1
Modul 1. OIV/OITS haqida asosiy bilimlar. OIV va OITS nima, yuqish
yo‘llari, belgilari, tashxisi
OIV nima. OIV - Inson immunitet tanqisligi virusi qisqartmasi. Viruslar faqat
boshqa organizmlarning hujayralari ichida ko‘payishi mumkin bo‘lgan eng kichik
tirik organizmlar - parazitlardir. Viruslar optik mikroskoplar orqali ko‘rinmaydi,
ularni faqat maxsus elektron mikroskop ostida ko‘rish mumkin.
Har bir virus faqat ma’lum
hayvonlar yoki
o‘simliklarning ma’lum turdagi hujayralarida
hayotga moslashgan.
OIV faqat inson hujayralarida hayotga moslashgan,
uning yuzasida CD4 (si-di-to‘rt hujayra) ilmiy kodi
bilan belgilangan maxsus oqsil molekulasi mavjud.
CD4 hujayrasiga qo‘shilib, OIV o‘z genlarini hujayraga kiritadi,
buning
natijasida hujayra yangi viruslarni ishlab chiqarishni boshlaydi va keyin o‘zi o‘ladi.
CD4 molekulasini tashuvchi hujayralar inson tanasining boshqa virus va
mikroorganizmlarga, shuningdek, o‘smalarga qarshi himoya tizimida ishtirok etadi.
Tanani himoya qilishning barcha bu murakkab tizimi immunitet deb ataladi. CD4
hujayralari sonining kamayishi immunitetning pasayishiga, uning etishmovchiligiga
yoki immunitet tanqisligiga olib keladi. Boshqacha qilib aytadigan bo‘lsak, OIV
CD4 hujayralarini yo‘q qilish orqali inson tanasining himoya tizimida tanqislikni
keltirib chiqaradigan virusdir.
OIV infeksiyasi nima. OIV sabab bo‘lgan kasallik
OIV infeksiyasi deb
ataladi. OIV infeksiyasi OIV bilan zararlanish paytidan boshlanadi va ko‘p yillar
davomida, odam vafot etgunga qadar davom etadi. Zararlanishdan bir necha hafta
o‘tgach (OIVning inson tanasiga kiritilishi) kasal odamda isitma,
limfa tugunlari
shishishi, tomoqdagi yoqimsiz hislar, yutinish paytida og‘riq, ich ketishi, tananing
terisida qizil dog‘lar paydo bo‘lishi mumkin.
Ammo kasallikning bu dastlabki
belgilari (simptomlar) tezda yo‘qoladi
va ko‘pincha ular umuman bo‘lmaydi.
Keyinchalik virus CD4 hujayralarida
saqlanib
qolsa-da, uning mavjudligi
faqat bir nechta limfa tugunlarining
shishishi bilan namoyon bo‘ladi -
bo‘yinning
orqa tomonida, yoqa
suyagi ustida.
2
Bir necha yil o‘tgach, OIV CD4 hujayralari sonini kamaytiradi, immunitet
tanqisligi rivojlanadi va OIV bilan kasallangan odam sog‘lom odamlarda bir zumda
o‘z-o‘zidan o‘tib ketadigan yoki oson davolansa bo‘ladigan
kasalliklarni
rivojlantiradi. Immuniteti pasaygan OIV bilan kasallangan odamlarda bunday
kasalliklar o‘z-o‘zidan yo‘qolmaydi va vaqt o‘tishi bilan ular yanada qiyinlashadi va
xavfliroq bo‘ladi, chunki OIV tananing himoyachilarining bir qismini o‘ldiradi.
Birinchi navbatda, teri, og‘izning ichki yuzalari va jinsiy a’zolar zararlanadi.
CD4 hujayralari soni yanada kamayib, immunitet pasayadi, ichki organlarning
kasalliklari rivojlanib, asta-sekin o‘limga olib keladi.
OIV infeksiyasining ushbu
kech bosqichi orttirilgan immunitet tanqisligi sindromi, OITS deb ataladi.
