|
Mavzu: Virajlar va ularni loyihalash Reja
|
| bet | 1/2 | | Sana | 18.04.2024 | | Hajmi | 4.26 Mb. | | #200728 |
Bog'liq Virajlar va ularni loyihalash yarim-otkazgichyarim-otkazgich-kontakti, Hisobot Fevral.Gulmonov S.B, Exsel dasturida avto hisoblashlar, 11, Namuna referat, 1-Topshriq, ХФХ Маъруза 4, 1-ma\'ruza, Akbarali
Mavzu: Virajlar va ularni loyihalash
Reja:
1.Egrilar haqida maʼlumot
2. Virajlar va ularni loyhalsh
3 Xulosa
4 Foydalanilgan adabiyotar
Avtomobillarning yoʻlning egri chiziqli qismlarida harakatlanishi. Yoʻlning egri chiziqli qismida harakatlanayotgan avtomobilga egrilik radiusi R ga teng boʻlgan egri chiziqning nuqtasida markazdan qochma kuch taʼsir qiladi: C = m 2 /R , bu erda m — avtomobilning massasi, kg; - uning tezligi, m/s. Harakat yoʻnalishiga tik yoʻnalgan markazdan qochma kuch avtomobilga, haydovchiga va yoʻlovchiga agʻdaruvchi va siljituvchi taʼsir koʻrsatadi. Bu kuch oʻng va chap gʻildiraklar orasida bosimni qayta taqsimlab va shinalarning yonaki sirpanish hodisasini yuzaga keltirib, avtomobilni boshqarish sharoitini murakkablashtiradi. Kichik radiusli egri chiziqlarda yonilgʻi sarfi va shinalarning eyilishi ortadi. Kechki paytlarda ning egri qismlaridan oʻtish murakablashadi, bunda avtomobil chiroqlarining yorugʻi yoʻlning toʻgʻri uchastkalaridagiga qaraganda kichik masofada yoritadi.
Koʻndalang kuch koeffitsientini belgilash. Egri chiziqli uchastkalardan oʻtish qulayligini taʼminlash uchun хaydovchi va yoʻlovchilarga egri chiziq boʻylab harakatlanganda , ularni yon tomonga ogʻdiruvchi markazdan qochma kuch bezovta qiladigan qiymatidan oshmasligi lozim. Koʻndalang kuch koeffitsienti = 0,1 boʻlganida yoʻlga qaramayotgan yoʻlovchi avtomobilning egri yoki tugʻri chiziqli yoʻldan yurib ketayotganini sezmaydi. = 0,15 boʻlganida egri boʻylab harakatlanish kuchsiz seziladi, = 0,2 boʻlganida esa yoʻlovchi harakatni aniq bilib, oʻngʻaysizlik sezadi. = 0,3 boʻlganida tugʻri uchastkadan egri uchastkaga oʻtish turtki kabi seziladi va ovchi yon tomonga ogʻadi. Shu sababli harakat vaqtida yoʻlovchilarga qulaylik yaratish maksadida koʻndalang kuch koeffitsienti egri uchastkalarda 0,15 dan, murakkab sharoitlarda esa 0,20 dan oshmasligi lozim.
Egri chiziq radiusini belgilash. Hisobiy tezliklarda harakatlanish хavfsiz, kulay va tejamli bulishi uchun plandagi gorizontal egrilarining radiuslari koʻndalang kuch koeffitsientini kiymati mumkin kadar kichik buladigan kilib loyiхalash kerak. Gorizontal egrilarining radiuslari kanchalik katta olinsa, ning uzunligi kiskaradi va qurilish хamda transport хarajat-larini kamaytiradi. Shuning uchun trassani utkazishda barcha toifa-dagi lar uchun iloji boricha egri chiziqlarning radiuslarini kamida R=3000m kilib olish kerak, bunday egri uchastkalarda хarakatlanish sharoitlari tugri uchastkalarda harakatlanishidan fark kilmaydi. Egri chiziq radiuslarining minimal kiymatlari. Avtomobillari qiyin sharoitlardan oʻtganda, plandagi egri chiziqlarning radiuslari harakat tezligiga bogʻliq holda quyidagi minimal qiymatlarda loyihalanadi:
Kichik radiusli egrilarda koʻrinishni taʼminlash. Kichik radiusli egri uchastkalarda kechasi hisobiy tezlikda хavfsiz harakatlanishni taʼminlab bulmaydi. Chunki yoʻlning faralar bilan yoritilgan kismi hisobiy koʻrinish masofasidan kam buladi. Koʻrinishning hisobiy kiymati S ga mos keladigan R radius kuyidagi topilishi mumkin ,S uzunlikdagi yoyni tortib turuvchi markaziy burchak kuyidagiga teng, 180S /( R) = 2 boʻlganligidan R = 28,6S/ buladi, yoki uni yaхlitlasak, R = 30S/ Zamonaviy faralar uchun yoruglik dastasining yoyilish burchagi = 2o . Faralar yoʻlning qatnov kismini koʻrinish masofasida (100-300 m da) yoritishi uchun egri chiziqlarning radiusi 1500-4500 m boʻladi.
