108
mahsulotlar va ularni ishlab chikarish bilan bog‘lik,
jarayonlar, usullarga tegishli atamalar,
shartli belgilar, o‘rash, yorliqlash buyicha ma‘lumotlar berilishi mumkin». «Standart — ijrosi
majburiy bulmagan, mahsulotlar va ularni ishlab chiqarish bilan boglik, jarayonlar, usullarga
tegishli qoidalar, kursatmalar yoki xarakteristikalarni umumiy va kup marotaba qo‘llash
uchun muljallangan va tan olingan idora tomonidan qabul qilingan xujjatdir. Unda maxsulotlar va
ularni ishlab chiqarish bilan bogliq jarayonlar, usullarga tegishli atamalar, shartli belgilar,
urash, yorliqlash buyicha ma‘lumotlar berilishi mumkin». XSTning savdodagi texnik to‘siqlar
buyicha Kelishuvida xar bir davlatning texnik reglamentlar orqali majburiy texnik me‘yorlarni
va standartlar orqali ixtiyoriy talablarni urnatish xuquqi kursatilgan.
Texnik reglamentlar ilmiy
asoslangan ma‘lumotlarga muvofiq ishlab chiqilishi va qo‘llanilishi, xalkaro savdoda asossiz va
keraksiz tusikdarni xosil qilmasligi kerak. Texnik reglamentlar talablari maxalliy va import
qilingan maxsulotlar uchun bir xil tartibda kullanilishi kerak. Kelishuvga kura XSTga a‘zo
davlatlar uz xududlarida manfaatdor tomonlar uchun kerakli ma‘lumotlar bilan ta‘minlovchi
axborot markazlarini tashkil etishlari kerak. Bu markazlardan quyidagi ma‘lumotlar olish
imkoniyati bulishi kerak:
— texnik reglamentlar va ixtiyoriy standartlar (amaldagi va ishlab chiqilayotgan);
— muvofiqlikni baxolash protseduralari (amaldagi va ishlab chikilayotgan).
Amaldagi texnik reglamentlar va standartlarda import qilinayotgan maxsulotlar sifatini, inson
xayoti va sogligini, atrof-muxit, xayvonot va usimlik xavfsizligini
ta‘minlash nazarda tutilishi kerak, ular asossiz tarzda savdoda texnik tusikdarni xosil kil masli
klari kerak. Yevropa texnik jixatdan tartibga solish tizimi tuzilmasi kitobning 4-bulimida
berilgan. Xalkaro standartlarni milliy darajada qo‘llanilishi texnik tusiqlarni xosil bulmasligining
usullaridan biri xisoblanadi. XSTning savdodagi texnik tusiqlar bo‘yicha Kelishuvida davlatlar
tomonidan ishlab chiqilayotgan texnik reglamentlarga asos qilib xalqaro
standartlarni olinishi
kerakligi ko‘rsatilgan. Fakat aloxida klimatik, geografik, texnologik Xolatlar tufayli kayd
etilgan talablardan istisno bulishi mumkin. Bunday xolatlar uchun Kelishuvda standartlarni
qabul qilishning maxsus protsedurasi keltirilgan.
Xalkaro, XUDUDIY tizimlarni taqqoslash xalkaro amaliyotda ikki darajali MXlar (texnik
reglamentlar va standartlar)ni uz ichiga oluvchi texnik jixatdan tartibga solish tizimi
mavjudligini kursatdi.
