiladi.

Asarda detallarning assimetrik joylashuvi esa detal,shakl,yorug` va soya, rang,harakat,holatlar orqali ro`y beradi. Detallarning asarda assimetrik joylashuvi rasm g`oyasini amalga oshirishga xizmat qiladi.Aytaylik, asarning ikki tomonida qarama-qarshi kuchlar tengsizligini ko`rsatmoqchi bo`lganida, rassom assimetriya qoidasidan foydalanishi mumkin. Detallar assimetrik bo`lgani taqdirda asarda muvozanatni buzilmasligi uchun rassom detallarni ritmik loylashtirishdan foyda- lanadi.

Rassomlar ko`pincha o`z asarlarida muayan ritm bo`lishiga e`tibor beradilar. Bu tasviriy san`atning barcha tur va janrlarida qo`llaniladi.Ritm ko`proq shakl, rang, o`lchov, nur va soya, harakat ko`rinishlarida ifodalanadi. U asar mazmuni bilan bog`liq bo`lib, muallifning g`oyasini tomoshabinga tez va oson etkazishga xizmat qiladi, asarni ifodaviyligini oshiradi.

O`zbekistonning Zarao`tsoyidan (Surxandaryo) topilgan ibidoiy odamlar ishlab qoldirilgan tasvirlarning nafisligi va mahorat bilan ishlaganligi hammaga ayon. Bu tasvirlarda ibtidoiy odamning kuzatuvchanligi, rang bilan narsa va hayvonlar rasmini bera olish qobiliyatini ko`rsata olgan. Ammobu tasvirlarda narsa va hodisalar joylashuvi va tasvirda ibtidoiy odamning kompazitsiya yara- tishdagi ojizligi ham ko`zga tashlanadi. Hayvonlar bir-biri bilan, ma`lum kompa- zitsion markaz bilan bog`lanmagan.

Badiiy tafakkurni primitiv shakli, primitiv kompazitsiyalar yaratishda o`z ifodasini topgan.

Kompazitsiya kursida tasavvurni shakllantirishda qaratilgan mashqlar ham bo`lishi kerak. Ular, adabiy mavzudagi vazifalar ham bo`lishi mumkin. Talabalar badiy asarning g`oyasini anglab yetishi, ishtirok etuvchi qahramonlar timsoluni tasavvur eta olishi, tasviriy qiyos orqali asarning mazmunini talqin qila olishi kerak.Bunday kompazitsiya ustida ishlash jarayonida ham, albatta, naturadan chizilgan etyudlar, xomaki

Tasviriy san'atda uning rangtasvir va grafika tushunchalari mavjud bo'lib, ular bir-biridan ishlanish yo'llari hamda uslublari, tasviriy vositalari bilan farqlanib turadi. Rang inson hayotida muhim ahamiyat kasb etuvchi hodisadir. U turli vaziyatlarda odamga har xil ta'sir etadi. Shuning uchun biz ayrim paytlarda ranglarni «quvonchli» va kayfiyatimizni tushkunligini ifoda etish mumkin bo'lgan «xira» deb atashimiz bejiz emas. Inson qadimgi paytlardanoq rangning ana shunday xususiyatlarini hisobga olib, o'z faoliyatida unumli foydalanib kelganligi ma'lum. Ayniqsa, shunday vosita sifatida rassomlar undan ustalik bilan foydalan- ganlar. Asarlariga har xil ranglar bilan jilo berib, odamlar kayfiyatiga turlicha ta'sir etib fikrlar uygotadigan tasvirlar yaratishga erishganlar. Shuning uchun tasviriy san'atning juda ko'p turlari va janrlarida rang hamda uni ishlata bilish juda quwatli ekanligi ma'lum, bo'lib haqiqatlardan eng asosiysi desak to'g'ri bo'ladi. Shuning uchun qadimdan qalamtasvir chizishga rangtasvirning asosi sifatida qarash shakl-langan. Ammo rang xususiyatlarini yaxshi bilish har bir tasvir chizishni o'rganuv- chi uchun juda ahamiyatlidir.

Maktab fizika kursidan ma'lumki ranglarning deyarli hammasi spektming asosiy uch rangini qo'shish orqali olinadi. Ular qizil, sariq, zangori ranglardir. Bular asosiy ranglar deb ataladi. Asosiy ranglarni qo'shish orqali qo'shimcha ranglar olinadi. Masalan, qizil va zangorini qo'shish orqali binafsha, qizil va sariqni qo'shish orqali zarg'aldoq, sariq va zangorini qo'shish orqali esa yashil ranglarni hosil qilish mumkin.

Ranglar tabiatdan ikki xil xususiyatli: iliq va sovuq bo'ladi. Iliq ranglar qato- riga qizil, sariq zarg'aldoq va ularga yaqin ranglar, sovuq ranglar qatoriga yashil, zangori, binafsha va ularga yaqin bo'lgan ranglar kiradi. Shuningdek, axromatik va xromatik ranglar ham bo'ladi. Oq, kulrang va qora ranglar axromatik ranglardir. Qolgan ranglarning hammasi xromatik ranglardir. Axromatik ranglar bir-biridan faqat och-to'qligi bilan farq qiladi. Masalan, oq, kulrang, qora, qoraroq, juda qora va boshqalar. Xromatik ranglar esa bir-biridan rang tusi, ya'ni qizil, sariq, ko'k, yashil, jigarrang va hokazo, och-to'qligi, ya'ni och qizil, to'q sariq, to'q qizil, och sariq kabi va to'yinganligi ya'ni yorqin, xiraliligi bilan farq qiladi.

