Mavzu: davlat institusional tashkilot sifatida reja

1.Davlatning funksiyalari

1970-yillarda jahon xo’jalik tizimida yuz bergan larzalar davlatning iqtisodiyotdagi roli va davlatning tabiati to’g’risidagi yangi bahs-munozaralarga turtki berdi.

• 
  birinchidan, jamiyatni kuch ishlatish va boshqa mustaqil jamiyatlarning bostirib kelishidan himoyalash;
  
• 
  ikkinchidan, imkon qadar, jamiyatning har bir a‘zosini adolatsizlikdan va uning boshqa a‘zolari tomonidan jabrlashdan himoyalash yoki yaxshi adolat hukmini o’rnatish;
  
• 
  uchinchidan, ularni barpo etish va saqlab turish alohida shaxslar yoki kichik guruhlar manfaatlari yo’lida amalga oshirilmaydigan muayyan ijtimoiy inshootlar va ijtimoiy muassasalarni barpo etish va saqlab turish, chunki ulardan keladigan foyda hech qachon alohida shaxslar yoki kichik guruhlarga xarajatlarni to’lay olmaydi, lekin ko’pincha xarajatlarni katta jamiyatga ortiqcha to’lashi mumkin¹.
  

• 
  mulkchilik huquqlarini tafsirlash va himoya qilish: transaksiya xarajatlari nolga teng bo’lmagan taqdirda mulkchilik huquqlarining taqsimlanishi resurslardan foydalanish samaradorligiga ta‘sir ko’rsatadi;
  
• 
  axborot bilan almashish tarmoqlarini barpo etish: muvazanatli narx bozor ishtirokchilariga past xarajatli va kam buzib ko’rsatilgan axborot bilan almashish imkonini beruvchi rivojlangan axborot infratuzilmasi bazasida shakllanadi;
  
• 
  o’lchash va tortish standartlarini ishlab chiqish: davlatning ushbu yo’nalishdagi faoliyati almashinadigan tovarlar va xizmatlar sifatini o’lchash xarajatlarini pasaytirish imkonini beradi, yanada keng ma‘noda esa universal chora-tadbirlar jumlasiga davlat tomonidan pul muomalasining tashkil etilishi ham kiradi, chunki almashuvning universal tadbir – pulning eng muhim funksiyalaridan biri;
  
• 
  tovarlar va xizmatlar bilan jismoniy almashish tarmoqlari va mexanizmlarini barpo etish: bozor infratuzilmasi nafaqat axborot bilan almashish tarmoqlarini, balki tovarlar va xizmatlarning jismoniy harakatlanishi tarmoqlari (transport tarmoqlari, savdolar uchun uyushgan maydonchalar va h.k.)ni o’z ichiga oladi;
  
• 
  huquqni muhofaza qilish faoliyati va nizolarda «uchinchi» tomon rolini bajarish: shartnomalarni bajarishda kutilmagan holatlarning paydo bo’lishi sharnoma tomonlarining ulardan opportunistik foydalanishidan kafolatlash uchun
  

• 
  sof ijtimoiy farovonlikni yaratish «chiptasiz» muammosini keltirib chiqaradi, bu uni moliyalash uchun davlat tomonidan majburlov choralaridan foydalanishni talab qiladi (birinchi navbatda mudofaa, keyin sog’liqni saqlash va ta‘lim singari ijtimoiy farovonlikni yaratish)¹ (qarang:13.1.1-rasm).