|
Boshqaruv jarayonlarini avtomatlashtirish metodlari
|
| bet | 68/93 | | Sana | 27.05.2024 | | Hajmi | 0,56 Mb. | | #255101 |
Bog'liq Muhandislik psixologiyasi 12.3. Boshqaruv jarayonlarini avtomatlashtirish metodlari.
Operator-gnostik modelning markaziy bo'g'ini LNK bo'lib, u ham evristik, ham mantiqiy-algoritmik komponentlarni o'z ichiga oladi. Mantiqiy-psixologik koordinatalar ham tegishli aqliy mexanizmlarni tushunish sharti, ham kompyuterlar va avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlarini "psixologik" qo'llab-quvvatlashni rivojlantirish usulidir. Eksperimental psixologik tadqiqotlar asosida muammoli vaziyatda bo'lgan odam o'z faoliyatida rahbarlik qiladigan LNKning roli tahlil qilinadi. Keyinchalik aniqlangan GLNKar kompyuter dasturlarini optimallashtirish uchun ishlatiladi. Aqliy faoliyatning mashina modellarini yaratish bo'yicha ko'rib chiqilgan yondashuvlar "sun'iy intellekt" deb nomlanuvchi kengroq ilmiy yo'nalishning bir qismi bo'lib, murakkab muammolarni hal qilish uchun mashina tizimlarini yaratish bilan shug'ullanadi.
Ma'lumki, psixologiya va kibernetikada inson tafakkuri va kompyuter dasturlari o'rtasida uchta o'xshashlik darajasi mavjud:
natijalarning o'xshashligi;
umumiy metod va usullarning o'xshashligi;
individual operatsiyalar ketma-ketligi va yechim tafsilotlari o'rtasidagi o'xshashlik.
Sun'iy intellekt sohasidagi ishlar asosan faqat natijalarning o'xshashligiga qaratilgan. Ushbu ishlarning psixologik yo'nalishlarida, qo'shimcha ravishda, individual operatsiyalarni bajarish metodlari va ketma-ketligidagi o'xshashliklarni olishga harakat qilinadi.
12.4. Aqliy faoliyatni modellashtirish
Fikrlash jarayonlarini o'rganish ularni kompyuter yordamida modellashtirish imkonini beradi. Fikrlash jarayonlarini modellashtirish, bir tomondan, turli muammolarni hal qiluvchi mashinalarni yaratish istiqbollarini ochadi. Boshqa tomondan, modellashtirish metodlaridan foydalanish psixik jarayonlarni chuqurroq o'rganishga yordam beradi. Shuning uchun kompyuter dasturi aqliy faoliyatning ma'lum tomonlari modeli sifatida harakat qilib, ham tadqiqot vositasi, ham aqliy mehnatni avtomatlashtirish vositasidir.
Inson tafakkurining individual tomonlarini modellashtirish evristik kompyuter dasturlari asosida amalga oshirilishi mumkin. Ular inson xatti-harakatlarini psixologik nuqtai nazardan murakkab axborot tizimi sifatida ko'rib chiqadilar. Maqsad tanlangan vaziyatlarda xatti-harakatlari inson xatti-harakatlariga mos keladigan model tizimini yaratishdir. Bunday model inson foydalanadigan ma'lumotlarni qayta ishlashning bir xil metodlari va usullaridan foydalangan holda muammolarni hal qilishi kerak. Bu yo'lda inson ma'lumotlarini qayta ishlash algoritmlarini o'rganish muammosi, shuningdek, inson evristikasini, ya'ni odamlarning muammolarni hal qilish metodlarini o'rganish muammosi paydo bo'ladi.
Tanlangan turdagi muammolarni hal qilishda inson xatti-harakatlarini eksperimental o'rganish orqali hal qilishning eng xarakterli metodlari aniqlanadi. Shu asosda inson faoliyatining tanlangan turini tavsiflovchi algoritmlar haqida gipoteza ilgari suriladi. Gipotezani sinab ko'rish uchun uning modeli tuziladi va ma'lum bir sinf muammolarini hal qilishda model va shaxsning xatti-harakati taqqoslanadi. Taqqoslash natijalari gipotezani va modelning o'zini tuzatish uchun ishlatiladi. Modelni qurish uchun bir qancha metodlar ham ishlab chiqilgan bo'lib, ular yordamida kompyuter berilgan masalani, agar uning algoritmi oldindan noma'lum bo'lsa, hal qilishi mumkin. Bu evristik metodlarga quyidagilar kiradi: qo'pol kuch yordamida ma'lum bir to'plamdan to'g'ri echimni izlash; tadqiqot ob'ektlarini ma'lum xususiyatlar to'plami bilan aniqlash orqali variantlarni tanlashni cheklash; tajribaga asoslangan qidiruv strategiyasini mashinani o'rgatish; oldindan rejalashtirish orqali qidiruvni qisqartirish; manba ma'lumotlaridagi naqshlarni topish (induksiya).