Texnik tartibga solishning xalkaro tizimi, texnik normalar belgilash, shuningdek, ularni
baholash va tasdiqlashni o‘z ichiga olgan. Deyarli barcha mamlakatlar mana shunday
soddalashtirilgan texnik reglamentlashtirish sxemasi asosida faoliyat yuritadilar. Masalan, Yevropa
xamjamiyati davlatlarida xuquqiy xujjatlarning beshta turi ishlab chiqilgan va ulardan ustavi
xuquqiy jikatdan bajarilishi majburiy bulgan xujjatlardir. Bular: - Yevropa xamjamiyatiga a‘zo
bulgan mamlakatlar uchun umumiy maksadlarni
belgilab beruvchi kursatmalar; - xavfsizlikka oid
majburiy
talablarni
uz
ichiga
olishi,
konstruktiv
yechim
xuquqini tayyorlovchi ixtiyoriga
qoldirilishi,
mahsulotni
ishlatish
tavsiflarini
belgilashi,
muvofiqlikni
tasdiqlashi
shakli
va
sxemalarini
belgilashi,
maxsulotni
tamg‘alash
koidalarini
belgilashi,
mahsulotni
bozorga
joylashtirish qoidalarini aniklashi lozim bulgan reglamentlar;
- butun Yevropa xamjamiyati uchun emas, balki xar bir sub‘ektlar, masalan, jismoniy shaxslar,
kompaniyalar yoki alohida a‘zo bulgan davlatlar uchun xuquqiy jihatdan bajarilishi majburiy
bo‘lgan qarorlar. huquqiy jihatdan bajarilishi majburiy bulmagan xujjatlarga rezolyusiyalar,
tavsiyanomalar va standartlar kiradi. Texnik tartibga solish xalqaro tizimiga utish uchun uning
xuquqiy asoslarini yaratish lozim. Butunjahon savdo tashkilotining TBT va SFS bitim qoidalari,
109
qabul qilinayotgan milliy qonunda texnik reg-lamentlar, standartlar va muvofiklikni baholash tartib-
koidalarini tayyorlash, qabul qilish va qo‘llash bilan bog‘lik bo‘lgan
masalalar ochib berilishi
lozimligini kuzda tutadi.
Majburiy talablarni urnatuvchi alohida normativ xujjatlarni ishlatish prinsipi, texnik jihatdan
tartibga solish buyicha ishlarni rivojlantirayotgan va olib borayotgan, ko‘plab mamlakatlarda
qo‘llaniladi. Shu asosda Yevropa mamlakatlarida direktivalar kurinishida kupgina texnik
reglamentlar qabul qilingan. Mustakil Davlatlar Hamdo‘stligi mamlakatlarida milliy reglamentlar
kabul qilin gan. 2015 yilda Armaniston Respublikasida 59
ta reglament, Belarussiya Respublikasida
30 ta reglament, Moldova Respublikasida 40 ta reglament, Rossiya Federatsiyasida 6 ta reglament,
Ukrainada 19 ta reglament, Qozog‘istonda 30 ta reglament, Qirg‘izistonda 3 ta reglament qabul
qilingan. Uzbekiston Respublikasi a‘zo bulgan xalkaro va regional tashkilotlar (xususan, ShOS,
MDX,, ISO) doirala rida texnik reglamentlar xabul xilinganidan keyin, qabul qilingan texnik
reglamentlar mamlakatimiz xududida xam amal qilishi kerak buladi. Bu uz navbatida, texnik
jixatdan tartibga solishni joriy etish buyicha ishlarni jadallashtirishni talab etadi.
Xalqaro savdo tashkilotini Savdodagi texnik tusiqlar buyicha kelishuvining talablarini bajarish
maxsadida, respublikada bir qator ishlar amalga oshirilgan.