Rang doirasida qarama-qarshi joylashgan ranglar «kontrast» ranglar deb ataladi. Kontrast ranglar bir-biridan keskin farq qilib, biri ikkinchisini yanada yorqin qilib ko'rsatadi. Masalan, yashil rang fonida qizil rang juda yorqin bo'lib ko'rinadi va aksincha, qizil rang fonida ynshil rang ancha yorqinlashadi. Rang bilan ishlashda rang garmoiliynsini, ya'ni ranglar uyg'unligini bilish katta aha- miyatga ega. Narsa va hodisalarni tasvirlashda moybo'yoq, tempera, akvarel, guash kabi bo'yoqlar ishlatiladi. Narsalarni bo'yoq yordamida tasvirlash ancha murakkab jarayon bo'lib, kishidan ranglarning xususiyatlarini va ularni samarali, uquvli tarzda ishlatish usullari (texnikasini) bilishni taqozo etadi. Bo'yoqlar yordamida

narsaning hajmi, fakturasi va fazoviy holatini tasvirlash rangtasvirning asosini tashkil etadi. Har bir narsani chizuvchi tasvirlar ekan u ranglarga jiddiy e'tiborini qaratishi kerak. Ana shunda rangning tabiatdagi ko'rinishi va tasvirdagi ko'rinishi farqli ekanligini bilib olish mumkin, chunki narsaning rangi bizdan uzoq-yaqinligiga qarab o'zgarib ko'rinadi. Buning sababi esa havo, atrof-muhitning predmet ko'ri-nishiga ta'siridandir. Qog'oz sathida ranglar munosabatlarini to'g'ri nisbatlarda topib ishlatish rangtasvirning haqqoniy aks etishida mu-him ahamiyat kasb etuvchi omillardan eiig muhimi deb liisoblasak o'rinlidir. Akvarel bo'yoqida ishlash ham o'z navbatida jiddiy o'qib o'rganishni, qattiq mashq qilishni talab etuvchi mashrulotdir. Buning uchun amaliy ishning o'zi kifoya qilmaydi. Ishning nazariy qismi amaliyot bilan bir paytda puxta. o'rganib borishni taqozo etadi.

O'quvchilar rangshunoslik nazariyasini puxta bilishlari shart. Shuning bilan realistik rangtasvirning nazariy asoslari ilmini o'zlashtirish va ayni paytda amaliy mashq qilish natijasida savodli rasm ishlash yo'llarini o'rganish mumkin. Rang- larning tabiatda qanday hosil bo'lishi va tarqalishi muammosi qadimdan olim va rassomlarning diqqatini tortgan. Mashhur olimlar I. Nyutori, V. Lomonosov, G. Gelmgolslar ranglarning mohiyatini ilmiy asoslarda tekshirganlar. M.V. Lomo- nosov fanda birinchi bo'lib asosiy ranglarni kashf etgan. I. Nyuton qator tajribalar o'tkazib, oq yorug'likni ko'p rang ekanligini isbotlagan. Ekranda spektr ranglarini hosil qilgan.

Buning uchun I. Nyuton quyosh nurini qora pardaning kichik tirqishidan o'tkazib, uning yo'liga uch qirrali prizma qo'ygan, natijada ekranda har xil rang- lardan iborat keng yorug'lik yig'indisi hosil bo'lgan. Ekranda spektr ranglari paydo bo'lib, ular quyidagicha joylashgan: qizil, sariq, zarg'aldoq, yashil, zangori, havo- rang va binafsha ranglar.

XIX asrda nemis tabiatshunos olimi G.L. Gelmgols rangshunoslik naza- riyasida muhim yangilik yaratdi. Ko'p yillik tajribalar asosida xromatik ranglarning uchta asosiy alomati rang tusi, rangning och to'qligi va to'yinganligi asosida turkumlash kerakligini ko'rsatdi.

Biror xromatik rangga ochroq kulrang qo'shsak, uning jozibaliligi pasayib, nursizlanadi. Bu hoi rangning kam to'yinganligidan, ya'ni uning tarkibida bo'yoq- ning kamayganligidan darak beradi. Demak, rangning to'yinganligi yoki to'yin- maganligi deganda uning kulrangga nisbatan rangdorlik darajasi, tozaligini tushinish kerak. Rang doirasi ikki teng bo'lakka bo'linsa, birinchi yarmida qizil, zarg'aldoq, sarg'ish, sariq ranglar, ikkinchi yarmida esa havorang, zangori ko'k, binafsha ranglar joylashadi. Doiraning birinchi yartni-dagilar iliq ranglar, ikkinchi yarmidagilari esa sovuq ranglardir. Sunday nomlanishiga sabab qizil, sariq ranglar — olovni, qizigan temirni, cho'g'ni eslatsa, havorang, zangori, yashillar esa muzni, suvning rangini eslatadi.

