Mövzu 17.
Kodeklərin xarakteristikaları və təsviri.
1. Kodekin vəzifəsi nədir.
2. G - serialı kodeklər ailəsinə daxil olan kodeklərin tipləri.
3. G.711 tövsiyyəli kodeklərin mənfi cəhəti nədir.
Kodeklərin ən vacib xarakteristikalarından biri vaxt intervalında kodlama əməliyyatının alqoritmin mürəkkəbliyidir. Alqoritmin mürəkkəbliyi analoq - rəqəm (rəqəm-analoq) çevrilməsi ilə əlaqədardır. Bu halda alqoritmin mürəkkəbliyi bir saniyədə aparılan milyonlarla əməliyyatla ölçülür.
Ümumiyyətlə, diskret verilənlər selini tonal tezlikli klassik telefon kanallı ilə ötürmək üçün İTU – T “X” seriyası, xüsusi şəbəkə tipləri ilə verilənlər selinin ötürmək üçün isə İTU-T “X” seriyası protokollar ailəsini tövsiyə etmişdir. Protokollar ayrı-ayrı informasiyalı seqmentlərdən təşkil edilir və hər bir seqment kadr adlanır.
Ümumiyyətlə, uzun kadrlı protokolların tətbiqi informasiya emalı prosesində gecikməlləri (paketləşdirmə zamanı gecikmə) artırır. Ona görə də kodekin alqoritmdəki kadr uzunluğu, bu iki şərt arasında kompromis vəziyyətdə opyimal müəyyən edilir. Adətən kadrlar paketlərlə verilir. Onlar informasiyalı və idarəedici paketlər olmaqla iki yerə bölünür. Kadrların paketlərinin əvvəli 8 simvollu 0111 1110 kod sözü ilə başlayır (buna texniki ədəbiyyatda bayraq deyilir). Kadrın uzunluğu artıqca gecikməkləri və kodlama alqoritminin mürəkkəblik səviyyəsi artır. Paket kommutasiya şəbəkədə QoS metodlu ikinci keyfiyyət modelində yerli şəbəkədə gecikmənin maksimal qiyməti 250 millisaniyədən çox olmamalıdır.
Kodeklərin təsviri
İTU-T bir neçə kodek seriyasını standartlaşdırışmış və onların hamısını “G” seriyalı kimi tövsiyə etmişdir. Bu kodeklər ailəsini nəzərdən keçirək.
G.711 seriyalı kodek. 1984-cü ildə telefon və teleqraf rabitəsi üzrə Beynəlxalq məsləhət Komitəsi (müasir İTU-T) İKM tipli kodekin təsvirini vermişdir. Bu kodek bir söz intervalı 8 bit və takt tezliyi 8 khs olan analoq-rəqəm çevirici (amplituduna görə kompressiya edilmiş) kodeklər ailəsinə daxildir. Çevricinin çıxışında yaranana qrup rəqə selinin veriliş sürəti 8x8000=64000 bit/saniyədir. Kodlama prosesində həmin kodekin sxemində kvantlama maneələrinin səviyyələrini azaltmaq məqsədi ilə zəif amplitudlu siqnalın çevrilmə qabiliyyətini yaxşəlaşdırmaq üçün “A” və ya “μ” qanunlu qeyri-xətt şkalalı kvantlama əməliyyatı tətbiq edilir. Qeyd edək ki, “A” və “μ” qanunu dedikdə, riyazi loqarifmik funksiya ilə siqnalın kompressiyası zamanı zəif siqnal az, güclü siqnal isə çox sıxılır. Burada bir məsələni dəqiqləşdirmək lazım gəlir. Məsələ burasındadır ki, “μ” qanunu əsasında kodlamada siqnal/maneə nisbəti həddən artıq kiçik olan zəif amplitudalı siqnalların çevrilməsində istifadə edilir.
Beynəlxalq telefon rabitəsində “μ” qanununu “A” qanununa çevirmək tələb edilir və üstünlük “μ” qanununa verilir.