Xalqaro
savdo
tashkilotiga
kirish
maxsadida,
respublikamizda
olib
borilayotgan
siyosat,
avvalambor ishlab chiqarilayotgan maxsulotlarni raqobat bardoshligini, eksport saloxiyotini
oshirishga yunaltirilgan.Uzbekistan Respublikasi Vazirlar Maxkamasining «Butunjaxon savdo
tashkiloti bilan ishlash buyicha Idoralararo kengashni tashkil etish tug‘risidagi 1995 yil 10
noyabrdagi 45-sonli va «2007 yil uchun Uzbekistan Respublikasi Xukumatining qonun loyixalarini
ishlab chiqish bo‘yicha ish Rejasini tasdiqlash tug‘risida»gi 2006 yil 22 dekabr- dagi 264-sonli
qarorlarini bajarish maqsadida ishlab chiqilgan va 2009 yilning 23 aprelda qonuniy kuchga kirgan
O‘RK-213-sonli «Texnik jixatdan tartibga solish tugrisida»gi Uzbekistan Respublikasining Qonuni,
bu yunalishda olib borilayotgan ishlarni birinchi natijasi buldi.«Texnik
jixatdan tartibga solish
tugrisida»gi Uzbekis tan Respublikasining Krnuni kabul qilinganga qadar, Uzbekistonda majburiy
talablarni urnatuvchi juda kuplab xujjatlar amalga kiritilgan, bu esa uz navbatida maxsulot ishlab
chiqarish va xizmatlar kursatishda, shuningdek mamlakatimiz ishlab chiqaruvchilarining tashqi
savdo munosabatlarida maʼlum bir texnik tusiqlar tug‘diradi. Bunday xujjatlar jumlasiga
standartlar, sanitariya va gigiena qoidalari, qurilish meʼyorlari va qoidalari, farmokopeya moddalari,
fitosanitariya, ekologik, yongin, veterinariya,
energetika, transport xoidalari kiradi. Bunday tizim
xalxaro tajriba xamda Butun jaxon savdo tashkilotining «Savdodagi texnik to‘siqlar» (TBT) va
«Sanitariya va fitosanitariya choralari» (SFS) tugrisidagi Bitimlari talablariga ziddir. Ushbu
Bitimlar standartlardan ixtiyoriy ravishda qo‘llanishga asoslangan, majburiy talablar esa boshxa
xujjatda mujassamlangan. Bunday xujjat uning yuridik maxomiga xaramasdan «texnik reglament»
deb ataladi.Standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish buyicha Davlatlararo Kengash
doirasida MDX mamlakatlarida o‘tkazilayotgan ishlar tufayli 1999 yilda «Uzstandart» agentligi
tomonidan Uzbekiston Respublikasining «Texnik tartibga solish tugrisida»gi Qonuni loyihasini
ishlab chiqish bo‘yicha ish boshlangan. «Uzstandart» agentligi, manfaatdor vazirliklar va
muassasalar vakillari jalb qilingan hamda, tashkil etilgan ishchi gurux tomonidan, Butun jaxon
savdo tashkilotining
bir qator bitimlarini, MDX davlatlarining amaldagi qonunlarini urganish va
Uzbekistan Respublikasining qonunchiligi va normativ-xuquqiy asosini taxlil qilish natijasi asosida
ishlab chiqilgan va bugungi kunda qonuniy kuchga kirgan Uzbekistan Respublikasining «Texnik
tartibga solish to‘g‘risida»gi Qonuni bilan joriy etilgan texnik jixatdan tartibga solish — murakkab
ilmiy-texnik vazifa bulib, uni qilishga faqatgina tizimli yondashuv yaʼni, texnik jihatdan tartibga
110
solish davlat tizimini ishlab chikugsh va ushbu tizimni ishlashini taʼminlash yuli bilan erishiladi.
Аmalga oshirilishi lozim bulgan ishlarni bajarish maqsadida, Uzbekistan texnik jihatdan tartibga
solish davlat tizimi (UzTTSDT) ni shakllantirish xamda UzTTSDTning texnik asoslarini ishlab
chiqish buyicha ishlar davom ettirilib, bugungi kunda bir qatar natijalarga erishildi. UzTTSDT joriy
etilishi bilan mamlakatda maxsulotlar, xizmatlar va jarayonlarga talablarni o‘rnatish buyicha ikki
darajali tizim urnatildi: yuqori daraja —
texnik reglamentlar, qo‘llanilishi majburiy bo‘lgan, faqat
davlat boshqaruv idoralari tomonidan ishlab chiqiladigan va tasdiqlanadigan xujjatlar, quyi daraja
— standartlar, qo‘llanilishi majburiy bulmagan, manfaatdorlar tomonidan ishlab chiqiladigan va
tasdiqlanadigan xujjatlar (2.33-rasm).Umumiy xolda, xar qanday tizim bir qator ilmiy-texnik
asoslarga tayanadi. Texnik jixatdan tartibga solish davlat tizimining muxdgm asoslari bulib
quyidagilar
xisoblanadi:
— xuquqiy asoslar;
— tashkiliy asoslar;
— atamalar va taʼriflar;
— tizim elementlarining tasniflanishi;
— asosiy qoidalar;
— nazariy asoslar.
