II – BOB. Ma’lumotlar omborini taxrirlash

Download 0,58 Mb. Pdf ko'rish
bet	7/11
Sana	20.11.2023
Hajmi	0,58 Mb.
	#101624

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Bog'liq
TARMOQDA MA’LUMOTLARNI XAVFSIZLIGI Raxmatilloyev Xurshidbek

II – BOB. Ma’lumotlar omborini taxrirlash.
2.1. Fayllarni arxivlash.
Arxivlangan fayl-bu faylning ixchamlangan, siqilgan holati. Amalda fayllar
bilan ishlashda, ya'ni fayllarni bir joydan ikkinchi joyga ko`chirishda, nusxa
olishda, saqlab qo`yishda, elektron pochta orqali axborot yuborishda bunday
fayllar bilan ishlash zarurati tug`iladi. Avvalo arxivlash bilan bog`liq bo`lgan
asosiy tushunchalarni kiritamiz, keyin arxivlash uchun ko`p qo`llaniladigan asosiy
arxivatorlar (arxivlovchi programmalar) bilan tanishamiz.
Fayllarni arxivlash - fayllarni ma'lum bir qoida asosida siqilgan,
ixchamlangan holatda diskda saqlash demakdir. Arxivlash qattiq disk ishdan
chiqishi yoki faylning tasodifan o`chirilishi sodir bo`lgan hollarda joriy faylni
qayta tiklash uchun yordam beruvchi vosita sifatida ham qo`llaniladi. Arxivlash
BACKUP paket programmasi orqali ham (Win95 muhitida) amalga oshiriladi. Bu
programma haqidagi to`la ma'lumotlarni spravka bo`limidagi «fayllarni arxivlash»
kalit so`zli komanda orqali olish mumkin. Umuman arxivlash - bu uzoq muddat
saqlanuvchi fayllar, kam qo`llaniladigan, eski xujjatlar, har xil materiallar, adabiy
va ilmiy maqolalar, rasm va boshqalarni saqlash uchun qo`llaniladi. Arxiv bir
qancha qismlardan iborat bo`lishi va unda har bir fayl alohida ko`rinishda
saqlanishi mumkin. Bunday arxiv fayllari ko`p tomli deb ataladi. Shunday
arxivlardan katta hajmli ma'lumotlarini qismlarga bo`lib disketalarga sig`adigan,
qulay ko`rinishga keltirish uchun foydalanish mumkin. Bunda har bir qism fayl
ham arxiv fayli deb ataladi.
Arxiv hosil qilish jarayoni arxivlash (arxivatsiya) deyiladi. Siqilgan faylni
eski holiga qaytarish arxivlarni ochish (razarxivatsiya) deyiladi. Arxivlashni fayllar
guruhi, to`liq fayllar strukturasi bo`yicha yoki papkalar bo`yicha ham qilish
mumkin. Arxivlanuvchi fayllarda papkalar ko`p bo`lsa, ularni oldin bitta papkaga
yig`ib olish ishni osonlashtiradi. Elektron pochta va Internet muhitida arxivlangan
holdagi ma'lumotlarni almashish bir qator qulayliklar yaratadi. Arxivlash
jarayonida ayrim fayllar juda yaxshi ixchamlanishi, ba'zi hollarda arxivlash
natijasida boshlang`ich fayl 10-20 baravar siqilishi ham mumkin. Masalan,
programma fayllariga nisbatan tekst va rasm fayllari ancha yaxshi ixchamlanadi.
Hozirgi kunda har xil arxivatorlar bir-biridan siqish darajasi, tezligi,
foydalanishda qulayliklari, imkoniyat darajasi bo`yicha farq qiladi. Foydalanuvchi
har xil turdagi arxiv fayllarini kengaytmasi bo`yicha farqlaydi. Siqish turi shu
arxivning formati deyiladi. Arxivlangan fayl arxivda qaysi fayllar borligini
bildiruvchi sarlavhaga ega bo`ladi. Arxiv sarlavhasida unda saqlanuvchi har bir
fayl uchun quyidagi ma'lumotlar saqlanadi:
- fayl nomi;
- fayl saqlanuvchi katalog haqida ma'lumot;

