|
Avtonom xarajatlar mul’tiplikatori
|
| bet | 9/13 | | Sana | 13.06.2024 | | Hajmi | 288,5 Kb. | | #263515 |
Bog'liq Tovarlar va xizmatlar bozorida makroiqtisodiy muvozanat modeli 2.2 Avtonom xarajatlar mul’tiplikatori.
Avtonom xarajatlarning xar kanday o`sishi, ya`ni ΔA = Δ (S+I+G+Xn) mul`tiplikator samarasi xisobiga yalpi daromadlarning ko`prok mikdorga (ΔY) oshishiga olib keladi.
Avtonom xarajatlar mul`tiplikatori muvozanatli YAMM o`zgarishning avtonom xarajatlarning xar kanday komponenti o`zgarishiga nisbatini ko`rsatadi: m = ΔY/ΔA: Bu erda: m - avtonom xarajatlar mul`tiplikatori; ΔY–muvozanatli YAIMning o`zgarishi;
ΔA – avtonom xarajatlarning Y o`zgarishiga boglik bo`lmagan o`zgarishi. Mul`tiplikator - yalpi daromadlar avtonom xarajatlarning dastlabki o`sishi (kamayishi)dan necha marta ortik o`sganligini (kamayganligi) ko`rsatadi. Avtonom iste`mol ΔSA mikdorga o`ssa, bu yalpi xarajatlar va daromadlar (U) ning o`sha mikdorda o`sishiga olib keladi. Bu esa, o`z navbatida iste`molning ikkinchi marta (daromadlar oshishi xisobiga) MRS x ΔSA mikdorda o`sishiga olib keladi. Keyinchalik yalpi xarajatlar va daromadlar MRSxΔSA mikdorda yana o`sadi. SHunday kilib, «daromad-xarajat» ko`rinishidagi doiraviy aylanish bo`yicha jarayon davom etaveradi. ΔSA↑>AD↑Y↑C↑AD↑Y↑C↑AD↑Y↑va xokazo.
Ushbu oddiy vaziyatdan ko`rinib turibdiki, yalpi daromadlar (Y), avtonom iste`molning dastlabki o`zgarishi ΔSA↑ ga nisbatan bir necha marta ko`p o`zgaradi. Bu shuni bildiradiki, S, I, G yoki Xp mikdorlardagi oddiy o`zgarishlar xam ishlab chikarish xajmi va bandlik darajalarida katta o`zgarishlarga olib kelishi mumkin. SHunday kilib, mul’tiplikator iktisodiy bekarorlik omili xisoblanadi. SHuning uchun xam davlatning byudjet-solik siyosatidagi asosiy vazifalardan biri bo`lib, o`rnatilgan barkarorlashtirgichlar tizimini yaratish xisoblanadi. Bu tizim iste`molga chegaralangan moyillikni kamaytirish orkali multiplikatsiya samarasini pasaytiradi. Mul’tiplikator samarasi moxiyatini kuyidagi misolda ko`rib chikamiz. Aytaylik, dastlab iktisodiyotga investitsiyalar mikdori 5 mlrd. so`mga ko`paysin. Bu, o`z navbatida ish xaki, renta, foyda ko`rinishda uy xo`jaliklari daromadiga aylanadi. Agar iste`molga chegaralangan moyillikni 0,75 ga yoki 75 %ga teng deb olsak. Uy xo`jaliklari bu daromadning 75 foizini, ya`ni 3,75 mlrd. so`mni iste`mol xarajatlariga sarflaydi, kolgan 1,25 mlrd. so`mni jamgaradi. Sarflangan 3,75 mlrd. so`m boshkalar uchun daromad xisoblanadi. O`z navbatida ular xam 3,75 mlrd. so`mning 75 foizini iste`mol uchun sarflaydilar va 25 foizini jamgaradilar. Bu jarayon oxirgi so`m jamgarilmaguncha davom etadi.
YAMM (YAIM)ni to`lik bandlilikning noinflyatsion darajasiga kadar o`stirish uchun jami talab (jami xarajatlar) ko`paytirilishi zarur bo`lgan mikdor retsession uzilish deyiladi. Ishlab chikarishda to`lik bandlikka erishish va retsession uzilishni yo`kotish uchun jami talabni ragbatlantirish va muvozanatni «A» nuktadan «V» nuktagacha surish lozim. Bu erda muvozanatli yalpi daromadning o`sishi ΔU kuyidagiga teng bo`ladi:
ΔU=Retsession uzilish mikdori x Avtonom xarajatlar mul’tiplikatori mikdori YAIMni to`lik bandlikning noinflyatsion darajasigacha pasaytirish uchun jami talab (jami xarajatlar) kamayishi zarur bo`lgan mikdor inflyatsion uzilish deyiladi. Agarda, ishlab chikarish xakikiy xajmi (Uo) potentsial (U*) xajmidan ko`p bo`lsa, jami xarajatlar ortikcha xisoblanadi. Jami talabning ortikchaligi iktisodiyotda inflyatsiya jarayoniga olib keladi. Boshkacha aytganda jami talab xajmining jami taklif xajmidan kiska muddatda katta bo`lishi okibatida xakikiy va potentsial YAIM xajmlari o`rtasida inflyatsion uzilish ro`y beradi (16-chizma).. Bu uzilishni bartaraf kilish uchun jami xarajatlarni kamaytirish, boshkacha kilib aytganda jami talabni cheklash zarur.
|
| |
