|
Korxonalarning tashkiliy-iqtisodiy asoslari. Ishlab chiqarish nazariyasi Glossary
|
| bet | 13/21 | | Sana | 13.12.2023 | | Hajmi | 3,87 Mb. | | #118073 |
Bog'liq MavzuKorxonalarning tashkiliy-iqtisodiy asoslari. Ishlab chiqarish nazariyasi Glossary.
Korxona – bu amaldagi qonunchilikka muvofiq ijtimoiy ehtiyojlarni Qondirish va foyda olish uchun mahsulot ishlab chiqarish, ishlarni bajarish yoki Xizmatlarni kо‘rsatish uchun tashkil etilgan (tashkil etilgan) mustaqil xо‘jalik Yurituvchi subekt. Ijobiy tomonlari Kamichliklari 1.Xodimlarning Qobiliyatlaridan Foydalanish. Mashinalardan foydalanish Yaxshiroq. 2.Kompaniyaning joylashgan joyidan Foydalanish. 3.Mahoratni oshirish. 4.Mehnat unumdorligining О‘sishi. Daromadning oshishi. 1.Bir xillik faoliyati. 2. Begonalashish va ma’nosini Yо‘qotish.3.Bir tomonlama yuklanish tufayli Yuzaga keladigan kasalliklar. 4.Tor ixtisoslashuv tufayli past Moslashuvchanlik. 5.Birgalikdagi faoliyat natijalariga Qiziqishning yо‘qligi. Texnologik taraqqiyot ishlab chiqarishni ixtisoslashtirish, mexanizatsiyalash Va avtomatlashtirishga olib keladi. Mexanizatsiyalash qо‘l mehnatini mashina Mehnatiga almashtirishni anglatadi. Moddiy yо‘naltirish – materiallar uchun transport xarajatlarini kamaytirish Uchun, ayniqsa, bu material kо‘p mehnat talab qiladigan korxonalar uchun Muhimdir. Mehnat resurslariga e’tibor qaratish – ikkita holat hisobga olinadi: Mintaqadagi mehnat resurslari miqdori va ish haqi bahosi. Tovarlarni sotish va soliqlarni yо‘naltirish – turli mintaqalarda soliq, Moliyaviy qо‘llab quvvatlash, soliq siyosati turlicha bо‘lgan holatlarda korxona Ushbu sharoitlar eng qulay bо‘lgan joyda joylashadi. Avtotransportga yо‘nalish berish – kompaniyaga eng daromadli kafolatli Transport xizmatlarini taqdim etadigan joyni tanlash. Transport markazlari (portlar, Aeroportlar, magistral yо‘llar) yaqinida korxonalarni joylashtirish qulay. Energiya sarflaydigan korxonalar joylashuviga asosan ular uchun ayniqsa Muhim bо‘lgan energiya manbalarining mavjudligiga e’tibor qaratish Lozim. Biroq, bugungi kunda bu elektr energiyasidan kо‘proq foydalanish Oldingidek muhim emas. Sо‘nggi yillarda atrof-muhitga yо‘naltirilganlik tobora muhim ahamiyat Kasb etmoqda va ba’zi hududlarda ekologik sabablarga kо‘ra ayrim korxonalarni Qurishni imkonsiz qilmoqda. Xaridorga yо‘naltirilganlik chakana savdo korxonalari uchun ayniqsa Muhimdir. Transport kompaniyalari uchun landshaft va iqlimning о‘ziga xos Xususiyatlarini hisobga olish kerak bо‘lgan hududning yо‘nalishi muhim rol О‘ynaydi. Xorijiy sheriklarga yо‘naltirish – kompaniya xorijiy yetkazib beruvchilar Yoki mijozlar bilan bevosita bog‘liq bо‘lgan holatlarda e’tiborlidir. Korxonalarni quyidagi omillarga qarab kichik, о‘rta yoki katta deb tasniflash Mumkin: ishchilar soni, yillik oborot, asosiy kapital hajmi, ish о‘rinlari soni, ish Haqi, xom ashyodan foydalanish kabi kо‘rsatkichlar ular bir nechta turlarga Bо‘linadi. Qaysi tarmoqqa qarashliligiga kо‘ra korxonalar ishlab chiqarish va Noishlab chiqarish (mashinasozlik, kо‘mir qazib chiqarish, sug‘urta va hokazo) Sohalariga mansub bо‘lishi