GMZ-2 chiqindilarini gidrometallurgik qayta ishlash usullari va texnologiyalari

Download 50.81 Kb.
bet	4/5
Sana	23.12.2022
Hajmi	50.81 Kb.
	#36806

Bog'liq
ITI 3- Semestr. Alisher(1)
Document inlish, 2-Ma`ruza mashg`uloti (4), Jismoniy mashqlari jismoniy tarbiyaning asosiy vositasi, Mustaqil ish suniy intelekt, Кундалик, титул (4), 1-2 amaliy algoritim, 3-shaxsiy topshiriq(6-variant)

2.2. GMZ-2 chiqindilarini gidrometallurgik qayta ishlash usullari va texnologiyalari. Balansdan tashqari rudalar hisоbiga хоm ashyo bazasini kеngaytirish va оltin chiqarishni оshirishga qayta ishlaydigan ishlab chiqarish оb’еktlarini kuchaytirish bilan mumkin bo’ladi. Balansdan tashqari rudalarni qayta ishlashni mo’ljallash Zarafshоn оltin qazib оlish kоmplеksining rivоjlanishida dеyarli uning mavjudligi bоshlanganidanоq istiqbоlli yo’nalish sifatida qabul qilingan еdi. Buning uchun Muruntau karеrining birinchi yillarida tоvar va balansdan tashqari rudalarni hamda qоplama jinslarni alоhida qazib оlish va jоylashtirish оlib bоrildi [6]. Dastlab 2,0 g/t ≤ Czb 2 < 2,5 g/t miqdоrli ruda balansdan tashqari rudaga kiritildi, ular 2-оmbоr dеb nоmlanuvchi оmbоrga jоylandi va 1,5 g/t ≤ Czb 3 < 2,0 g/t miqdоrli ruda 3-оmbоrga jоylandi. So’ngra alоhida yuk оqimiga ajratish bоshlandi va 1,0 g/t ≤ Czb 4 < 1,5 g/t miqdоrli ruda 4-оmbоrga, еr qa’ridagi 1,0 g/t.dan оrtiq miqdоrli rudaga 2-gidrоmеtallurgik zavоdning (2-GMZ) istiqbоlli хоm ashyo bazasi dеb qarala bоshlandi. 1,0 g/t.dan kam miqdоrli kоn massasi hоzirgi vaqtgacha qоplama jinslarga kiradi va alоhida jоylanmaydi. 2-GMZ хоm ashyo bazasiga 1,0 g/t.dan оrtiq miqdоrli zaхiralarni kiritish zavоdning qayta ishlоvchi quvvatini kuchaytirish bilan mumkin bo’ldi. 2,3 va 4-оmbоrlardagi rudalar 1 va 2- gidrоmutallurgik zavоdlar, hamda “Zarafshоn-Nyumоnt” QK хоm ashyo bazasini ifоdalaydi, ag’darmalarda to’plangan kоn massasidan fоydalanish еsa lоyihalarda ko’zda tutilmaydi. SHunga qaramasdan, u qo’shimcha оltin miqdоrini оlish maqsadida sanоatli qayta ishlash uchun asоsan maqbul bo’lgan оltin tarkibli хоm ashyo sifatida ma’lum ahamiyat kasb еtadi. Karеrning qоplama jinslari fazоviy (bo’shliqda) jоylashuvi, mоdda tarkibi va tехnоlоgik bеlgilari bo’yicha ikkita guruhga bo’linishi mumkin: rudali zоna chеgaralaridagi qоplama jinslar (ichki qоplamalar) va rudali zоna tashqarisidagi qоplama jinslar (tashqi qоplamalar) [7]. Kоn qazib оlish sanоatida to’plangan tajriba uyumda tanlab еritish usulining iqtisоdiy maqsadga muvоfiqligidan darak bеradi. Uyumda tanlab еritish o’z asоsida bоshqa usullar bilan qayta ishlash iqtisоdiy fоydasiz bo’lgan past navli minеral хоm ashyoni qayta ishlashga jalb еtish imkоnini bеruvchi, atrоf-muhit uchun хavfsiz bo’lgan jarayondan ibоratdir. SHuning uchun Muruntau karеri ag’darmalari ularni aynan uyumda tanlab еritish usuli bilan qayta ishlash iqtisоdiy maqsadga muvоfiqlik nuqtai nazaridan bahоlandi. O’tkazilgan tadqiqоtlar natijasida Muruntau karеrining оltin tarkibli qоplama jinslarini uyumda tanlab еritish (UTЕ) usuli bilan qayta ishlashning iqtisоdiy maqsadga muvоfiqligi tasdiqlandi. Mineral xomashyodan kompleks foydalanish va tog‘-kon chiqindilarini o‘zlashtirish muammolariga bag‘ishlangan adabiyotlarda bir qator kon-geologik atamalar va toifalar noaniq talqin qilingan. Texnogen mineral tuzilmalar (ob'ektlar) - mineral moddalarning yer yuzasida yoki kon ishlarida to'planishi, ularni massivdan ajratish va tog'-kon, qayta ishlash, metallurgiya va boshqa sanoat korxonalari chiqindilari shaklida saqlashdan