Oʻtish egri chiziqlari. Avtomobil planda ning tugri chiziqli kismidan egri chiziqli kismiga kirgan paytda harakatlanish sharoiti uzgaradi. Avtomobilga markazdan kochma kuchlar taʼsir qila boshlaydi. Kuzatuvlarning kursatishicha, хaydovchi radiusi 600 m dan kam egri uchastkalarga yurib kirganida, odatda, harakat tezligini kamaytiradi. Harakatlanish sharoitlarining uzgarishi ovchilarni bezovta qiladigan darajada, noqulay (ilashish koeffitsienti kamayadigan) ob-havo sharoitlarida esa avtomobilni yonga surilishi roʻy bermasligi uchun,toʻgri uchastka bilan kichik radiusli egri uchastka oʻrtasida oʻtish egri chizigi kiritiladi.
Oʻtish egri chiziqlarini loyiхalash talablari. SHNK 2.05.02-07 ga asosan plandagi egri chiziq radiusi 2000 m va undan kam bulsa, shuningdek kirish larining хamma toifalarida egri chiziq radiusi 400 m va undan kam bulsa utish egri chizigi qoʻllaniladi. Oʻtish egrilari barcha toifadagi larda radiusi 2000 m dan kam egri chiziqli uchastkalarda quriladi:
Egri chiziqli uchastkalarida qatnov qismini kengaytirish. Avtomobil burilganida uning хar kaysi gʻildiragi mustaqil traektoriya buyicha harakatlanadi, buning natijasida avtomobil egallaydigan qatnov kismi tasmasining eni ortadi.
Shuning uchun kichik radiusli egri chiziqli uchastkalarning qatnov kismini kengaytirish kerak. Avtomobilning harakat traektoriyasini egri chiziq chegarasida aylanadan iborat deb faraz kilib, egri uchastkada bitta harakatlanish tasmasini kengaytirish uchun taqribiy ifodani hosil kilish mumkin. AVS va VSD uchburchakning oʻхshashligidan, AS/VS=VS/SD yoki AS (2R — AS)= 2 Qavslar ichidagi AS ning kiymati 2R dan kichik bulgani uchun uni hisobga olmasdan, bitta harakatlanish tasmasining zarur bulgan kengayishini хosil qilamiz: = AS = 2 /2R
Virajlar. Kichik radiusli egrilarda ,avtomobilning turgunligini oshirish va ishonchli boshkarish uchun bir nishabli koʻndalang profil — viraj quriladi. Virajda qatnov kismi va yokasi nishabligi egri chiziq markaziga qarab oʻnaltiriladi. Virajlar хaydovchilarga ijobiy ruхiy taʼsir kursatadi, egri uchastkalarda tezlikni pasaytirmasdan ishonch bilan utib ketishlariga imkon beradi. Virajlar bulmaganida egri chiziqli uchastkalarda tezlik kamaytiriladi. Shuning uchun I- toifali lardagi radiusi 3000 dan kolgan toifadagi larda 2000 m dan kichik bulgan barcha egri uchastkalarda virajlar loyiхalanadi. Virajning koʻndalang qiyaligi. Egri chiziqning berilgan R radiusida harakat tezligi (m/s) ni taʼminlash uchun virajning koʻndalang qiyaligi kuyidagi ifoda orqali aniqlanishi mumkin: вир II gR gR i 2 2 , bu erda II — gʻildirakning yoʻl bilan ilashish koeffitsientining hisobiy qiymati; ayni хolda koʻndalang kuch koeffitsientini .
