O’zbekistonda qulay investitsiya muhitini shakllantirish
masalalari
U.O’roqov
Sh.A.Rayimqulova
TMI
Annotatsiya: ushbu maqolada O‘zbekistonda qulay investitsiya muhitini
shakllantirishning nazariy va tashkiliy asoslari, mavjud muammolar va ularni hal etish
masalalari yoritilgan.
Kalit so’zlar: investitsiya, investitsiya muhiti, investitsiya jozibadorligi, investor.
Issues of creating a favorable investment climate in
Uzbekistan
U.Urokov
Sh.A.Rayimqulova
TFI
Abstract: this article describes the theoretical and organizational foundations for
the formation of a favorable investment climate in Uzbekistan, the existing problems
and ways to solve them.
Keywords: investments, investment climate, investment attractiveness, investor.
Mamlakatning
iqtisodiy
rivojlanish
darajasi
investitsiya
faoliyatining
taraqqiyotiga, uning o‘zi esa investitsiya muhitiga bevosita bog‘liq. Xorijiy
investitsiyalarni respublika iqtisodiyotiga jalb etish uchun zaruriy shart-sharoitlarning
yaratilishi muhimdir. Negaki mamlakatda iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy va huquqiy shart-
sharoitlar mavjud bo‘lsagina o‘sha davlat iqtisodiyotiga investitsiya qo‘yilishi
mumkin. Investitsiya muhitining jozibadorligi xorijiy investitsiyalar oqimini
ko‘paytirishning muhim omili hisoblanadi.
Jahon amaliyotidan ma’lumki, iqtisodiyot tarmoqlarini modernizatsiyalash va
ularni intensiv rivojlantirish, zamonaviy texnika-texnologiyalar asosida ishlab
chiqariladigan mahsulot raqobatdoshligini oshirish va mamlakatning eksport
salohiyatini mustahkamlash investitsiyalar orqali ta’minlanadi.
Bugungi kunda iqtisodiyot tarmoqlariga investitsiyalarni jalb qilish mamlakat
investitsiya siyosatining bosh maqsadi bo‘lib qolmoqda. Chunki pandemiya sharoiti
iqtisodiyot tarmoqlari oldiga keng qamrovli inqirozlardan himoyalanish kabi
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
May 2022 / Volume 3 Issue 5
www.openscience.uz
1673
murakkab vazifalarni qo‘ymoqda. Ayniqsa, ichki va tashqi bozorlarda yuqori
raqobatga erishishda eng avvalo, investitsion jozibadorlikni oshirish masalasi zarur
bo‘lgan asosiy muammolaridan biri sifatida namoyon bo‘lmoqda.
Ma’lumki, har qanday mamlakatning iqtisodiy taraqqiyot darajasi va shuningdek,
olib borilayotgan davlat investitsiya siyosatining samaradorligi va o‘sish sur’atlari
albatta qulay investitsion jozibadorlik muhitiga bog‘liq bo‘ladi. Qulay investitsion
muhitni yaratish investitsiya resurslarini joylashtirish uchun umumiy mezon bo‘lib
xizmat qilib, birinchi galda, kapital mablag‘larining daromadliligini ta’minlab beradi.
Investitsiya muhitining holatini investitsiya faoliyatini amalga oshirishning
maqsadga muvofiqligi va jozibadorligini aniqlaydigan iqtisodiy, ijtimoiy, tashkiliy,
huquqiy, siyosiy, ekologik va boshqa shart-sharoitlarning umumlashtiruvchi
xususiyatlari belgilab beradi. Investitsiya muhiti deganda mamlakat iqtisodiyoti yoki
uning ma’lum bir hududiga kiritiladigan investitsiyalarning samaradorligini va
xavfsizligini ta’minlashga qaratilgan iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy, tashkiliy-huquqiy,
ekologik, madaniy va boshqa shart-sharoitlar majmuasi tushuniladi. U muayyan
hududga investitsiya-lar kiritishning maqsadga muvofiqligi va jozibadorligini
belgilaydigan shart-sharoitlarning mavjud ijobiy va salbiy tomonlarini anglatadi.
Investitsiyaviy jozibadorlik mamlakat, tarmoq yoki alohida olingan korxona
investitsiyalarining daromadlilik, rivojlanish istiqbollari va investitsiya xatari darajasi
nuqtai nazaridan baholanishidir. Investitsiyaviy jozibadorlik investitsiya salohiyati va
investitsiya xatari darajasini shakllantiradigan ikki guruh omillarning bir vaqtda ta’sir
etishi orqali aniqlanadi. Bu kabi ko‘rsatkichlarga baho berish orqali investitsiyalarning
maqsadga muvofiqligi hamda jozibadorligi, investitsiya xatari darajasini aniqlash
mumkin.Investitsiya jozibadorligi mamlakat yoki alohida olingan tarmoq
investitsiyalarining daromadliligi, investitsiya muhiti, infratuzilma, rivojlanish
istiqbollari va investitsiya riski darajasi nuqtai nazaridan aniqlanadi. Investitsiya
jozibadorligi mamlakat investitsiya salohiyati va investitsiya riski darajasinining bir
vaqtda ta’sir etishi orqali aniqlanadi. Bu kabi ko‘rsatkichlarga baho berish orqali
investitsiyalarning maqsadga muvofiqliligi hamda jozibadorligini aniqlash mumkin
bo‘ladi. Investitsiya riski darajasi investitsiya muhitiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liqdir.
