Predmet yoki predmetlik tushunchalarining uch shaxsdan biriga tegishli ekanligini ifodalovchi shakllar egalik kategoriyasi deyiladi. Otlardagi egalik uch shaxsni, birlik va ko'plikni ifoda etadi. O'zbek tilida egalik ma'nolari morfologik va sintaktik usullarda ifodalanadi.
So'z o'zak negiziga maxsus qo'shimchalar qo'shish orqali egalikning hosil bo'lishi morfologik usul bilan ifodalanishidir. Predmet. narsa-hodisani uch shaxsdan biriga qarashliligini belgilaydigan qo'shimchalar egalik qo'shumchalari deyiladi.
Egalik qo'shimchalari predmetning shaxsga yoki predmetga qarashli ekanligini ko'rsatib, shaxs va son ma'nolarini ham ifodalaydi. Egalik qo'shimchalari so'zning qanday tovush bilan tugashiga ko' ra ikki shakllidir.
Metod – lotincha metodos so’zidan olingan bo’lib, tadqiqot yo’li, nazariya, ta’limot tushunchalarini anglatadi. O’qitish va tarbiyalashning real jarayonlariga xos bo’lgan ichki yo’llari, uslublari, vositalari majmui tushuniladi.
Tarbiya metodlari – metod lotincha metodos – yo’l so’zidan olingan. Metod tadqiqot yo’li, nazariya, ta’limot deb tarjima qilinadi. Ilmiy tushuncha sifatida «metod» so’zi keng ma’noda muayn maqsadga erishish yo’li tushuniladi.
Rag’batlantirish – talabaning namunali xulqi uchun boshqalarga ibrat qilib ko’rsatish, faxriy yorliqlar bilan taqdirlash, devoriy gazetada talaba to’g’risida kichik ma’lumotnoma berish, uning suratini maxsus doskaga qo’yish, ota-onasining nomiga tashakkurnoma yuborish.
Mashq - bolalar faoliyatini oqilona, maqsadga muvofiq ravishda va har tomonlama tashkil qilish, ularni axloq mezonlari va xulq atvor qoidalarini bajarishga oatlantirish
Jazolash – tarbiyalanuvchining xatti-harakati va faoliyatiga salbiy baho berish.
XULOSA
Yuqorida bayon qilingan fikrlardan shunday xulosaga kelish mumkinki, jamiyat doimo taraqqiyotda ekan, til ham taraqqiy qilib boraveradi. Jamiyatda bo`lgan o`zgarishlar tilga ta`sir etmay qo`ymaydi. Mustabid tuzum (sho`ro)davri madaniyatimizga keskin ta`sir o`tkazgan edi.O`zbek tili mavqeyi pasaygan(rus tiliga e`tibor kuchaygan davr) bir bosqichda grammatikadagi milliy xoslikka ahamiyat berilmadi. Yaratilgan darslik, o`quv qo`llanmalarda ilmiy qarashlar rus tili grammatik talqinlari asosida berilar edi. Jumladan, so`zlarni turkumlarga ajratishda ham an`ana bo`lgan tamoyillar, miqdor(6ta mustaqil so`z turkumi...) kabilarga tayanildi. Zero har bir tildagi so`zlar o`zining grammatik belgisi va semantik xususiyatiga qarab turli guruhlarga bo`linadi. Grammatik qurilishi jihatidan har xil bo`lgan tillardagi so`zlarning semantik-grammatik xususiyatlari, qo`llanish doirasi, o`zaro birikishi, boshqa belgilari doimo bir xil bo`lmaydi. Qolaversa, so`zlarni turkumlarga ajratishda hamma tillar uchun umumiy bo`lgan yagona bir tamoyil bo`lishi mumkin emas. Muayyan bir tilda so`zlarni turkumlash shu tilda so`zning o`ziga xos ma`nosi, grammatik xususiyati, so`z yasalish tizimi va so`zlarning o`zaro birikish qobiliyati asosida ishlab chiqilishi lozim. Zeroki, hatto qardosh tillar orasida ham so`z turkumlari va ularning ichki guruhlarini ajratishda ham jiddiy farq bo`lishi mumkin ham mavjud.
Foydalangan adabiyotlar
1. Каримов И.А. Ўзбекистон: Буюк келажак сари. -Т.: Ўзбекистон, 1999. - 486 б.
2. Каримов И.А. Баркамол авлод – Ўзбекистон тараққиѐтининг пойдевори. - Т.: Ўзбекистон, 1997. -Б.42.
3. Каримов И. Юксак маънавият – енгилмас куч. -Т.: Маънавият, 2008.-176 б. II.Ilmiy adabiyotlar: 4.Акрамов Ш., Акрамова Н. Сўзларнинг валентлиги ҳақида//―Тил ва адабиѐт таълими‖, 2009.№6.–Б.71-74.
5.Асқарова М. Олмошлар ҳақида баъзи мулоҳазала// ЎТА, 1969. 4-сон.
6.Боровков А., Маърупов З., Шермуҳаммадов Т. Ўзбек тили грамматикаси. I қисм. Т., 1953.189 б. 7.Жўраева М. Феъл майллари классификациясига доир// ЎТА, 1965. 2-сон.
8.Зикриллаев Ғ. Феълнинг шахс, сон ва ҳурмат категориялари системаси.Т., 1990.
9.Кононов А.Н. Грамматика современного турецкого литературного языка. – М. –Л.: АН СССР, 1956. – 569 с.
10.Мадраҳимов И. Сўзнинг серқирралиги ва уни таснифлаш асослари. НДА, Тошкент, 1994. 11.Маҳмудов Н. Маърифат манзиллари. –Т.: Маънавият, 1999.-64 б.
12.Маҳмудов Н. Мустақил давлатнинг муқаддас тимсоли //―Ўзбек тили ва адабиѐти ‖, 2009.№5.–Б.3-9.
13. Маҳмудов Н., Нурмонов А., Собиров А., Набиева Д. Она тили. 6-синф учун дарслик. Т.: «Тасвир», 2005
14. Менглиев Б., Абузалова М. Ҳозирги ўзбек адабий тили. Қарши, 2005.
|