iboratdir. Texnogen konlar (TM) - texnogen tuzilmalar (tog'-kon korxonalari chiqindilari, boyitish fabrikalari chiqindilari, yoqilg'i-energetika kompleksining shlak-kul chiqindilari, metallurgiya sanoatining shlaklari va loylari, kimyo sanoati chiqindilari), yer yuzasida. ular tarkibidagi mineral xomashyoning miqdori va sifati fan va texnikaning rivojlanishi va iqtisodiy sharoitlarning o‘zgarishi munosabati bilan hozirda yoki kelajakda sanoatda foydalanish uchun yaroqli bo‘lib hisoblanadi [8]. Texnogen mineral xom ashyo, tog'-kon chiqindilari va texnogen konlarni tasniflash masalalari ko'plab nashrlarda muhokama qilingan [5, 6-9]. Qoida tariqasida, bu turli sanoat tarmoqlarida yo'qotishlar va chiqindilarni hisobga olish va tahlil qilish uchun yaratilgan maqsadli tasniflardir. Shunday qilib, L.F. Narkelyun (1996 y.) kon va texnologik chiqindilarni tasniflab, ularni hosil boʻlish joyi va chiqindilar turiga koʻra (togʻ jinslari, shlak, kul, kek va boshqalar) ajratadi. L.A. Barskiy (1981) kon-metallurgiya siklining chiqindilari va yo‘qotishlarini bir necha mezonlarga ko‘ra tasniflaydi: sanoat tarmoqlari bo‘yicha; fazaviy tarkibi bo'yicha (qattiq, suyuq, gazsimon); ishlab chiqarish davrlari bo'yicha: qazib olish jarayonida (bo’sh tog’ jinslari va boshqa noruda jinslar), boyitishda (qoldiqlar, loy, slivlar), gidrometallurgiyada (eritmalar, keklar), pirometallurgiyada (shlaklar, bug’lar). Texnogen konlarning tasnifi [6,7,9,10] da batafsil ko‘rib chiqiladi. Texnogen xom ashyo ob'ektlari tasniflarini qisqacha ko'rib chiqish shuni ko'rsatadiki, ularning aksariyati umumiy xususiyatga ega bo'lib, ular alohida konchilik mintaqalarining texnogen mineral xom ashyolarini qayta ko'rib chiqish va sertifikatlashga qaratilgan. Qurilish sanoati bundan mustasno, muayyan tarmoqlar ehtiyojlari uchun texnogen mineral xom ashyoning maxsus tasniflari yaratilmagan. Texnogen oltintarkibli ob'ektlarning taksonomiyasiga ko'ra, ikkita guruh - "litotexnogen" va "chiqindilar" ajratiladi [9]. "Litotexnogen" guruhiga ma'danlarni (qumlarni) va massivdan ajratilgan tog' jinslarini qayta ishlash jarayonida hosil bo'lgan obyektlar sinflari kiradi: texnogen qatlamlar, boyitish chiqindilari, balansdan tashqari rudalar chiqindilari va bo’sh tog’ jinslari, kul chiqindilari, sianlashdan keyingi uyum chiqindilari va boshqalardir. Rudalarni qayta ishlash texnologiyasi va ularning tarkibiga ko'ra, sinflar ichida texnogen oltin saqlovchi ob'ektlarning turlari va kichik turlarga ajratiladi. Texnogen sochma balansdan tashqari oltin saqlovchi rudalarda, buzilmagan ustunlarda, chiqindixonalarda lokalizatsiya qilinadi, ya'ni mohiyatan geologik va texnologik yo'qotishlarni ifodalaydi. Chiqindilarni tasniflashning turli yondashuvlari quyidagi tasniflash xususiyatlariga asoslanadi [10]: - chiqindilar hosil bo'ladigan joy (ishlab chiqarish sanoatida); - ishlab chiqarish siklining bosqichlari; - chiqindi turlari; - atrof-muhit va inson salomatligiga yetkazilgan zarar darajasi; - foydalanish yo'nalishi; - foydalanish samaradorligi; - zaxira miqdorining qiymati va hajmlari; - qayta ishlash texnologiyalarini bilish va rivojlantirish darajasi. Shunday qilib, qattiq chiqindilar sanoat (kimyo, metallurgiya, elektrotexnika va boshqa sanoat chiqindilari) va ishlab chiqarish turlari bo'yicha (sulfat kislotasi ishlab chiqarish chiqindilari, avtomobil yig'ish ishlab chiqarish, podshipnik ishlab chiqarish va boshqalar) tasniflanadi. Tog'-metallurgiya sanoati chiqindilari quyidagicha tasniflanadi: - balansdan