Ikkita spektr rangi ustrnaust tushirilsa, ranglar bir-biriga qo'shilib murakkab rang hosil bo'ladi. Qizil rang, havorang va binafsha ranglar bilan qo'shilganda chiroyli tusdagi pushti, to'q qizil, safsar ranglarni hosil qiladi. Qo'shilganda oq'rang beradigan spektrli ranglar qo'shimcha yoki to'ldiruvchi ranglar deyiladi, chunki ular oq rang hosil bo'lgunga qadar bir-birini to'ldiradi. Bunday ranglarga sariq, havorang, qizil, zangori, yashil va binafsha ranglar kiradi. Bo'yoqlarning qo'shilishi bilan spektraviy ranglarning qo'shilishi orasida farq bor. Uchta asosiy spektraviy rang: qizil, yashil va have rang qo'shilganda oq rang hosil bo'ladi. Asosiy qizil, sariq va liavo rang bo'yoqlari qo'shilishidan esa qora rang hosil bo'ladi. Spektrning sariq va havoranglari qo'shilishi natijasida oq hosil bo'ladi. Biroq sariq va havorang bo'yoqlarni aralashtirsak yashil rang hosil bo'ladi.

Yoki unga yaqin nim kulrang hosil qiladigan ranglar o'zaro to'ldiruvchi (qo'shimcha) hisoblanadi. Masalan, to'q qizil va yashil, zangori va zarg'aldoq, qizil, sariq, havorang, sarg'ish yashil va binafsha ranglar o'zaro to'ldiruvchidir.

Tasvir bilan chizilayotgan narsa, holat o'rtasida tola o'xshashlik bo'lishi uchun ularning rang nisbatlarida ham o'xshashlik bo'lishi shart. Tasviriy san'atda akvarel bo'yoqlar bilan ishlash salmoqli o'rinni egallaydi. Akvarel rangtasvirning eng nozik turla-ridan biri. Qadimdan akvarel o'zining nafisligi va ranglarning yor-qinligi bilan ko'pgina rassomlarni qiziqtirib kelgan. Akvarel lotincha so'z bo'lib «suv bilan suyultirib ishlatiladigan bo'yoqlar* ma'nosini anglatadi. Akvarel tarkibiga bo'yoq moddasi (o'simlik yoki ma'danlarning mayin qilib yanchilgan kukuni va biriktiruvchi) modda sifa-tida olcha yelimi, glitserin va ozroq asal kiradi. Bular hammasi suvda osongina eriydigan bo'lgani uchun bo'yoqqa suv qo'shib suyultirib ishlatiladi.

Akvarelda oq rang ishlatilmaydi. Uning o'rnini oq qog'ozning o'zi o'taydi. Qog'oz oppoq, yetarli darajada qalin va yuzasi g'adirbudir bo'lishi zarur. U agar juda silliq bo'lsa, sathida ranglar yetarli darajada yotmaydi. Narsa va buyumlar tasvirlarini bo'yash jarayo-nida umumiydan xususiyga, yoki aksincha, xususiydan umumiyga qarab boriladi, nihoyat ish yaxlitlash bilan yakunlanadi.

Rangtasvir ishlashda uning qonun-qoidalarini, usul va texnologiyasini o'rganish muhim ahamiyatga ega vazifalardandir desak xato bo'lmaydi. Shunday zarur shartlar qatoriga axrornatik va xromatik ranglar haqidagi bilimlar ham kirishi tabiiydir.

Ko'zimiz ko'ra oladigan tabiatdags hamma ranglarni shartli ravishda ikkiga: axromatik va xromatik ranglarga bo'lish mumkin. Oqdan to'q qoragacha bo'lgan ranglar axromatik ranglarga (oq, kulrang, qoramtir, qora, to'q qora) qolganlari esa xromatik (qizil, sariq, ko'k va hokazo) ranglarga kiradi.

Xromatik ranglar o'z navbatida, shartli ravishda yana ikkiga, issiq va sovuq ranglarga bo'linadi. Issiq ranglarga olov, quyosh, qizigan narsalarning rangini esla- tuvchi qizil, sariq, zarg'aldoq ranglar kiradi. Muz, havo, suvlarning rangini eslatuv- chi ko'k, moviy, binafsha ranglar sovuq ranglarga kiradi. Yashil ya binafsha rang- lar goh issiq, goh sovuq ranglarga kirishi mumkin, chunki yashil rang sariq va ko'k ranglarning aralashmasidandir. Binafsha rang esa qizil va ko'k ranglarning aralash- masidan hosil bo'ladi. Ko'rinib turibdiki, bu ranglar issiq va sovuq ranglaming ara- lashmasidan hosil bo'lgan. Aralashtirishda issiq rang miqdori sovuq rang miqdo- riga nisbatan ko'proq bo'lsa, hosil bo'lgan rang issiq rang qatoriga, sovuq rang miq- dori ko'proq bo'lsa, sovuq ranglar qatoriga o'tishi mumkin. Xuddi shunday binafsha rangda qizil rang ko'proq bo'lsa issiq, ko'k rang ko'proq bo'lsa sovuq ranglar qatori- ga kiradi. Demak, o'quv mashg'ulotida rangtasvirni ishlashda qo'yilmadagi narsa va buyumlarning yorug'soya nisbatlari, shuningdek, rang nisbatlarini ham ochib aniq ko'rsatish muhim ahamiyatga ega,

Ranglarning tabiiyligini tasvirda to'g'ri bajarish ancha qiyin ish hisoblanadi. Bunga jiddiy mehnat, nozik did va zo'r mushohada orqali erishish mumkin. Ayniq- sa, naturmortdagi narsalaniing och- to'qlik darajalarini farqlashga, undagi tus birli- gini tushunishga o'rganish uchun naturmortni bitta rangda tasvirlash katta ahami- yatga ega. Bu usulda rasm ishlash keyinchalik qiyin naturmortlarning rangli tasvirini bajarishga o'ti-shni ancha osonlashtiradi. Bir rangda yozish usuli «grizayl» deb ataladi.