mumkin. Ishlab chiqarilayotgan mahsulot turi va kо‘rinishiga kо‘ra, korxonalar Sanoat, qishloq xо‘jaligi, transport, moliya-kredit va boshqalarga bо‘linadi. Texnologik umumiyligiga kо‘ra, korxonalar ishlab chiqarish jarayonini Uzluksiz va diskret ravishda, kimyoviy yoki mexanik jarayonlarning ustunligi Asosida yurituvchilarga bо‘linadi.Tayyor mahsulotning maqsadlariga kо‘ra, barcha korxonalar ikkita katta Guruhga bо‘linadi: ishlab chiqarish vositalarini ishlab chiqaruvchilar va iste’mol Mahsulotlarini ishlab chiqaruvchilar.Foydalaniluvchi xom ashyo turiga kо‘ra, sanoat korxonalari qazib Chiqaruvchi va qayta ishlovchi korxonalarga taqsimlanadi. Yil davomida ishlash muddatiga kо‘ra, korxonalar mavsumiy va yil bо‘yi Faoliyat yurituvchilarga bо‘linadi. Hajmiga kо‘ra, korxonalar yirik, mikrofirma va kichik korxonalarga Taqsimlanadi. Xо‘jalik yuritishning tashkiliy-huquqiy shaklini ifodalaydi. Korxonaning tashkil etilishi va faoliyatining asosiy maqsadi ishlab Chiqarilayotgan Mahsulotlarni (bajarilgan Ishlar, Kо‘rsatilgan Xizmatlar) Iste’molchilarga sotish orqali mumkin bо‘lgan maksimal foyda olish, ular asosida Mehnat jamoasi va ishlab chiqarish vositalari egalarining ijtimoiy-iqtisodiy Ehtiyojlari qondirishdan ibortatdir. Tashqi muhit – bu faol xо‘jalik yurituvchi subektlar, iqtisodiy, ijtimoiy va Tabiiy sharoitlar, milliy va davlatlararo institutsional tuzilmalar hamda korxona Muhitida faoliyat yuritadigan va uning faoliyatining turli sohalariga ta’sir etuvchi Boshqa tashqi sharoitlar va omillar majmui. Tashqi muhit quyidagilarga bо‘linadi.Ta’minlovchilar – bu muayyan tovarlar yoki xizmatlarni ishlab chiqarish Uchun zarur bо‘lgan korxonani moddiy-texnik va energiya resurslari bilan Ta’minlaydigan turli xil xо‘jalik subektlari. Turli xil mijozlar bozorlaridagi mahsulotlar (xizmatlar) iste’molchilari Korxonalarning asosiy mijozlari hisoblanadi:- iste’molchi (shaxsiy iste’mol uchun tovarlar va xizmatlarni sotib oladigan aholi);- ishlab chiqaruvchilar (sanoat va texnik maqsadlar uchun mahsulot sotib oladigan Tashkilotlar);Marketing vositachilari – biznesni reklama qilish, sotish va mijozlarga Tarqatishda Yordam Beradigan Firmalar . Bularga Sotuvchilar, Tarqatish Kompaniyalari, marketing agentliklari va moliyaviy institutlar kiradi. Raqobatchilar – mahsulotni ishlab chiqarish va sotish, eng yuqori foyda Olish uchun yanada qulay shart-sharoitlar uchun kurashda korxonaning raqiblari. Raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarish uchun korxonalar doimiy Ravishda о‘zlarining raqobatchilarini о‘rganishlari, muayyan strategiya va Taktikalarni ishlab chiqishlari va bajarishlari kerak. Aloqa auditoriyalari – bu korxonaga haqiqiy yoki potentsial qiziqish Kо‘rsatadigan yoki uning maqsadlariga erishish qobiliyatiga ta’sir qiluvchi Tashkilotlar. Bular moliyaviy doiralar (banklar, investitsiya kompaniyalari, birjalar, Aktsiyadorlar), ommaviy axborot vositalari, turli davlat vakillik va ijro hokimiyati Institutlari, aholi va jamoat tashkilotlari.Korxonaning makroiqtisodiy muhitida mikro muhitga qaraganda ancha kо‘p Omillar ishlaydi. Ular kо‘p