tashqari jamlangan rudalar; - bo’sh tog’ jinslari (minerallashgan massalar); - ruda tayyorlash va gidrometallurgiyaning oraliq chiqindilari; - flotatsiya va sorbsiya jarayonining chiqindilari; - pirometallurgiya jarayonining shlaklari. XULOSA Oʻzbekiston hududidagi rangli va qimmatbaho metallarning texnogen resurslarining asosiy xomashyolari rangli va nodir metallar rudalarini oʻzlashtirish va oʻzlashtirishning uzoq yillik tarixiga ega boʻlgan Markaziy Qizilqum togʻ-kon mintaqasi hududiga toʻgʻri keladi. Navoiy KMK tomonidan foydali qazilmalar konlarini o‘zlashtirish boshlanganidan buyon omborxonalar va chiqindilarda uch milliard tonnadan ortiq mineral xomashyoning texnogen chiqindilari to‘plangan. Balansdan tashqari rudalar tarkibida qimmatbaho metal miqdori kam miqdorda bo’lib, odatiy zavod yoki fabrikalar sharoitida qayta ishlanmaydi. Ular odatda zaxira sifatida saqlanadi va konlarning nisbatan boyroq rudalari bilan zavod yoki fabrikada qayta ishlanadi. Balansdan tashqari oltin rudasi odatda 0,5 dan 1,5 g/t gacha oltinni o'z ichiga oladi. Minerallashgan massa balansdan tashqari rudalarga qaraganda sezilarli darajada kamroq tarkibga ega va zavod yoki fabrikalarda qayta ishlanmaydi vachiqixonalarda saqlanadi. Muruntov konida minerallashgan massaning eng yirik chiqindilari va balansdan tashqari rudalar omborlari mavjud. Bugungi kunda konda 2,5 milliard tonnaga yaqin minerallashtirilgan massa va 150 million tonnadan ortiq balansdan tashqari rudalar mavjud. Asosiy tadqiqot yo’nalishlari texnogen chiqindilardan qimmatbaho metallarni arzon texnologiya yordamidan kompleks ajratib olishga qaratilgan. Bu yo’nalishda asosan chiqindilarni intensiv gravitatsiya usullarida boyitish jarayonlari orqali metallarni boyitma fazasiga o’tkazish tadqiqotlari, texnogen chiqindilarni yangi erituvchilar ishtirokida uyumda, sizdirib o’tkazish usuli bilan tanlab eritishning muqobil omillarini ishlab chiqish tadqiqotlari bajariladi. Shuningdek, texnogen chiqindilar tarkibidagi qator noyob metallar sanalgan vanadiy, volfram va reniy metallarining boyitiluvchanlik darajalarini o’rganish, ularni ko’machlash orqali maxsus kuyindi boyitmalarini shakllantirish va selektiv eritmalar ishtirokida tanlab eritish orqali ajratib olish imkoniyatlarini o’rganish asosiy vazifalardan hisoblanadi. Hozirgi dunyoda hech qaysi mamlakat, shu jumladan O‘zbekiston Respublikasi ham, boshqalardan ajralgan hudud emas. Bu mamlakatlar jahon xo‘jalik aloqalarining muayyan jo‘g‘ofiy va siyosiy tizimlari tarkibiga kiradi. O‘zbekiston o‘z yer osti boyliklari bilan haqli ravishda faxrlanadi - bu yerda mashhur Mendeleyev davriy sistemasining deyarli barcha elementlari topiladi. Hozirga qadar 2,7 mingdan ziyod turli foydali qazilma konlari va ma’dan namoyon bo‘lgan istiqbolli joylar aniqlangan. Ular 100 ga yaqin mineral - xom ashyo turlarini o‘z ichiga oladi. Shundan 60 dan ortig‘i ishlab chiqarishga jalb etilgan. 900 dan ortiq kon qidirib topilgan bo‘lib, ularning tasdiqlangan zahiralari 970 milliard AQSH dollaridan ortiqroq baholanayotganligini ham aytib o‘tish kerak. Qidirib topilgan foydali qazilmalarning hozirgi darajasi va u bilan bog‘liq holda, qimmatbaho, rangli va nodir metallarning g‘oyat boy konlarini o‘zlashtirish Respublikaning kelajagiga ishonch bilan qarash imkonini beradi. Har yili respublika konlaridan taxminan 5,5 milliard dollarlik miqdorda foydali qazilmalar olinmoqda va ular yoniga 6,0 - 7,0 milliard dollarlik yangi zahiralar qo‘shilmoqda. Download 50.81 Kb.

Download 50.81 Kb.