TYUTORLIK FAOLIYATINING RIVOJLANISH BOSQISHLARI

Oliy va o‘rta ta’lim tizimida pedagogik – psixologik muammolarning zamonaviy yechimlari 
Международная научно-техническая конференция «Практическое применение технических и 
цифровых технологий и их инновационных решений», ТАТУФФ, Фергана, 4 мая 2023 г. 
237
XIX asrning oxirida universitetlarda kafedralar, ta’lim berishga qaratilgan 
bo‘limlar, markazlar tashkil etilganida ham talabalarning o‘qituvchilarni, 
fanlarni va modullarni tanlash orqali ta’lim olish imkoniyatlari saqlanib qolgan. 
XX asrda Angliya universitetlarida tyutorlik faoliyatining o‘rni va uning 
ahamiyati pasaymagan, aksincha, talabalarga ta’lim-tarbiya berish jarayonida 
asosiy o‘rinni egallagan va muhimlik darajasi oshib borgan. 
Bu davrlarning dastlabki vaqtlarida universitetlardagi ta’lim jarayoni 
dastlab o‘qituvchilar va talablaraning ta’lim berish va ta’lim olish jarayonini 
tashkil qiladigan uyushmalar sifatida ko‘rilgan va unda talabalarning o‘zlari bir 
xildagi ma’ruzalarda ishtirok etmasdan, har xil o‘qituvchilarni tanlagan holda 
ularning darslarini o‘zlashtirish imkoni muhim ahamiyat kasb etgan. 
Universitetlar imtihon vaqtida o‘rnatilgan talablar asosida talabalarning 
o‘zlashtirish darajalarini tekshirishgan. Imtihonlarda talabalarning yaxshi 
natijalarga ega bo‘lishida tyutorlar tomonidan yordam berilgan. 
Tyutorlar bilan talabalarning o‘zaro faoliyatida o‘zaro kelishilgan 
mashg‘ulotlar jadvallari asosida maslahatlashuvlar, o‘qituvchilar tomonidan 
o‘tilgan mavzularni qo‘shimcha tushuntirishlar, turli xil imtihonlarga 
tayyorgarlik ko‘rishiga yordam berish muhim ahamiyat kasb etgan va bunda 
tyutorlar asosan o‘qituvchi va talabalar o‘rtasida vositachilik funksiyasini 
bajarib, asosan talabalarning bo‘sh vaqtlarini ta’lim olishga oid g‘oyalar, hamda 
ilmiy-tadqiqot olib borish, o‘quv jarayoniga ijobiy va samarali yondashish 
ko‘nikmalarini shakllantirishga oid ishlar bilan aloqasini ta’minlagan. 
Tarixiy ma’lumotlar tahlillari asosida eski davrlardagi tyutorlik faoliyatini 
tashkil qiluvchi yo‘nalishlar, xususan, o‘quv faoliyati, tarbiyaviy faoliyati va 
talabalarning bo‘sh vaqtlaridagi yo‘nalishlarini quyidagicha keltirish mumkin [1, 
3]: 
- tyutor har bir talabalarning o‘quv faoliyatiga mas’ul sifatida imtihon 
topshirishi uchun individual ravishda tayyorlanishi, zaruriy bilimlarni 
o‘zlashtirishi va keyinchalik mustaqil ravishda o‘zini-o‘zi rivojlantirishiga yo‘l-
yo‘riq ko‘rsatish; 

Современные решения проблем системы высшего, среднего образования и их решения
Международная научно-техническая конференция «Практическое применение технических и 
цифровых технологий и их инновационных решений», ТАТУФФ, Фергана, 4 мая 2023 г. 
238
- talabalarning tarbiyaviy faoliyatiga mas’ul sifatida turli xil ma’naviy va 
ma’rifiy tadbirlarda ishtirok etish ishtirok etish va boshqa tartib-qoidalariga 
rioya qilishi va xulq-atvori yaxshi bo‘lishini tartibga solib turish; 
- talabalarning jismoniy tayyorgarligini oshirishga mo‘ljallangan 
mashg‘ulotlar, sport o‘yinlari va boshqa tadbirlarda ishtirok etishni amalga 
oshirgan. 
Bu faoliyatlardan ahamiyatlisi, tyutorlar talabalarning mustaqil ravishda 
o‘zini-o‘zi rivojlantirish maqsadida individual ta’lim olish trayektoriyasini 
tuzishiga ko‘maklashishga alohida e’tibor qaratgan va o‘ziga biriktirilgan 
talabalarning nazorat ishlarini samarali topshirishiga harakat qilgan. Bunda 
guruhlar bo‘yicha emas, balki, tegishli mutaxassisliklar bo‘yicha individual 
ravishda talabalarning bilim va ko‘nikmalarini shakllantirish nazarda tutiladi. 
Shuningdek, tarixiy va ilmiy tadqiqot materiallarini tahlil qilish natijasida 
tyutorlik faoliyatini tashkil etishga oid metodologik, texnologik, tashkiliy-
pedagogik, funksional modellari mavjud [2, 3]: 
- metodologik modellarda ta’lim jarayonida talabalarning davlat ta’lim 
standartlari asosida bilim va ko‘nikmalarini shakllantirish maqsadida tyutorlik 
faoliyatini tashkil etishning konseptual asoslari, tamoyillari, zamonaviy 
yondashuvlari, o‘ziga xos muhim jihatlari, rivojlanish tendensiyasiga asoslangan 
holda amalga oshirish nazarda tutiladi; 
- texnologik modellarda metodologik modellarga ko‘ra tyutorlar 
faoliyatini talabalarning kasbiy kompetentligini shakllantirish jarayoniga joriy 
etish algoritimini aniqlashtirish va bu asosida faoliyatni tashkil etishga 
mo‘ljallanadi; 
- tashkiliy-pedagogik modellar o‘quv jarayonida tashkiliy-pedagogik 
masalalariga ko‘ra tyutorlik faoliyatini amalga oshirish yo‘llarini aniqlashtirish 
va unga asosan tyutorlik faoliyatini tashkil etishning pedagogik-psixologik 
xususiyatiga asoslanadi. 
Mazkur modellar tyutorlar uchun ta’lim jarayonida talabalarning bilim va 
ko‘nikmalarini shakllantirishning ilmiy-nazariy asoslari, tashkiliy-pedagogik va 
psixologik xususiyatlarini yoritish va talabalarning mustaqil ravishda 

Oliy va o‘rta ta’lim tizimida pedagogik – psixologik muammolarning zamonaviy yechimlari 
Международная научно-техническая конференция «Практическое применение технических и 
цифровых технологий и их инновационных решений», ТАТУФФ, Фергана, 4 мая 2023 г. 
239
shakllantirilgan individual ta’lim trayektoriyasi asosida o‘zini-o‘z rivojlantirish 
jarayonini samarali tashkil etish hamda tyutorlar uchun umumiy o‘quv 
jarayonining sifatlilik darajasini baholash va uning natijalariga ko‘ra tegishli 
xulosalar chiqarish, zaruriy tavsiyalar ishlab chiqish jarayonida foydalanish 
uchun har tomonlama yordam beradi. 

Download 6,64 Mb.