Investitsiya muhiti makroiqtisodiyot darajasida ikki tomonlama, ya’ni investor va
aniq davlat organlari, xo‘jalik sub’ektlari o‘rtasidagi munosabatlarda o‘z aksini topadi.
Investitsiya muhiti har qanday aniq vaqt uchun ob’ektiv holat bo‘lib, kapital qo‘yish
uchun mavjud sharoitlarning majmuasini o‘zida qamrab oladi. Lekin investitsiya
muhiti davlat organlarining boshqarish faoliyati ta’sirida shakllanadi. Shuning uchun
davlatning investitsiya siyosati eng asosiy omillardandir. Shu ma’noda har bir davlat
kapital import qilishda o‘zining aniq kapital qabul qilish tizimiga ega bo‘ladi.
Mamlakatimizda investitsiya muhitining jozibadorligini oshirish va uning
qulayligini ta’minlashda quyidagilarga alohida e’tibor qaratish maqsadga muvofiqdir:
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
May 2022 / Volume 3 Issue 5
www.openscience.uz
1674
– investitsiya infratuzilmasini rivojlantirish - banklar, investitsiya fondlari,
sug‘urta va lizing kompaniyalari faoliyatini rag‘batlantirish va investitsiya loyihalarini
amalga oshirishda ularning ishtirokini samarali yo‘lga qo‘yish zarur;
– tadbirkorlarning biznes-ko‘nikmalari, shu jumladan, investitsiya loyihalari
bilan ishlash tajribasi va huquqiy bilimlarini yanada oshirish - hududlarda konsalting,
marketing va yuridik xizmat ko‘rsatuvchi markazlar tashkil etish va foliyatini
rivojlantirish lozim;
– investitsiya takliflari va loyiha texnik-iqtisodiy asoslarining belgilangan
talablarga javob bermasligi sabab tadbirkorlarga inves-titsiya loyihalarini ishlab
chiqishda tijorat banklari, hududlardagi savdo-sanoat palatasi va boshqa mas’ul
idoralar tomonidan amaliy yordam ko‘rsatilishini mahalliy hokimliklar tomonidan
tashkil etish va doimiy nazoratga olish kerak;
– amaliyotda ayrim loyiha tashabbuskorlari moliyaviy-iqtisodiy holatining
nochorligi kuzatilishi sabab investitsiya dasturlari va hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirish
bo‘yicha
dasturlarga
kiritish
taklif
etilayotgan
loyihalar
tashabbuskorlarining moliyaviy-iqtisodiy holatining mahalliy hokimliklar va tijorat
banklari tomonidan chuqur tahlil qilinishini ta’minlash;
– mahalliy hokimliklar-ning xorijiy investorlarni hudud to‘g‘risida to‘liq inves-
titsion muhitga oid ma’lumotlar bilan ta’minlashda faolligini oshirish - xorijiy
investorlarni to‘laqonli ravishda axborot (investitsiya loyihalari va biznes takliflar
bazasi, hududiy matbuot nashrlari, iqtisodiy tahlil xom ashyo va mehnat salohiyati
to‘g‘risida ma’lumotlar) bilan ta’minlash, investitsiya faoliyatiga oid konferentsiyalar,
seminarlar va taqdimotlar (respublika hududida va xorijiy mamlakatlarda) o‘tkazish
lozim, ayrim korxonalarda mahsulot ishlab chiqarish va uni eksport qilishdagi hamda
xom ashyo sotib olishga aylanma mablag‘lar etishmasligi bo‘yicha korxonaning
moliyaviy-iqtisodiy ahvolini o‘rganib chiqib, uni moliyaviy sog‘lomlashtirish,
qarzlarini restrukturizatsiya qilish bo‘yicha muvofiqlashtirish ishlarini olib borish
orqali eksport salohiyatini oshirish zarur;
– ishlab chiqarish infratuzilmasiga oid muammolar, shu jumladan,
korxonalarning elektr energiya, tabiiy gaz, suv va yoqilg‘i mahsulotlari bilan
ta’minlashdagi uzilishlarni hal etgan holda eksportyor korxonalarni uzluksiz ravishda
elektr energiyasi va tabiiy gaz bilan ta’minlash bo‘yicha chora-tadbirlarni ishlab
chiqish va nazoratga olish lozim;
– texnologiya va asbob-uskunalarning eskirib borayotganligini e’tiborga olib,
ishlab
chiqarilgan
mahsulotning
xalqaro
standartlarga
mosligini
va
raqobatbardoshligini ta’minlash maqsadida mahalliy tadbirkorlarning xalqaro
ko‘rgazma-savdolarda ishtirok etishini ta’minlash, tejamkor texnologiyalarni tanlash
va ularni moliyalashtirish manbalarini aniqlash kerak;
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
May 2022 / Volume 3 Issue 5
www.openscience.uz
1675
– korxonalarda marketing xizmatini to‘g‘ri tashkil qilish, ularning chet el
bozorlari, ishlab chiqaruvchilari va xaridorlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar bilan
muntazam ta’minlanishiga erishish maqsadida korxonalarda marketing bilan
shug‘ullanuvchi xodimlar bilimini, malakasini oshirish, kichik biznes va xususiy
tadbirkorlik sub’ektlarining ishlab chiqarish hamda eksport salohiyati, marketing va
mahsulotlarni sotishga bag‘ishlangan o‘quv mashg‘ulotlari, seminarlar va
ko‘rgazmalarni tashkil etishni muntazam yo‘lga qo‘yish lozim.