qirrali, noaniq va oqibatlarning oldindan aytib Bо‘lmaydiganligi bilan ajralib turadi.Ishlab chiqarish – korxonalarining asosiy faoliyati turi Bo‘lib, u kerakli mahsulotlarni tayyorlash uchun ishchi kuchi, Mashina va uskunalar hamda xomashyo-materiallardan ma’lum Nisbatda (kombinatsiyada) foydalanish jarayonidir. Ishlab Chiqarish cheklangan resurslardan foydalangan holda eng yaxshi Natijaga erishish maqsadida amalga oshiriladi. Ishlab Chiqariladigan mahsulot miqdori, ushbu tovarlarni ishlab chiqarish Uchun sarflanadigan resurslar hajmiga va ishlab chiqarishda Foydalanilayotgan texnologiyaning holati va darajasiga bog‘liq.Ishlab chiqarish funksiyasi. Sarflanadigan ishlab chiqarish Omillari miqdori bilan, ushbu omillardan foydalangan holda Maksimal ishlab chiqariladigan mahsulot miqdori o‘rtasidagi Bog‘liqlikni ishlab chiqarish funksiyasi orqali ifodalash mumkin Izokvanta – bu bir xil hajmdagi mahsulotni ishlab Chiqarishni ta’minlaydigan ishlab chiqarish omillari sarflari Kombinatsiyalarini ifodalovchi egri chiziqdir. Izokvantalar kartasi – bu izokvantalar majmuasidan iborat Bo‘lib, ularning har biri ma’lum ishlab chiqarish omillari sarflari Kombinatsiyalariga to‘g‘ri keladigan maksimal ishlab chiqarish Hajmini o‘zida akslantiradi. Izokosta – bu ishlab chiqarish xarajatlarini ifodalovchi chiziq Bo‘lib, u umumiy qiymati bir xil bo‘lgan ikkita ishlab chiqarish Omillari sarflarining barcha kombinatsiyalarini ifodalovchi Nuqtalarni o‘z ichiga oladi, ya’ni umumiy qiymati bir xil bo‘lgan Mehnat va kapital sarflari kombinatsiyalarni ifodalovchi nuqtalarni O‘z ichiga oladi. Chеkli хаrаjаt. Chеkli хаrаjаt – bu ishlаb chiqаrish hаjmini Bir birlikkа o‘zgаrishigа to‘g‘ri kеlаdigаn хаrаjаt o‘zgаrishni Bildirаdi. Bоshqаchа аytgаndа, bеrilgаn ishlаb chiqаrish hаjmidа Ishlаb chiqаrishni Miqdоrdа o‘zgаrgаndа хаrаjаtlаrni qаnchаgа O‘zgаrishini bildirаdi: Uzоq muddаtli хаrаjаtlаr. Mа’lumki, uzоq muddаtli Оrаliqdа bаrchа хаrаjаtlаr o‘zgаrаdi, ya’ni o‘zgаrmаs хаrаjаtlаr Bo‘lmаydi, shu mа’nоdаki, hаr qаndаy vаqtdа firmа nоl хаrаjаt Bilаn nоl mаhsulоt ishlаb chiqаrishi mumkin.
Keys
1.Korxonalarning yuridik shakl va maqsadi nima?
2.Korxonaning moliyaviy resurslarini jalb qilishda qanday bosqichlardan o’tiladi?
3.Korxona rahbariyati va ishchi xodimlarni tuzilishida qanday muhim asoslar ko’rsatilgan?.
Javob
1.Korxona yuridik shakl va maqsadi bilan o’zlashtiriladi. Yuridik shakli – korxonaning qanday tashkiliy shaklda ro’yxatga olinganligi, maqsadi esa korxonaning boshqa tashkilotlardan farqli bo’lgan asosiy maqsadi yoki mablag’ ishlab chiqarish va sotish.
2.Moliyaviy resurslarni jalb qilishda korxona kapitalni yig’ish, investitsiyalarni jalb etish, hissadarlik tashkil etish yoki qarzlar olish orqali moliyaviy imkoniyatlarini oshirishi mumkin.
3.Korxona rahbariyati va ishchi xodimlar tuzilishi uning boshqaruv tizimini shakllantiradi. Rahbariyat tizimi tuzilishi uning amaliy boshqarishni ta’minlash va maqsadlarga erishishda ro’le bo’yicha asosiy bo’ladi. Ishchi xodimlarni tanlash, qo’llab-quvvatlash, bilim va malakali xodimlarni jalb etish shuningdek muhimdir.
|
| |