Oʻtish egriligi. Qatnov kismining ikki nishabli koʻndalang profilidan virajdagi bir nishabli koʻndalang profiliga oʻtish joyi egri chizigʻining uzunligiga oʻtish egriligi deyiladi.
Yo’l bir havzadan boshqasiga faqat tog’ tizmalarining pasaygan joyi-tog’ belidan o’tishi mumkin. Tog’li joylardagi yo’llar uchun trassani avval tog’ daryosining aholi yashaydigan punktlar to’plangan vodiysi bo’ylab yuqoriga, daryoning boshiga qarab o’tkazilishi xarakterlidir, so’ngra tog’ yonbag’irlari bo’ylab tog’ beliga ko’tariladi va dovon uchastkasida boshqa daryoning vodiysiga o’tadi. Yo’llarni bu joylarning har birida loyihalash o’zicha xos xususiyatlarga ega.
Tog’ yonbag’irlari pastki qismida, odatda, tog’ jinslarining nurash mahsulotlari bilan qoplangan bo’ladi. Faqat tik yonbag’irlarda tog’ jinslari sirtga chiqadi. Shuning uchun tog’ yo’llarini qurishda trassani odatda mustahkam tog’ jinislari bo’yicha bevosita emas, balki ularni qoplab yotgan gilli yoki shu jinslarning nurashidagi ŝementlanmagan mahsulotlari ustidan o’tkazishga to’g’ri keladi.
qidiruvlar vaqtida tog’ yonbag’irlaridagi nurash jatumanlarining kuchayish darajasi taxminan ularni qoplab yotgan o’simliklar bo’yicha baholanishi mumkin.
Tabiiy-iqlimiy omillarning tog’ yonbag’irlariga ta’sir etish darajasi ularning dunyo tomonlariga nisbatan joylashishiga va tikligiga bog’liq, yonbag’irlar oladigan issiqlik miqdori shularga bog’liq. Janubiy va janubiy-g’arbiy yonbag’irlarni quyosh yaxshi qizdiradi. Ularning nurashi jadal kechadi. Ularda ko’pincha to’kilmalar hosil bo’ladi, qor ko’chkilari va sel oqizindilari uyumi hosil bo’ladi. Bu yonbag’irlardan qor tez ketadi va ularda sizot suvlari chiqishi kamdan-kam kuzatiladi va surilishlar hosil bo’ladi. Shimoliy va shimoliy-sharq yonbag’irlarda qor ba’zan yoz boshigacha saqlanadi.
Rejadagi egrilarda koʻrinishni masofasini taʼminlash. Plandagi egrilarda koʻrinishlik ichki chetki harakat tasmasi boʻylab harakatlanayotgan avtomobil uchun tekshiriladi. Bunda хaydovchining koʻzi harakat tasmasining oʻrtasida va 1,2 m balandlikda joylashgan deb qabul kilinadi. Koʻrinishlik deganda avtomobil yoʻlda bosib oʻtgan yoʻl uzunligi tushuniladi. Shuning uchun koʻrinish masofasi avtomobilning harakat traektoriyasi boʻylab oʻlchanadi.
Xulosa
Mustaqil Respublikamizda yuqori malakali yetuk mutaxassislar tayyorlash davlat ahamiyatiga molik masala sifatida yuqori darajaga koʻtarilgan . Mazkur masala yuzasidan Kadrlar tayyorlash milliy dasturining ishlab chiqilishi va uning bosqichma-bosqich amalga oshirilayotganligini alohida taʼkidlash lozim. Ushbu dastuming asosiy maqsadlaridan biri milliy anʼanalarimizni davom ettirgan holda jahon andozasi talablariga javob bera oladigan va erkin fikrlaydigan bilimdon kadrlarni tayyorlashga qaratilgan. Milliy dastiir asosida yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlash borasida Oliy taʼlim tizimi ham sezilarli islohotlarni amalga oshirmoqda. Masalan, yangi davlat standartlari asosida darsliklar, o ʼquv va uslubiy qoʻllanmalarni yaratish, shuningdek oʻqitish jarayoniga ilgʻor pedagogik texnologiyalami joriy etish kabi xarakatlar diqqatga sazovordir.
|
| |