Bizning fikrimizcha, investitsiya iqlimi barqarorligini ta’minlash uchun, birinchi
navbatda, investitsiya risklari sug‘ug‘rtasini yoki himoyasi tizimini keng rivojlantirish,
me’yoriy-huquqiy hujjatlarni to‘la ma’noda amal qilishiga erishish maqsadga
muvofiqdir. Shuningdek, investitsiya iqlimi barqarorligini, fikrimizcha, davlatning
xorijiy investitsiyalarga bo‘lgan siyosiy munosabati, davlatning iqtisodiyotga
aralashuvi darajasi, davlat apparati boshqarmasining ishlash samarasi, davlatning
siyosiy barqarorligi, iqtisodiyotning umumiy holati (o‘sishi yoki inqiroz), inflyatsiya
darajasi, valyuta kursining barqarorligi, soliq va bojxona imtiyozlari, ishchi
kuchlarining qiymati va mexnat resurslarini ishlatilish tartibi, aniq tovar va xizmat
turlariga bo‘lgan talab va taklifning mavjudligi, kredit bahosi, qolaversa jamiyat
a’zolarining xorijiy kapital va xususiy mulkchilikni shakllanishiga bo‘lgan
munosabati, jamiyatning ideologik bilimlari darajasi, ishchi kuchlarining
tashkilotchilik va tadbirkorlik qobiliyati kabi omillarni chuqur o‘rganish va tahlil etish
asosida ta’minlash mumkin.
O‘zbekistonda qulay investitsiya iqlimi yaratilishi uchun keng harakat
qilinmoqda, bu borada xorijiy investorlarga turlicha moliyaviy imtiyozlar va huquqlar
berilgan, bozor infratuzilmasi shakllantirilmoqda. Shuning bilan birgalikda quyidagi
tadbirlar, bizning fikrimizcha, investitsiya iqlimini yanada yaxshilash imkoniyatini
beradi: so‘mning qadrini ko‘tarish; mulk dahlsizligini ta’minlash, investorlar haq
huquqini himoyalashni yanada oshirish, bank foizi stavkalarini barqarorlashtirish;
islohotlarning bosqichma-bosqich amalga oshirilishini hisobga olgan holda soliq
tizimini ilmiy asoslangan holda takomillashtirish; ma’muriy buyruqbozlik holatlariga
chek qo‘yish; O‘zbekistondagi aktsiyadorlik jamiyatlarining aktsiyasi nufuzini va
uning likvidliligini oshirish, xorijiy investorlarni ularga jalb eta bilish, qimmatli
qog‘ozlar bozorini rivojlantirish. Xulosa o‘rnida ta’kidlash lozimki, rivojlangan
mamlakatlarning tajribasi, bosib o‘tgan yo‘li, iqtisodiy rivojlanishni ta’minlash yo‘lida
mamlakatning investitsion muhitni sog‘lomlashtirish borasida qabul qilgan qonunlari,
ishlab chiqqan qarorlarini o‘rganish, investitsiyalari kengroq jalb etish bo‘yicha ishlab
chiqqan usul va uslublarining kerakli jihatlarini O‘zbekiston sharoitiga tatbiq etish
muhim masalalardan hisoblanadi. Zero, to‘plangan tajribalarni mamlakatning o‘ziga
xos xususiyatlarini inobatga olgan holda tatbiq etilishi, tavakkalchilikni pasaytirishga,
mavhumlikni oldi olinishiga, yuqori samaradorlikning ta’min etilishiga olib keladi.
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
May 2022 / Volume 3 Issue 5
www.openscience.uz
1676
Ushbu taklif va tavsiyalarning amaliyotga samarali tatbiq etilishi O‘zbekiston
iqtisodiyotga xorijiy investitsiyalarni jalb qilishni kengaytirish imkonini beradi.
| 