Grizayl usulida rasm ishlash turli ranglar vositasida ish usuliga o'tish uchun tayyorgarlik bosqichi bo'lib, unda mo'yqalamni ishlatish yo'llari va akvarel bo'yoq- larining xususiyatlarini o'rganish uchun imkoniyat yaratadi. Bu texnika bilan bir nechta naturmortlarni tasvirlab o'rgangandan so'ng, barcha rang xillari bilan ham naturmort ishlash ancha oson bo'ladi.

Naturmortlar ko'pincha xonalarga qo'yib ishlanadi. Ammo ba'zan uni tabiat qo'ynida tashkil qilib tasvirlashga ham to'gri keladi. Shunday paytda naturmortni ishlashdan avval uning rang xususiyatlarini tahlil qilib, tushunib olish muhimdir, chunki xona ichiga qo'yilgan natunnortga derazadan tushayotgan nur narsalarning yorug' qismida sovuq ranglarni beradi. Buyiimlardan tushayotgan soyalar esa aksincha, iliq, issiq bo'lib ko'rinadi. Ochiq havodagi, chizilayotgan narsalar buning aksidir, ularning soyasi sovuq, yorur qismi esa iliq bo'lib ko'rinishi mumkin.

ana shunday holatlarni diqqat bilan kuzatib, so'ng e'tibor bilan tasvirlash ish sifati- ning yaxshi bo'lishiga o'z ta'sirini ko'rsatadi.

Ma'lumki ranglarni ko'rish va idrok etish qobiliyati asta - sekin mashqlar orqali shakllanadi. Bunda akvarel bo'yoqlar nomlarini aniq bilib olish va ularni o'z o'mida jo'yali qo'llash muhimdir.

Akvarel bo'yoqlari 24-16 xil rangli to'plamlar holida bo'ladi. Ularni ishga tayyorlash vaqtida har birining ustiga yozib qo'yilgan yorlig'ini asta ko'chirib olib, bo'yoq solingan plastmassa idishchaning tagiga yopishtirib qo'yish va nomlarini eslab qolish kerak. Ular quyidagicha tartibda bo'lishi mumkin, ya'ni: limon rang kadmiy, sariq kadmiy, och oxra, tabiiy siena, oltinsimon sariq, zarg'aldoq kadmiy, qizil oxra, kuydirilgan siena, och qizil, guldor, qizil kraplak, karmin (erkin qizil), binafsha kraplak, ultramarin, ko'k kobalt, havorang, zumrad yashil, yashil perma- nent, sabza (yashil), tabiiy umbra (to'q jigarrang), jigarrang mars (och), kuydirilgan umbra (jigarrang), sepiya (chiroyli to'q jigarrang), qora.

Tabiatdagi narsalarning aniq rangini belgilab ko'rsatadigan tayyor bo'yoqlar mavjud emas. Ammo, yetuk rassom ranglarning o'zaro ta'siri va ko'rinish holat- larini idrok etib, ularning xususiyatlarini hisobga plgan holda har qanday narsani ham aks ettira oladi. Tasvirda shunday joziba va hayotiy haqiqatga erishish uchun ras-somga ranglar nisbatini bilishi, ranglar orasida qandaydir bitta rangning turli xil tovlanishini hisobga olib ishlata olishiga yordam bergan. Masalan, olov rang qizilni kuchliroq yonadigan qilib tasvirlash uchun shu rang atrofidagi narsalarning soyasini ko'kimtir, havorang, yashil, zangori tuslarda beriladi. Tasvir bilan chizila yotgan narsa, holat o'rtasida to'la o'xshashlik bo'lishi uchun ularning rang nisbat- larida ham o'xshashlik bo'lishi shart. Bunga erishish uchun rangshunoslik fanining asoslarini chuqur o'rganishi va bilishi kerak. Har xil bo'yoqlar bilan (akvarel, guash moybo'yoq) naturmortlarni tasvirlash uchun yuqorida qayd etilgan tajribalarni o'tkazib ko'rish, bo'yoqlar texnologiyasi xususiyatlarini yaxshi bilish, ularni ishla- tish usullarini o'zlashtirish uchun ko'plab mashqlar bajarish tavsiya etiladi.

Tasviriy san'atda akvarel bo'yoqlari bilan ishlash, salmoqli o'rinni egallaydi. Shuning uchun o'qituvchining o'zi ham shu sohani puxta egallagan bo'lishi zarur.

Y.Elizarov. “So`zanali natyurmort”.

Pavel Petrovich Benkov 1879-yilda Qozon shaxrida tavvalud topgan. 1949-yilda Samarqandda vafot etgan.

Uning “Buxoro timi” (1929 y.), “Xivalik qiz”(1931y), “Buxorodagi osh-

Sharq ko`chasi. 1929y.

Chor-Minor masjiti. 1929y.

Buxorodagi Qizil choyxona. 1929y.

xona” (1929y), “Eski Buxoro” (1931y), “Minorai Kalon” (1930 y.), “Dugonalar”, (1940y.), “Qahramonning onasi” (1942y.), “Jangchiga” (1945y.), “Dugorchi qiz” (1947y.), “Ko`cha”, (1943y.), “Registondagi choyxona”, (1944y.) nomliy asarlari, O`zbekistonning mumtoz me’moriy obidalari va manzalariga bag’ishlangan. Pavel Benkov Samarqandning ko`cha va bog’lari, bozor va hovlilari, maydon va choyxo- nalari, ulardagi hayotning o`ziga xos go`zalligini yorqin va hayoti ifodalovchi o`nlab asarlar yaratgan. O`zbekistonda tasviriy san’atning shakillani- shida, milliy kadirlar yetishtirishga uning xizmatlari beqiyos bo`lgan.

