10
Belgilangan maksimal aktiv quvvatni asoslash
Ikki tannarxli iste'molchilar uchun energiya tizimining elektr energiya iste’mol
maksimal soatlari davomida belgilangan aktiv quvvat qiymati har chorak (yoki oy)
uchun korxonaning o'zini oqlaydigan ehtiyojlarini hisobga olgan holda olinadi.
E'lon qilingan quvvat uchun to'lov hisob-kitob davri boshlanishidan oldin yoki
birinchi kunlarda amalga oshiriladi. Agar iste'molchi energiya tizimining maksimal
yuklanish soatlari davomida belgilangan quvvatning shartnomada kursatilgan
qiymatidan oshib ketgan bo'lsa, iste'molchiga qonunchilikda
belgilangan tartibda
jarimalar qo'llaniladi. Agar iste'molchining haqiqiy yuki shartnomada kursatilgan
yukdan past bo'lsa, unda shartnomada ko'rsatilgan aktiv quvvat miqdori to'lanadi.
Bunday holda, e'lon qilingan quvvatni ortiqcha to'lash uchun pul iste'molchiga
qaytarilmaydi.
Zamonaviy korxonalarning katta soni o'z tarkibida elektr energiyasini
iste'mol qilishdan tashqari, asosiy ishlab chiqarish uchun elektr energiyasi
xarajatlaridan (odatda, bu ikki tannarxli iste'molchilar), noishlab chiqarish
ehtiyojlari uchun (oshxonalar, do'konlar,
sport inshootlari, ijtimoiy va madaniy
xizmatlar va boshqalar)) elektr energiyasini iste'mol qilishdan, shuningdek
abonentlar va ijarachilarni elektr ta'minoti uchun, iborat. Bu asosan bir tannarxli
iste'molchilar bo’ladilar. Bir tannarxli iste'molchilar aktiv va reaktiv energiyani
hisobga olish priborlari bilan jihozlangan bo'lishi
kerak va elektr tizimining
maksimal yuklanish soatlari davomida ular tomonidan iste'mol qilingan faol
quvvat miqdorini ko'rsatgan holda elektr energiyasidan foydalanish shartnoma-
sining ilovasida ko'rsatilgan bo'lishi kerak. Elektr ta'minoti tashkilotining asosiy
abonentining belgilangan maksimal yukida ishtirok etadigan bir bosqichli
iste'molchilarning aktiv quvvatining umumiy qiymati, tannarxining asosiy stavkasi
bo'yicha to'lovdan chiqarilishi kerak (quvvat uchun) bo’ladi. Electr energiya foyda-
lanish shartnomada asosiy abonentning bir tannarxli iste'molchilari ro'yxati mavjud
bo'lmagan taqdirda, belgilangan aktiv quvvat uchun to'lov ortiqcha baholanadi.
Reaktiv quvvatning iqtisodiy qiymatini asoslash
"Elektr va issiqlik energiyasi uchun hisob-kitoblarni amalga oshirish tartibi
to'g'risidagi yo'riqnoma"
ga binoan, reaktiv energiyani 1 kVAr
·soat iste'mol
qilganligi uchun aktiv elektr energiyasi tannarxining 8% miqdorida qo’shimcha
to'lovlar olinadi. Reaktiv energiya uchun qo'shimcha to'lovlar elektr ta'minoti
tashkiloti bilan shartnomada belgilangan iqtisodiy ko'rsatkichlardan oshib ketgan
taqdirda olinadi. Reaktiv energiya sarfi uchun noldan iqtisodiy qiymatgacha
bo'lgan qo'shimcha to'lovlar olinmiydi.
To'lov uchun zarur bo'lgan reaktiv energiya miqdori formula bo'yicha aniqlanadi
W
r.t
= W
r.h
- (W
r.i
+ W
r.s.A
),
(1)
bu erda
W
r.h
- hisob-kitob davrida iste'mol qilingan reaktiv energiyaning haqiqiy
qiymati;
W
r.i
- reaktiv energiyaning iqtisodiy qiymati;
W
r.s.A
-
sub-abonentlar
tomonidan iste'mol qilinadigan reaktiv energiya qiymati.
11
Ushbu yo'riqnomaga muvofiq, oyiga 30 ming kVt
·soatdan oshmaydigan
aktiv energiya iste'mol qiladigan iste'molchilar va aholi reaktiv energiya
to'lovlaridan ozod qilinadi.
Elektr energiyasini yo'qotishlarni me'yorlash
•
balans taqsimotining chegarasi tijorat elektr energiyasini hisobga olish
moslamalarini o'rnatish joyiga to'g'ri kelmaydigan iste'molchilar uchun
iste'molchilar balansidagi etkazib berish liniyalari va
kuchli transformatorlarida
elektr energiyasining yo'qotishlarini normativlar ta'minlanadi.
•
ushbu yuriqmaga binoan, iste'molchi transformatorining ikkilamchi
kuchlanish tomoniga hisob-kitob qiluvchi elektr hisoblagich o'rnatilganda, ya'ni
elektr hisoblagichi abonent transformatoridagi elektr energiyasining yo'qotishlarini
hisobga olmaganda, yo'qotish normalari belgilanadi.
Liniyaning barcha uch bosqichidagi energiya yo'qotishlari quyidagicha aniqlanadi:
aktiv energiya yo'qotish
E
а
= 3 I
2
urta
·
R
о
·
L ·
Т
п
·
10
-3
(kVt soat),
(2)
reaktiv energiya yo'qotilishi
E
r
= 3 I
2
urta
·
Х
о
·
L ·
Т
п
·
10
-3
(kVAr soat)
(3)
Elektr energiyasidan foydalanish bo'yicha bir qator shartnomalarning
tekshirilishi shuni ko'rsatdiki, ayrim iste'molchilar uchun elektr transformatorlarida
elektr energiyasining yo'qotilishi o'rtacha 2-4 marta, etkazib berish liniyalarida esa
10-50 baravar oshib ketgan.
Elektr energiyasining sifatini ta'minlash uchun iste'molchilar va energiya ta'minoti
tashkilotlarining o'zaro munosabatlari
Ushbu
standart
bilan
belgilangan
me'yorlar
elektr
energiyasini
iste'molchilarini ulash uchun texnik shartlarga va elektr energiyasidan foydalanish
bo'yicha shartnomalarga kiritilishi kerak. Shu bilan birga, standart me'yorlarini
ta'minlash uchun texnik shartlarda elektr energiyasining sifat ko'rsatkichlarining
yomonlashishi uchun mas'ul bo'lgan iste'molchilarni ulash uchun va elektr
energiyasidan foydalanishga oid shartnomalar bilan elektr energiyasini ishlatishga
ruxsat beriladi. iste'molchilar, ushbu standartga nisbatan qat'iy standartlar (elektr
quvvati sifatining tegishli ko'rsatkichlarining ozroq o'zgarishi bilan).
Tannarxidan chegirmalar iste'molchiga kuchlanish va chastotaning og'ishi
uchun past sifatli elektr
energiyasini etkazib berishda, sinusoidal bo'lmagan
koeffitsientlar
uchun,
teskari
va
nol
ketma-ketlikda,
kuchlanishning
o'zgaruvchanligi uchun o'zgaruvchan diapazonda qo'llaniladi.
Tannarxiga qo'shimcha to'lovlar iste'molchining aybi bilan elektr
energiyasining sifati quyidagi ko'rsatkichlar bo'yicha pasayganda qo'llaniladi:
sinusoidal bo'lmagan koeffitsientlar, teskari va nol ketma-ketlik, kuchlanishning
o'zgaruvchanlik oraligida o'zgarishi.
