245
boshiga bo‘lgan miqdori yillik inventarizatsiya natijasida aniqlanadi.
Ularda mavjud bo‘lgan material resurslar korxona ishlab chiqarishini
davomiyligini ta’minlash uchun yetarli bo‘lmagan holarda korxonalarni
zarur bo‘lgan material resurslari bilan ta’minlash uchun shartnomalar
tuziladi. Bu masalalar yuqoridagi savolda batafsil yoritilgan.
Sotib olinayotgan material resurslarini
oqimi natijasida korxo-
nalarga material resurslari bilan ta’minlanganlik darajasi ortib boradi.
Sanoat korxonalarining material resurslari bilan ta’minlanganligi hamda
mehnatni ular bilan qurollanganligini ikkinchi savolda keltirilgan
ko‘rsatkichlar yordamida aniqlanadi. Masalan, korxona ixtiyorida yil
boshiga 100 mln so‘mlik material resurslarining mavjudligi balansda
ko‘rsatilgan. Korxona uchun esa ishlab chiqarishni bir me’yorda
rivojlantirish uchun rejaga muvofiq 170 mln so‘mlik material resurslari
zarurligi
aniqlangan, demak, korxona uchun ularga bo‘lgan talab to‘liq
qondirilayotgani yo‘q. Bu masalani hal etish uchun korxona qo‘shimcha
70 mln so‘mga material resurslarini sotib olishni yoki qarzga, ijaraga
olishni rejalashtiradi. U shu masala bo‘yicha tuzilgan shartnomalarda
o‘z aksini topadi. Korxona moddiy texnika ta’minotini
hal etilishi
natijasida yil davomida 50 mln so‘mlik material resurslari sotib olingan.
Shunda korxonaning material resurslar bilan ta’minlanganlik darajasi
88,2 % ni tashkil etgan bo‘ladi (100+150)/170. Keltirilgan ma’lumotlar-
dan ko‘rinib turibdiki, korxona material resurslari bilan to‘liq
ta’minlanmagan, ya’ni ularning miqdori 11,8 % ga kam bo‘lgan. Bu hol
korxona ishlab chiqarish faoliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Korxonaning material resurslari bilan ta’minlanganligini tahlil etish
natijasida ular bilan to‘liq ta’minlanmaganlik faktlari aniqlansa, u holda
uni kelib chiqish sabablari o‘rganiladi. Shuning bilan birgalikda ushbu
salbiy natijalarni bartaraf etish imkoniyatlari
va chora tadbirlari
belgilanadi.
Korxonada ishlab chiqarilgan mahsulotlarning o‘rtacha xarajatlari
ya’ni tannarxlari – ko‘p jihatdan xomashyo va materiallardan samarali
foydalanish ko‘rsatkichlariga bog‘liq.
Material resurslar miqdorini rejalashtirilgan hajmda tayyorlash
mahsulot ishlab chiqarish rejasini bajarish uchun imkoniyat yaratadi.
Material resurslardan tejab-tergab foydalanilmasa
hamda ularning
amaliyotdagi foydalanilishi belgilangan me’yorlarga nisbatan ortiqcha
bo‘lsa, u holda keltirilgan materiallar mahsulot ishlab chiqarish
davomiyligi rejasini bajarish uchun yetarli bo‘lmaydi.
246
Material resurslardan foydalanishni tahlil etishdan maqsad ishlab
chiqarish jarayonida ulardan foydalanishda
ortiqcha sarf-xarajatlarga
yo‘l qo‘yilgan bo‘lsa, bu holda mahsulot hajmi qanchaga kam yara-
tilganligi yoki moddiy resurslardan samarali foydalanish natijasida
qancha qo‘shimcha mahsulot barpo etilganligi aniqlanadi.