Ümumiyyətlə, G.711 tövsiyəli İKM tipli kodeklər kanal kommutasiyalı ənənəvi telefon şəbəkələrində geniş tətbiq edilmişdir. G.711 tövsiyəli kodek səs ötürmək üçün minimal tələbatlara cavab verən qurğudur. G.711 tövsiyəli kodeklərin mənfi cəhəti işçi tezlik zolağına tələbatın yüksəkliyi və veriliş kanalında gecikmələrin (paketlərin gecikməsi) olmasıdır. Bu səbəblərə görə də onlardan İP telefon rabitəsində nadir hallarda istifadə edilir.
G.723.1 seriyalı kodek. İTU-nun G.723.1 saylı tövsiyəsində ADİKM metodu əsasında işləyən hibrid kodek seriyasının təsviri verilmişdir. Burada danışıq növlü informasiya sellərinin kodlama texnologiyası MP-MLQ (Multy-Pulse-Multy Level Quantization) kodekləri adlanır. Bu sözlərin mənası impuls çoxluqlu çox səviyyəli kvantlamalı deməkdir. qısaca bu kodeklərə ARÇ/RAÇ və vokoder çevrilməsindən yaradılan kombinə edilmiş hibrid kodeklər kimi baxmaq lazımdır. Vokoderlərin tətbiqi kanalla verilən rəqəm sellərinin sürətini azaltmağa inkan verdiyi üçün ondan, həm İP-də, həm də radio kanallardan səmərəli surətdə istifadıəyə imkan verir. G.723.1 seriyalı kodekin əsas iş prinsipi, ilkin danışıq növlü qeyri periodik informasiya sellərinin tərkibindəki harmonikalarının fonomenlərinin adaptiv əvəz edilməsi əsasında sintez edilməsi prosesinə əsaslanır.
G.729 a seriyalı kodek. G.729 a seriyalı kodeklər ailəsinə G.729, G.729 a Annex A və G.729 Annex B kodekləri daxildir (o, VAD və komfort hay-küy generatoruna malikdir. Bu generator insanın susması anlarını imitasiya edir). Texniki ədəbiyyatda G.729 seriyalı kodek qısaca CS-ACELP (Conjugate Structure-Algebraic Code Excited Linear Predicition) adlanır. Onun mənası idarə edilən xətti hesabı kodu birgə struktur deməkdir. Bu seriyada olan kodekin alqoritmi xətti diskretləşmə addımı 8 kilohers və davametmə müddəti 10 millisaniyə olan danışıq növlü kadrlarla əməliyyat aparır. Kodekdə danışıq növlü siqnalın kodlama sürəti 8 kbt/s-dir. Çevrilmə prosesində ayrı-ayrılıqda hər bir kadrın davametmə vaxti intervalında danışıq növlü infomasiya seli təhlil edir və modelin parametrləri müəyyənləşdirilir (xətti bölünmədə süzgəcləmə əmsalı, güclənmə indeksi və əmsalı). Sonra həmin parametrlər kodlanır və rabitə kanalına ötrülür.
G.728 seriyalı kodeklər. İTU-T-nin G.728 saylı tövsiyəsində LD-CELP (Low Delay – Code Excited Linar Prediction) kateqoriyasına aid kodeklər təsvir edilir. Bu ifadəni izahı idarə edilən xətti interpolyasiyalı gecikməni azaldan kodek deməkdir. Bu kodeklərin çevrilmə sürəti 16 Kbit/s olub, ancaq videokonfrans rabitə sistemlərində tətbiq etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu kodeklər AD İKM tipli kodekləri əvəz etməklə bərabər, daha təkmildir və sıxlaşdırılmış rabitə kanalları üçün istifadə edilirlər. Kodlama vaxtı alqoritmləşdirmə prosesində kadrların davametmə vaxtı 0, 625.10-3 saniyə, gecikmələri isə 2,5.10-3 saniyədən çox deyildir. Kodeklərdə tətbiq edilən alqoritmin nöqsan cəhəti kimi, prosessorun yükburaxma qabiliyyətinə verilən yüksək tələbatı və kadrların itkisi ehtimalına olan yüksək həssaslığı göstərmək olar.
