Biroq jismning aylana bo'ylab harakatiga to'g'ri chiziqli harakatini
xarakterlash uchun oldin kiritilgan tezlik tushunchasini qo'llanish mumkin.
Jismning aylana bo'ylab harakatida bu kattalik chiziqli tezlik deb ataladi.
Chiziqli tezlik. Faraz
qilaylik, nuqta R radiusli
aylana bo'ylab tekis harakatlanayot-gan bo'lsin.
Nuqtaning ha-rakati tekis bo'lgani uchun, tezlik moduli
o'zgarmasbo'ladi. Masalan,
nuqta juda kichik
t
Δ
vaqt
ichida A
1
vaziyatdan B
1
aziyatga ko'chadi aniqlik uchun
AiBi ko'chish kattalashtirib ko'rsatilgan)
U holda tezlikning umumiy ta'rifi bo'yicha A
1
B
1
qismdagi chiziqli tezlik gatengva A
1
B
1
vatar
bo'ylab yo'nalgan.
Vaqt oralig'i kamaytirilgan
sari yoyga yaqinlashadi, u holda tezlik
vektori A
1
B
1
qism o'rtasida (C nuqtada) yoyga urinma bo'ylab yo'nalgan.
Binobarin, oniy tezlik aylananing istalgan boshqa nuqtasida urinma
bo'yicha yo'nalgan. Bunga aylanayotgan charx toshga po'lat
buyumning
uchini tekkizib ishonch hosil qilish mumkin. Toshdan ajralib chiqayotgan
va ajralish vaqtida erishgan tezlik bilan uchuvchi toblangan zarralar
uchqun ko'rinishida ko'rinadi. Uchqunlarning uchish yo'nalishi
har doim
aylanaga buyum toshga tekkan nuqtadan o'tkazilgan urinma yo'nalishi
bilan mos keladi. Joyidan qimirlamay sirpanib aylanayotgan avtomobil
g'ildiragidan sachratmalar ham aylanaga urinma bo'ylab otiladi.
Shunday qilib, aylana bo'ylab harakatlanayotgan jismning chiziqli
tezligi moduli bo'yicha o'zgarmay, yo'nalishi bo'yicha uzluksiz o'zgaradi
va har qanday nuqtada trayektoriyaga urinma bo'ylab yo'nalgan.
Chiziqli tezlik moduli o'zgarmas bo’lsa, u holda uni
olib
ν
π
ν
R
2
=
ni yozamiz.
2. Burchakli va chiziqii tezliklar orasidagi munosabat.
Chiziqli tezlikni burchakii tezlikka nisbatini topamiz:
3. Masala yechish namunasi. Yerning o'z o'qi atrofida
bir marta
aylanish vaqti 24 soatga teng. Nuqta aylanishining ekvatordagi burchakii
va chiziqii tezliklarini hisoblang. (Yerning radiusini 6400 km ga teng deb
hisoblang.)
1. Qanday tezlik chiziqii tezHk deb ataladi?
Chiziqii tezlik formulasmi
yozing va uning qanday
yo'nalganligmi tushunttring.
2. Chiziqii va burchakii tezliklar ora-sidagi
munosabatlarni toping.
3. Agar soatning minut mill uzunligi 3,27 sm
bo'lsa, uning uchi-mng chiziqii tezligi qanday bo'ladi? (Javobi: v= 5,7-10 '
sra/s.)