Buxoro Bozori. 1929y.

Xiva Meva bozori. 1930y.

O`rol Tansiqboyev mashhur manzarachi rassom, rangtasvir ustasi. U 1904 yilda Toshkentda tavallud topib, 1974 yilda vafot etgan. O`.

Uning ilk ishlaridan biri 1927 yilda yaratilgan “Toshkentboyev partreti” edi. Studiyada tasviriy san`at borasida olgan bilimlaridan ko`ngli to`lmagan O`.Tansiq- boyev Rassiyaning Penza shahridagi badiiy-pedagogika bilim yurtiga o`qishga kiradi.

U yerda I.Repinning shogirdlari ,I.Goryushkin-Sorokupudov va N.Petrovdan san`at sirlarini o`rganadi. Ayniqsa, unga Rossiya mashhur rassomlarining Penza muzeyidagi tasviriy san`at asarlari katta ta`sir ko`rsatdi. Ularni o`rganish va ayrim- laridan nusxalar ko`cherish O`.Tansiqboyev uchun katta maktab vazifasini o`tadi O`rol Tansiqboyevning mustaqqil ijodi, O`zbekistonda milliy san`atning tiklanish davriga to`g`ri keldi. U o`z ijodining dastlabki yilida yillarida anchagina asar- lar yaratgan bo`lsa-da, biroq uning asosiy ijodi 1940 yidan so`ng boshlanadi. U O`zbekiston delegatsiyasi tarkibida ikkinchi jahon urushi bo`lgan joylarga borib, u yerlardan katta taasurotlar bilan qaytdi.

.

Urushdan keyingi yillarda O`rol Tansiqboyev katta o`lchamdagi asarlar yarata boshladi. Bunday asarlar qatoriga “Sholi hosilini yig`ib olish”, “Bahor”, “Paxtani sug`orish”, “Jonajon o`lka”, “Issiqko`l oqshomi”, “Tog`da ”kabilarni kiri-tish mumkin.

Rassom ijodining gullagan davrida yaratgan asarlaridan yana biri “O`zbe- kistonda mart” deb ataladi. Rassomning bu asarida bahorgi quyosh taftidan bahra ola boshlagan maysazorlar, daryoga olib boruvchi so`qmoq, daryo qirg`og`ining baland-pastliklari, qiyg`os gullagan daraxtlar, o`zaniga sig`may oqayotgan daryo, daryoning narigi tomonidagi tepaliklar, qori erib tugamagan tog`lar, quyosh nuriga hamohang tusga kirgan bulutlar kishiga zavq bag`ishlaydi.

O`rol Tansiqboyev o`zining urushdan keyingi ijodida, Respublikada qurila- yotgan kanallar, suv omborlari, elektrostansiyalari, neft nqiduruv ishlari bilan ha- mohang tabiat manzaralarini tasvirlashga harakat qiladi. Natijada u”Togda bahor”, “Qayroqqum GESi tongi”, “Angren vodiysi” kabi betakror asarlar yaratdi.

Rassomga shuhrat keltirgan asarlaridan biri, “Qayroqqum GESi tongi” deb ataladi. Bu asarda, yuqoridan turib kuzatilgan elektrostansiyasi va suv ombori lirik kayfiyatda tasvirlangan bo`lib, undagi qurilishlar tabiat bilan uyg`unlashib ketgan. Suvrat markazidagi erta tongda zangiri tusga kirgan elektrostansiyasi to`g`oni cheti ko`rinmas ulkan dengizni mahkam tutib turgandek tuyiladi.

Asarni kuzatgan odam sahroga jon bag`ishlovchi mo`jizakor manzaraning sehrli olamiga kirib qoladi. Unda olislarga bo`y cho`zgan mussaffo dengiz qa`riga ko`milgan shodlik va nafosatga boy tong yorishib kelayotganligini qalbdan his etadi. Bu suvratda tasvirlangan narsalar juda oddiy, lekin sehrlidir. Chunki dengiz, osmon va kengliklarning bepoyonligi, koloritning jozibadorligi, mayinligi kishini o`ziga tortadi. Manzarada suv, cho`l, tog` va fazo yirik hamda umumlashgan holda berilganligi sababli, asar nihoyatda salobatli ko`rinadi.

O`rol Tansiqboyev ijodiy yo`nalishini belgilab beruvchi asarlardan yana biri “Tog`dagi qishloq oqshomi” manzarasidir.

Asar tik holdagi kompazitsiyadan iborat. Unda Respublikamizning tog`lik go`zal qishloqlaridan biridagi kechki payt tasvirlangan. Asarda uzoqlarda yastanib yotgan moviy tog`lar, chiroqlarini endigina yoqqan xonadonlar, qishloq yonidan oqib o`tgan soy, kishilar va bolalar tasviri ko`zga tashlanadi. Kishilar va bolalar tasviri manzaraga hamohang tarzda unga hayotiylik baxsh etadi.