İP telefon qurğularında bu kodekdən nadir hallarda istifadə edilir.
Mövzu 18.
NGN – nin tətbiq edilmə şərtləri
Mahiyyət etibarı ilə NGN avadanlığı, müxtəlif telekommunikasiya xidmət növlərini yüz minlərlə istifadəçilərin hər birinə multimediya xidmətlərini bir fiziki mühitlə (bir cüt fiziki mis naqilə, yaxud optik kabellə) taqdim edən şəbəkə instrukturunun yaradlması üçün hazırlanmış yeni texnologiyalar (müasir serverlər), mikroprosessorlar, mikro sxematexnika və proqram vasitələrinin kompleksindən ibarətdir. NGN texnologiyası strukturuna görə daha sadə və səmərəli şəbəkə konfiqurasiyasına malik ən müasir yeni telekommunokasiya sistemi olub, istifadəçilərə multimediya və ənənəvi telefon xidmətləri göstərmək imkanları yaradır.
NGN vadanlığının tətbiqi aspektləri aşağıdakılardır:
Ümumi istifadəli telefon şəbəkə infrastrukturunun qurulması və inkişafı:
Telefon şəbəkələrinin tranzit qovşağının yaradılması;
Son istifadəçi xətlərinin (həm ənənəvi, həm də multimedia xidmətlərinin göstərilməsi üçün) şəbəkəyə qoşulması;
İntellektual rabitə xidmətləri infrastrukturun təşkili;
Virtual özəl şəbəkələrin (VPN) təşkili.
Qeyd etmək lazımdır ki, NGN-nin infrastrukturu əsasında qoşulmuş şəbəkəyə mövcud telefon şəbəkələrinin göstərə bilmədiyi bir sıra (Video, Data, İPTV və s) xidmətləri təşkil etməyə imkan verən ən müasir İP/ ATM texnologiyaları əsasında qurulmuş texniki vasitələr toplusu kimi baxmaq olar.
Beləliklə, xidmət növlərini təqdim etmə nöqteyi-nəzərdən NGN şəbəkəsi üçün ən vacib şərt istifadəçilərə minimum tələb kimi, əvvəlki kanal kommutasiya şəbəkə xidmətlərini qeyri şərtsiz və bu xidmətlərdən başqa bir sıra multimedia xidmətlərini təşkil etməkdir.
Mövzu 19.
Abunəçi xətlərinin NGN –ə qoşulmasının təşkili.
Ümumi istifadəli telefon şəbəkəsinin (ÜİTŞ) abunəçiləri əsasən aşagıdakılardır:
Şəbəkəyə qoşulan analoq abunəçi xətləri;
Baza İSDN kanallarından istifadə edərək şabakayə qoşulan
abunəçi xətləri;
Multimedia xidmətindən istifadə üçün şəbəkəyə qoşulan (SİP və H.323 terminal) abunəçi xətləri.
İlkin İSDN kanallarınadan istifadə edərək şəbəkəyə qoşulan idarə
telefon stansiyaları.
İSDN PRA və V5 versiyası ilə İATS-lərdən E1 kanalları;
Kanal kommutasiyası əsasında qurulmuş mövcud şəbəklərdə tutum artımı üçün mövcud telefon stansiyalarının kommutasiya avadanlıqları genişləndirilməlidir: ya yeni ATS-lər tikilərək istifadəyə verilməli, yada V5 interfeysi ilə abunə konsentratorları quraşdırılmalıdır. Şəkil 4.1 – də kanal kommutasiya texnologiyası əsaında yerli şəbəkənin inkişafı sxemi təsvir edilmişdir. Burada Səbəkənin tutumu tam abunə konsentratorları (AK) vasitəsilə həyata keçirilir.
NGN texnologiyası çərçivəsində şəbəkənin nömrə tutumunun artırılması Softswitchin və şlüz avadanlığının tətbiqi ilə əlaqədardır. Belə ki, analoq abunə xətlərini paket kommutasiyalı şəbəkəyə qoşmaq üçün rezident şlüzlərdən istifadə olunur. İdarə ATS-ləri və abunə konsentratorları NGN (paket) şəbəkəsinə kanal kommutasiyalı TDM siqnallarını İP paket siqnallarına çevrilməsi şlüzlər vasitəsilə həyata keçirilir.