Shunday qilib, evristik dasturlash ikki nuqtiy-nazarga asoslanadi: insonning ba'zi intellektual harakatlarini qayta qurish va dasturlash amalga oshiriladigan ob'ektning o'ziga xos xususiyatlari va xususiyatlarini tahlil qilish. Evristik mashina dasturlarini amaliy qo'llash sohasida qiziqarli natijalarga erishildi.
Yaratilgan dasturlarni ikki sinfga bo'lish mumkin.
Birinchi sinfga muammolarni hal qilish jarayonining umumiy mexanizmlari haqidagi gipotezaga asoslangan dasturlar kiradi. Bunday dasturlarning o'ziga xos xususiyati ularning umumlashtirilganligi, ular asosida keng ko'lamli muammolarni hal qilish qobiliyatidir. Bularga, masalan, umumiy muammolarni hal qiluvchi (UMHQ) dasturi kiradi . Dasturning umumiy xususiyati uning alohida qismlardan iboratligi bilan bog'liq bo'lib, ularning har biri ma'lum omillarni hisobga oladi. UMHQ ning asosi ijrochi algoritm va muayyan muammolarni shakllantirish, baholash va hal qilish uchun evristik metodlar arsenalidan iborat bo'lgan dasturning yadrosidir. Dastur quyidagi asosiy tushunchalarda ishlaydi: ob'ektlar holatini, ularning xususiyatlarini va ular orasidagi farqlarni o'zgartiradigan ob'ektlar va ushbu ob'ektlarni (operatorlar) o'zgartirish metodlari.
Ikkinchi sinfga har qanday aniq faoliyatni kuzatish va tahlil qilish asosida yaratilgan va aynan shu faoliyatda yuzaga keladigan muammolarni hal qilishga qodir dasturlar kiradi. Misol tariqasida konveyerda ishchilar o'rtasida operatsiyalarni optimal taqsimlash muammosini hal qilish dasturini keltirish mumkin. Ushbu dastur ishlab chiqarishni tashkil etuvchi muhandislarning aqliy faoliyatini tahlil qilish asosida yaratilgan.
Evristik mashina dasturlari tanlov bilan muammoning soddalashtirilgan modelidan foydalanadilar, ammo optimal echimni olishning to'liq kafolatisiz. Ko'rib chiqilgan dasturlar hali ham inson evristikasidan uzoqdir. Darhaqiqat, ular ijodiy aqliy muammoni emas, balki ma'lum qidiruv sohalari, dastlabki shartlar va yakuniy maqsad bilan oddiyroq labirint muammosini hal qiladi. Yechim davomida yangi algoritmlarni ishlab chiqish uchun variantlarni sanab o'tish metodi qo'llaniladi , ammo ma'lum bir qisqartirish bilan. Inson aqliy faoliyatining faqat ayrim jihatlari modellashtiriladi.
Vaziyatni boshqarish metodini ishlab chiqishda inson tafakkurining o'ziga xos xususiyatlari to'liqroq hisobga olingan. Metod boshqaruv jarayonlarini avtomatlashtirishga mo'ljallangan va operatorning fikrlashini psixologik o'rganishga asoslangan. Vaziyatni boshqarish metodi qaror qabul qilish jarayonidagi psixologik tadqiqotlar natijasi bo'lib, ikki tomonlama funktsiyani bajarishi mumkin. Bir tomondan, bu yaratilishidan oldin kompyuterga o'tkazilmaydigan yoki eng yaxshi tarzda avtomatlashtirilmagan boshqaruv jarayonlarini avtomatlashtirishga imkon beradigan dasturlarni yaratish metodidir. Boshqa tomondan, bunday metodni operativ boshqaruvdagi murakkab masalalarni yechish jarayonida operatorning haqiqiy aqliy faoliyatini tavsiflash uchun matematik vosita sifatida qarash mumkin.
|
| |