Suratdan ko`rinib turibdiki, kech kirib, oqshom tushgan va tog` cho`qqilari-yu, qoyali toshlarni tun o`z qa`riga tortmoqda. Tepaliklardan tushib kelayotgan qo`ylarning ma`rashi, soyning shuvillashi, chigirtkalarning chirillashi eshitila- yotdek tuyiladi. Kechki yog`du bag`rida, uning zavqini tortayotgan bolalar tasviri, u yer, buyerlarda ko`zga tashlanadi. Kech kirib, viqorli tog`lar orqasiga quyosh berkingan, uning o`rniga oy chiqmoqda.

O`rol Tansiqboyevning diqqatga sazavor asarlaridan yana biri 1955 yilda yaratilgan “Sirdaryo” nomli manzara bo`lib, u Moskvadagi Tretyakov galereyasida saqla nadi.

1960 yillarda rassom “Tog` yo`li”, “Angren-Qo`qon yo`li”, “Angren daryo- si”, “Chorvoq qurilishida” kabi bir-biridan jozibali asarlar yaratdi. Umrining oxir- larida yaratgan “Kuz tongi”, “Mening qo`shig`im”, “Chordaryo suv omborida” kabi asarlari esa rassom ijodining, cho`qqqilari bo`lib qoldi.

O`rol Tansiqboyev ijodiga xos xususiyatlar ona-Vatanga muhabbat, uni ulug`lashdir. Rassom asarlarida tabiatni keng qamrovli va osmon o`par tog`lar, uzoqlarga ketgan ilon izi yo`llar, moviy osmon, ko`k bilan tutashib ketadigan go`zal hayotiy manzaralar tasvirlanadi. Ayrim hollarda, kishilar tasvirlari ham yorqin ranglarda ifodalanadi.

O`rol Tansiqboyev katta hayot yo`lini bosib o`tdi. U 1934 yillardayoq Moskva va Finlandiyada o`tkazilgan tasviriy san`at asarlari ko`rgazmasida o`z ishlari bilan qatnashdi. O`rol Tansiqboyev 1958 yida Bryusseldagi xalqaro ko`r- gazmada “Qayroqqum GESi tongi” asari bilan, qatnashib xalqaro kumush medal bilan taq- dirlandi.

Vatanimiz san`atini rivojlantirishdagi xizmatlarini taqdirlab, rassom huku- matimizning bir qator orden va medallari bilan mukofotlangan. U O`zbekiston xalq rassomi, Rossiya Badiiy Akademiyasining haqiqiy a`zosi edi.

Rassomning bir qator asarlari Moskvadagi Moskvadagi Tretyakov galere- yasi, Sharq xalqlari san`at muzeyi, Qozog`iston, Qirg`iziston, Tojigiston, Moldova, Litviya, O`zbekiston san`ati muzeylaridan o`rin olgan.

O`rol Tansiqboyev birinchilar qatori manzara janrida ijod qilib, san`atimiz tarixida o`chmas iz qoldirgan mussavirlardan edi. U o`z asarlarida O`zbekistonning go`zalligini, uning jozibasini kuyladi. O`rol Tansiqboyevning asarlari yana uzoq yllar bizni va kelajak avlodlarni ham Vatanga muhabbat, go`zallikdan zavqlani- shga chorlab turishi shubhasizdir.

Laylo Abdubakirovna Salimjonova

Hozirgi zamon, O`zbekiston tasviriy san`atining manzara, portret, natyur- mort va maishiy janrlarida barakali ijod qilayotgan, o`zbek rassomlaridan yana biri, Laylo Salimjonovadir.

Laylo Abdubakirovna Salimjonova 1936 yilda Samarqand viloyatining Urgut shahrida tug`ulgan. Layloning otasi huquqshunos, onasi uy bekasi edi. Ushbu oila 1941 yilda Toshkentga ko`chib keladi. Oilada san`atga dahldor kishi bo`lmasada, Laylo o`rta maktabning 8-sinfini tamomlab, o`zining qiziqishi tufayli P.P.Ben`kov nomidagi Respublika badiiy bilim yurtiga o`qishga kiradi.

“Saodat” jurnalining bosh muharriri shoira Zulfiya, Laylo Salimjonovani 1963 yilda, ya`ni u hali talabalik davridayoq mazkur jurnalga ishlashga taklif qilgan edi. Shu tariqa Laylo Abdubakirovna Salimjonova bu jurnalda 30 yil mobaynida bosh rassom bo`lib ishladi. Keyinchalik u “Guliston” jurnalida ham faoliyat ko`rsatdi. Bu yillar mobaynida iste`dodli rassom O`zbekiston rassomlar uyushmasining a`zosi bo`ldi, O`zbekistonda xizmat ko`rsatgan madaniyat xodimi unvoniga saza- vor bo`ldi.

Laylo Salimjonova o`tgan asrning 60-70 illaridagi ko`rgazmalarda asosan portret janridagi asarlari bilan qatnashar edi. Uning bu janrdagi “Jamila Juma-yeva”, “Bahri G`ulomova”, “Zulfiya” kabi asarlari diqqatga sazovordir. Keyin- chalik u “Halima Xudoyberdiyeva”,”Onalik”, “Yashnarxon portreti”, “Singlim portreti”, “Ma’mura Boboyeva”, “To’quvchi qizlar”, “Farida portreti”, “Arxitektor M. Xudoynazarova”, “Dilorom Qambarova”, “Zamira Hidoyatova”, “Hamro Rahi- mova” kabi yana o`nlab betakror ortretlarni yaratdi. Birgina “Hamro Rahimova” asarining yaratilishi tarixiga nazar tashlasak, qiziq hikoyaning guvohi bo`lamiz. Rassomasar yaratishga material to`plash maqsadida xalq o`yinchoqlari ustasi Hamro Rahimovaning uylariga borib, ularning xonadonlarida bir necha kun mehmon bo`ladi. Laylo Salimjonovani betakror o`yinchoqlarning yaratilish bos- qichlari nihoyatda qiziqtirib qoladi. Bu jarayonni o`z ko`zi bilan ko`rgan rassom shu ondayoq yaratilajak asarining kompozitsiya yechimini topadi. Laylo Salimjo- nova ustaning mehnat jarayonida xomak eskizlar ishlar ekan, ba’zida uni savol- larga ko`mib tashlar edi. Shu tariq “Hamro Rahimova” suvrati yaratilgan. Qiziq tomoni shundai, bu asardagi turli yosgdagi bolakaylar tasviri umuman qaxramonga notanish va rassom tomonidan kiritilgan.