20
- faylning oxirgi marta qayta ishlangan sanasi va vaqti;
- faylning diskdagi va arxivdagi o`lchami;
- arxivning to`liqligini tekshirishda ishlatiladigan har bir faylning siklik tekshirish
kodi.
Arxiv fayllar ham oddiy fayllar kabi nomlanadi va maxsus kengaytirmaga
ega bo`ladi. Masalan, PKZIP/PKUNZIP programmalaring fayllari .ZIP, ARJ
programmasining fayllari .ARJ kengaytirmaga ega bo`ladi. Ko`p tomli fayllar
uchun esa arxivning davomi A01, A02 va hakazo kengaytirmalar oladi.
ZIP-formatli arxiv imkoniyatliroq hisoblanadi. Bu turdagi arxivlar PKZIP
arxivatori bilan yaratiladi. Arxivni ochish uchun PKUNZIP dan foydalaniladi
(PKWARE-firmasi tomonidan yaratilgan). ZIP- formatli arxiv boshqa formatli
arxivlardan arxivlash jarayonining tez amalga oshirilishi va yuqori darajada siqish
imkonini berishi bilan ajralib turadi. Hozirgi vaqtda ko`p qo`llaniladigan
arxivatorlardan yana biri ARJ hisoblanadi (R.Yangom tomonidan yaratilgan). Bu
arxivator arxivlash uchun ham, arxivdan chiqarish uchun ham hizmat qiladi. Xuddi
shuningdek, ZIP va ARJlarga o`xshash formatlaydigan LHA (X.Yoshizaki)
arxivatori ham mavjud. Yana ko`p qo`llaniladigan arxivatorlardan biri RAR
(YE.Roshal)
hisoblanadi.
Bu
arxivator
Norton
Commander
muhitida,
foydalanuvchi interfeysi yordamida amalga oshiriladi. Ammo bu arxivatordan
EPda foydalanish ancha noqulayliklar tug`diradi. Endi ko`p qo`llaniladigan ZIP va
ARJ arxivatorlarini ko`rib chiqamiz.
Fayllarni arxivlash buyrug`ining umumiy ko`rinishi quyidagicha bo`ladi:
PKZIP holat arxiv_nomi [fayllar_nomlari] yoki ARJ buyruq holat arxiv_nomi
[katalog [fayllar_nomlari]. Bu buyruqlarning parametrlari:
- buyruq parametri bitta harfdan iborat bo`lib, u ARJ ning bajaradigan ishini
ko`rsatadi. Masalan: A - arxivga fayllarni qo`shish, M - arxivga fayllarni ko`chirib
o`tkazish va h.z.
- holat parametri «-» yoki «/» belgilari bilan boshlanib umumiy holda quyidagilarni
bidirishi mumkin:
A (Add)-hamma fayllarni arxivga qo`shish;
U (Update)-yangi fayllarni arxivga qo`shish;
F (Freshen)-arxivdagi mavjud fayllarning yangi turlarini arxivga qo`shish;
- arxiv_nomi - arxiv nomi (yoki to`liq nomi) ko`rsatiladi. Agar ushbu fayl mavjud
bo`lmasa u yangi tashkil etiladi;
- katalog - ARJ arxivatori uchun fayllar joylashgan papka nomini bildiradi. Agar u
berilmagan bo`lsa katalog sifatida joriy papka olinadi;
- [fayllar_nomlari]-arxivlanuvchi fayllar nomlari bo`lib, ular bo`sh joy (probel)lar
bilan ajratilgan holda ko`rsatiladi. Bunda * va ? belgilaridan ham foydalanish

21
mumkin. Agar fayl nomi ko`rsatilmasa joriy papkadagi fayllarning hammasi
arxivlanadi.
Misollar. Faraz qilamiz Kurs1 degan faylni PKZIP va ARJ arxivatorlari
yordamida arxivlamoqchimiz. Buni quyidagicha amalga oshiramiz PKZIP -
Kurslar Kurs1 ARJ A kurslar Kurs1 bu yerda Kurslar hosil qilinuvchi arxiv nomi.
Arxivni ochish uchun PKUNZIP –Kurslar ARJ E Kurslar buyrug`i beriladi. ARJ
programmasidagi YE buyrug`i o`rniga X buyrug`i berilsa arxivdagi fayllar ochilib,
mos kataloglarga yoziladi. Arxivdagi fayllar ro`yxatini ko`rish uchun PKUNZIP -
V Kurslar ARJ L Kurslar buyrug`idan foydalaniladi. Bundan tashqari shu
arxivatorlar yordamida arxivlanadigan fayllarni himoyalash maqsadida parol
o`rnatish imkoniyati ham mavjud bo`lib, u quyidagicha amalga oshiriladi:
PKZIP Kurslar –sParol ARJ A Kurslar -gParol
bu yerda -s va -g maxsus himoya belgilari va Parol foydalanuvchi tomonidan
kiritiladigan yashirin so`z. Parolli arxiv fayllarni ochish vaqtida ham maxsus
himoya belgilari-yashirin so`zlarni kiritish kerak bo`ladi, aks holda arxiv
ochilmaydi. PKZIP va ARJ programmalari fayllarni avtomatik tarzda katta
tezlikda va optimal darajada siqish imkonini beradi. Agar maksimal darajada siqish
zarurati tug`ilganda holat parametrida mos ravishda -YEX va -JM holatlari
beriladi. Oxirgi yaratilgan arxivatorlar foydalanuvchi ishini yengillashtirgan holda
sodda ko`rinishda amalga oshirishga qaratilgan.
Shulardan NC (Norton Commander 7.0)da va ko`p qirrali Norton
Navigator muhitida ham amalga oshiruvchi arxivatorlar mavjud. Foydalanuvchi
interfeyslarini o`zida jamlagan, ko`p imkoniyatli WinZip (Nico Vfr Computing
kompaniyasi
tomonidan
yaratilgan)
arxivatori
Windows
95
muhitiga
mo`ljallangan. Bu arxivator ishlash uchun qulay va yetarlicha universal bo`lib, u
har xil formatlar bilan baravariga ishlashni amalga oshirish hamda shu kabi boshqa
bir qator imkoniyatlarni ham yaratib beradi. Norton Navigator muhitida Norton file
Archive Wizard boshqaruvchisi mavjud bo`lib, bu arxivator ZIP va LZH formatli
arxivlarni yaratadi. Uning yordamida bir tomli yoki ko`p tomli arxivlar yaratish
mumkin. Shuningdek o`zi ochiluvchi (kengayuvchi) kengaytmasi EXE bo`lgan
arxivlar ham yaratiladi.

Download 0,58 Mb.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Download 0,58 Mb.

Pdf ko'rish