|
Mavzu: Uglevodlarning tabiiy manbaalari (tabiiy gaz) va ulardan qazib olinadigan asosiy maxsulotlar. Reja
|
| bet | 5/8 | | Sana | 22.01.2023 | | Hajmi | 50.56 Kb. | | #38947 |
Bog'liq Mavzu Uglevodlarning tabiiy manbaalari (tabiiy gaz) va ulardan patent, 1-Mustaqil ish bajarilish muddati, C#da windows ilovalar yaratish Button komponentasi, talim tizimida innovatsion texnologiyalar, erkaklar-shimi-andozasi, 2-Mustaqil ta\'lim, Презентация1, BMI prezentatsiya Adomboyev U., el 1, ccc, Виктор Владимирович Виноградов - лингвист-русист и литературовед,, Ramus lab, 2 5282928409666659390, 8-sinif 4-nshTabiiy gaz
Tabiiy gaz tarkibi ham qazib olinadigan joyiga bog‘liq. Uning asosiy
qismini metan, qolganini etan, propan, butan, pentan kabi gazsimon
uglevodorodlar tashkil qiladi. Har bir neft qazib olinadigan joylarda erigan yoki
erkin holda tabiiy, yo‘ldosh gazlar uchrab turadi. Ularda metan kamroq bo‘lib,
etan, propan, butan va boshqa uglevodorodlar asosiy qismni tashkil qiladi.
Tabiiy gazlarning asosiy qismi yoqilg‘I, qolgan qismi kimyo sanoatida xom
ashyo sifatida ishlatiladi. O‘zbekistonda katta miqdorda toshko‘mir, neft va tabiiy gaz zaxiralaridan kimyo sanoati tarmoqlarida hamda ularni qayta ishlovchi korxonalarda samarali texnologik jarayonlar asosida foydalanilmoqda.
Hozirgi kunda insoniyat oldida organik yoqilg‘ilarni energetik maqsadlarda
qo‘llashning o‘sishini oldini olish, uning o‘rniga quyosh, shamol, daryo va dengiz,
okean suv kuchlari, atom yadrosi, biologik chiqindilar kabilardan foydalanish,
ozod etilgan organik yoqilg‘ilarni esa kimyoviy xom ashyo sifatida ishlatish
muammosi turibdi. Organik sintez uchun yana bir tabiiy manba bu yer kurrasidadagi fotosintez
mahsuli bo‘lgan juda ko‘p miqdordagi biomassadir. Bu biomassaning asosiy
qismini selyuloza va oddiyroq uglevodlar (saxaridlar) tashkil etadi. Ushbu
biomassani, shuningdek atmosfera havzasiga chiqarib yuborilyotgan CO2 ni qayta
ishlash hozirgi davrning dolzarb muammolari bo‘lib hisoblanadi.
Tabiiy gaz sanoati yildan yilga rivojlanib bormoqda. Qidirib topilgan Ustyurt,
Buxoro-Xiva, Janubi-g‘arbiy Hisor, Surxondaryo va Farg‘ona mintaqalaridagi gaz
konlari gazining hajmi 2trillion kubometrga yetadi. Respublikamizda gazni qayta
ishlaydigan ikkita zavod (Sho‘rtan va Muborak) ishlab turibdi.Gazdan polimer
materiallar — polietilen, polivinilxlorid, nitril,akril kislota va undan nitron tolasi
olish mumkin.O‘zbekistonda gaz sanoatining rivojlanishi juda ko‘p shahar va
qishloqlarni gazlashtirish, o‘nlab sanoat korxonalarini gaz bilan ishlashga
o‘tkazish, bir necha yirik issiqlik elektr stansiyalarini qurish imkonini berdi.
O‘zbekiston gazi gaz quvurlari orqali qo‘shni respublikalarga ham yetkazib
berilmoqda.Tabiiy gazning 94—98% ini metan, 2—6 % ini etan, propan
va butan tashkil etadi. U eng yaxshi yoqilg‘i, to‘liq yonadi va juda katta issiqlik
beradi (11.000—12.000 kkal/kg). Bu jihatdan boshqa yoqilg‘ilardan farq qiladi
(toshko‘mir 7000—8000 kkal, kerosin 10000 kkal).
Hozirgi vaqtda tabiiy gaz kimyo sanoatida har xil sintetik va organik birikmalar
olishda asosiy xomashyo bo‘lib qolmoqda.Metanni 1400°C gacha qizdirib atsetilen
va vodorod olinadi.
Elektrkimyo kombinatlarida asetilendan sirka aldegid, benzol,sirka kislota, etil
spirt, kauchuk va boshqa moddalar, vodoroddan esa ammiak, nitrat kislota, kaliy,
natriy va ammoniyli selitralar olinadi. Metanni suv bilan 800°C gacha qizdirib is
gazi va vodorod olinadi. Bu aralashma sintez gaz deyiladi.
Sanoatda metil spirt sintez gazdan olinadi:
Tabiiy gazni oksidlab formaldegid olinadi.
Formaldegidga fenol ta’sir ettirib fenolformaldegid smola hosil qilinadi. Bu
smoladan polimer materiallar olishda foydalaniladi.Tabiiy gazdan Navoiy va
Chirchiq elektr kimyo kombinatlarida qishloq xo‘jaligi uchun eng zarur bo‘lgan
organik o‘g‘itlar (karbamid-mochevina) olinadi. orug'lik va og'ir yog'ni ajratib oling. Yer qa'r pompalari yoki favvorali yo'ldan engil yog'i olib tashlanadi. Bunday moydan asosan benzin va kerosin tomonidan tayyorlanadi. Og'ir neft navlari ba'zan meniki (Komi respublikasida) bilan qazib olinadi va undan bitum, yoqilg'i moyi, turli xil moylardan tayyorlanadi. og '- bu qishda qora, qizil, ko'k yoki yorqin va hatto xarakterli o'tkir hid bilan shaffof yog'li quyuq jigarrang suyuqlik. U oq yoki rangsiz moy, suv kabi bo'lishi mumkin (masalan, Suruxanning Ozarbayjonning Ozarbayjonning Ozarbayjon omonatida Jazoirdagi ba'zi sohalarda).
|
| |