“Ustaning hovlisida bu quvnoq bolalarning ko`rmagan bo`lsam-da, o`zimda bolalar timsolini ham asarga kiritish istagi paydo bo`lgan”, – deydi, asar muallifi.

Laylo Salimjonova tabiatni tasvirlashda ham o`z yo`nalishga ega. Bunga “Soy bo`yida”, “Oq tosh”, “Varrak”, “Hovlida”, “Qoratosh”, “Tog`da kuz” kabi asarlarini kuzatish orqali yana bir bo amin bo`lamiz. Ayniqsa, “Tog`da kuz” asari ham mazmun, ham kompozitsiya jihatidan chuqurroqdir. Asarda ilgari surilgan g`oya – kuz faslining go`zalligi, musaffolik, sokinlikni tarannum etishdan iborat- dir. Savlatli tog`lar, barglari sarg`aygan bog`lar, qirg`og`I toshlar bilan o`ralgan zilol suvli soy va boshqako`plab manzara unsurlari, yuqori tasviriy mahorat bilan ishlangan.

Laylo Salimjonova gularni juda sevadi. Uning “Xrizontema natyurmorti”, “Oq gular”, “Moviy fondagi natyurmort”, “Xrizontemalar” kabi asarlarini kuzatib , gullardagi go`zallik – rassom ijodining asosiy mavzusi deyish mumkin.

1991 yilda yaratilgan “Xrizontemalar” nomli natyurmortida rassom gullar- ning guldonda tartibsiz joylashuvi, ularning issiq rangli fonda jilolanishi, hamda qisman ko`ringan stolning perespektiv holati orqali asar kompozitsiyasini yaxlit namoyon etadi. Laylo Salimjonova mo`yqalamiga mansub asarlar, Angliya, Iordaniya, Isroil, Hindiston kabi ko`plab davlatlargacha yetib borgan.

Laylo Salimjonova yurtimiz rassomlarining keksa avlodiga bo`lishiga qara- may, hanuzgacha ijod bilan band. U o`z suhbatlarida Z. Inog`omov, M.Saidov asarlarini sevishini, jahon san’ati namoyondalaridan Van Gog ijodiga o`zgacha hurmat bilan qarashini e’tirof etadi.

Laylo Salimjonovaning ijodi oilasiga ham tasir qilgan. Buni rassomning ug`li Ahmad Boboyev ijodida yaqqol ko`rish mumkin. U kino sohasida rassom bo`lib ishlaydi. Qizi Lola Boboyeva ham onasi kasbini ezozlab, dezaynerlik san’- atini egallagan. Uning ishlari AQSH hamda Parij ko`rgazmalarida muvaffaqiyat bilan namoyish qilingan. Laylo Salimjonovaning turmush o`rtog`i Baxtiyor Boboyev ham mashhur o`zbek rassomlaridan biridir.

UMUMIY XULOSA

Tasviriy san`atda, borliqni aks ettirish o`z-o`zidan paydo bo`lmadi.U inson paydo bo`lishi bilan shakllanib taraqqiy eta boshladi. O`rta asrga kelib o`zining eng yuqori cho`qqisini namoyon qildi. Evropa bu borada dynuo svili- zatsiyasiga o`ziga xos o`ringa ega. Zamonasining eng buyuk tasviriy san`at arboblarini etishtirib berdi va shularning mеhnati natijasida shakllandi.

Talaba Xasanov Yoqibjon Kamolovich “Sеrfayz o`zbеk dasturxoni” mavzu- sidagi bitiruv malakaviy ishi bugungi kunning eng dolzarb masalasi – o`quvchilar tafakkurini o`stirish muammosining yеchimini topishga qaratilganligi bilan alohida ahamiyat kasb etadi.

Malakaviy bitiruv ishining kirish qismida mavzuning dolzarbligi, malakaviy bitiruv ishining maqsadi, vazifalari, ilmiy yangiligi, nazariy va amaliy ahamiyati bayon qilingan.

Talaba malakaviy bitiruv ishida kompazitsiya haqida umumiy tushuncha bеrishni, tasviriy san`at usullarini bayon etishni va natyurmortga doir bir nеchta misollar kеltirishni o`z oldiga maqasad qilib qo`ygan.

Malakaviy bitiruv ishi kirish, ikki bob, umumiy xulosalar va tavsiyalar, foyda- lanilgan adabiyotlar ro`yxatidan iborat bo`lib, jami 71 sahifani tashkil etadi.

Malakaviy bitiruv ishining ilmiy yangiligiga talaba, yuqori sinf o`quvchilarining rangtasvir tushunchasini yaxshi o`zlashtirishlari uchun ilmiy-nazariy jihatdan mеtodlari ishlab chiqilganligini, umumiy o`rta ta’lim maktab o`quvchilarida tasviriy san`at o`quv fanining imkoniyatlari aniqlandi va tahlil etildi va umumiy o`rta ta’lim maktab o`quvchilarida tasviriy san`at darslarida natyurmort mavzusini o`rgatishning pеdagogik asoslari, sharoitlari, omillari va sabablari aniqlanganligiga e’tiborni qaratgan. Shu bilan birga tadqiqot ishini yozishda analitik tahlil, qiyosiy tahlil- pеdagogik kuzatuv, tajriba-sinov,rangtasvir texnikalaridan unumli foydalana bilgan.

Malakaviy bitiruv ishi matnini o`rganish shundan dalolat bеradiki, dissеrtat- siyaning tuzilishi, ilmiy apparati puxta o`ylangan, pishiq. Maqsad va vazifalar ijrosi oqibatida qo`lga kiritilgan natijalar ishning umumiy xulosalarida ham o`z yеchimini topgan.

Yuqorida bildirilgan ijobiy fikrlar bilan birgalikda malakaviy bitiruv ishi tadqiqotchi Xasanov Yoqibjon Kamolovich tomonidan ayrim kamchiliklar ham uchraydi, jumladan:

1. Malakaviy bitiruv ishi matnida imloviy xatolar uchraydi. Masalan, 26, 33-bеtlar.

2. Malakaviy bitiruv ishi matnida rang tasvir qonun-qoidalari to`g`risida bildirilgan fikrlarni yanada kеngroq shakllantirilsa maqsadga muvofiq bo`lardi.

Malakaviy bitiruv ishi mustaqil ravishda yozilgan, yakunlangan ilmiy tadqiqot bo`lib, O`zbеkiston Rеspublikasi Xalq ta’limi vazirligi talablariga to`liq mos kеladi.

Talaba Xasanov Yoqibjon Kamolovich “Sеrfayz o`zbеk dasturxoni” mav- zusidagi bitiruv malakaviy ishi o`rta maktabda tasviriy san’at fanining rivoj- lanishidagi o`ziga xos xususiyatlarini e’tiborga olgan holda yozilganligi bilan bugungi kunda salmoqli ahamiyatga ega bo`lib borishi bilan bеlgilanadi.

Talaba malakaviy bitiruv ishida natyurmort haqida umumiy tushuncha bеrishni, rangtasvir usullarini bayon etishni va natyurmortga doir bir nеchta ko`rinishlar kеltirishni o`z oldiga maqasad qilib qo`yigan.

Malakaviy bitiruv ishi kirish, ikki bob, umumiy xulosalar va tavsiyalar, foydalanilgan adabiyotlar ro`yxatidan iborat bo`lib, jami 71 sahifani tashkil etadi.

Malakaviy bitiruv ishining ilmiy yangiligiga talaba, yuqori sinf o`quvchi- larining tasviriy san’at darslarini yaxshi o`zlashtirishlari uchun ilmiy-nazariy jihatdan mеtodlari ishlab chiqilganligini, umumiy o`rta ta’lim maktab o`quvchilarida tasviriy san`at o`quv fanining imkoniyatlari aniqlandi va tahlil etildi, hamda umumiy o`rta ta’lim maktab o`quvchilarida rang tasvir darslarida natyurmort mavzusini o`rgatishning pеdagogik asoslari, sharoitlari, omillari va sabablari aniqlanganligiga e’tiborni qaratgan.

Shu bilan birga tadqiqot ishini yozishda analitik tahlil, qiyosiy tahlil- pеda- gogik kuzatuv, tajriba-sinov, tasviriy san’at o`qitish mеtodlaridan unumli foyda- lana bilgan.

Malakaviy bitiruv ishi matnini o`rganish shundan dalolat bеradiki, dissеrtat- siyaning tuzilishi, ilmiy apparati puxta o`ylangan, pishiq. Maqsad va vazifalar ijro- si oqibatida qo`lga kiritilgan natijalar ishning umumiy xulosalarida ham o`z yеchi- mini topgan.

Yuqorida bildirilgan ijobiy fikrlar bilan birgalikda malakaviy bitiruv ishi tadqiqotchi Xasanov Yoqibjon Kamolovich tomonidan ayrim kamchiliklarga ham yo`l qo`yilgan, jumladan:

1. Nazarimizda, tasviriy san`at o`qitishning birnеcha dars konspеktini 2-bobida batafsil kеltirib o`tilsa, maqsadga muvofiq bo`lardi.

2. Malakaviy bitiruv ishi matnida ayrim tеxnik xatolar ham uchraydi;

Umuman, yuqorida bildirilgan noaniqliklar tadqiqotchi Xasanov Yoqibjon Kamolovich o`tkazgan tadqiqotning ilmiy qimmatiga putur yеtkazmaydi, aksincha tadqiqot haqqoniy bajarilganligidan dalolat bеradi.

Malakaviy bitiruv ishi mustaqil ravishda yozilgan, yakunlangan ilmiy tadqiqot bo`lib, O`zbеkiston Rеspublikasi Xalq ta’limi vazirligi talablariga to`liq mos kеladi. Uning muallifi- Xasanov Yoqibjon Kamolovich – “tasviriy san`at va muhandislik grafikasi” yo`nalishi ixtisosligi bo`yicha bakalavr darajasini olishga loyiqdir.