NGN texnologiyası əsasında abunəçi telefon xətləri şəbəkəyə müvafiq şlüzlər vasitəsi ilə həyata keçirilir. Yeni qoşulmuş abunə tutulmaların SİP və H.323 terminalları əsasında LAN/ WAN sxemi ilə şəbəkəyə qoşulması reallaşdırılır. Şəkil 4.2-də NGN şəbəkəsində abunə tutumunun artırılması sxemi göstərilmişdir.
Kanal kommutasiyalı telefon şəbəkələrinə nisbətən NGN texnologiyalı şəbəkənin əsas üstün cəhətləri aşağıdakılardır:
NGN texnologiyasında ilkin şəbəkə resurslarından daha səmərəli
istifadə edilir. Bu məqsədlə kodeka vadanliqları şlüz səviyyəsində tətbiq edilir. Kodeklərdə danışıq səs siqnallarının kompressiyası alqoritmlərinin və kodek seçilməsindən asılım olaraq tələb olunan resursu 1,5 : 4 dəfə azaltmaq mümkündür;
NGN şəbəkəsi multimedia xidmət (çoxlu xidmət növlləri təqdim
edilir) növlərini təqdim edir. Burada xidmətlər konvergensiya edilməklə təqdim edilir. İSDN şəbəkəsində əlavə xidmət növləri tətbiq edilərkən şəbəkənin bütün elementləri, yəni terminal avadanlığı, dayaq və tranzit ATS-lərin İSDN tələbatını yerinə yetirilməsi vacib şərtdir. Amma paket kommutasiyalı multimedia xidmətləri şəbəkəsində həm kommutasiya, həm də idarə olunma çevik olub, bir Softswitchlərin qarşılıqlı fəaliyyəti ilə reallaşdırılır. Uyğun xidmət növlərinin İSDN şəbəkəsində tətbiqində şəbəkə sisteminin bütün avdanlıq və proqram təminatında dəyişiklik olunmalıdır. Amma multiservis şəbəkəsində yeni intellektual xidmətlərin təşkili ya mövcud proqram komutator (Softswitch) səviyyəsində, ya da əlavə xidmət serverinin tətbiqi ilə həyata keçirilir;
İllik istismar xərclərinin nəzərə çarpan dərəcədə azalması. Şəbəkə idarəetmə sisteminin bir yerdə olması, şəbəkəyə xidmət edən mühəndis – texniki işçilərin sayının kanal kommutasiya şəbəkəsi ilə müqayisədə dəfələrlə az olması ilə əlaqədar istismar xərclərini kifayət qədər azaldır.
Paket şəbəkəsində İP proptokollarından istifadə edilməsi paket şəbəkə resursları çərçivəsində idarəetmə, monitorinq (nəzarət) statistik informasiyaların toplanması sisteminin realizə edilməsini əhəmiyyətli dərəcədə sadələşdirir;
Çevik tarif siyasətinin tətbiqi. Birləşmənin təşkilinin idarə edilməsinin bir nöqtədə olması mərkəzləşdirilmiş qaydada çevik tarif siyasətinin tətbiqinə, mərkəzləşdirilmiş qaydada xidmət haqlarının hesablanmasına və istifadəçilərə bir mərkəzdən xidmətin təşkilinə imkan yaradır.
Avadanlıq həcminin miqyasına görə NGN-də avadanlıq həcmi kanal kommutasiya şəbəkələrinə nəzərən dəfələrlə azdır. Həmçinin enerji və bir sıra digər istismar xərclərinə görə NGN kanal kommutasiyalı şəbəkələrlə müqayisədə daha da səmərəlidir.
Amma təcrübə göstərir ki, analoq şəbəkənin rekonstruksiyası ilə NGN şəbəkəsinin tətbiqi Bakı telefon şəbəkəsində sıçrayışlı inkişafa səbəb olmuşdur. Bu sıçrayışlı inkişafın başlanğıc nöqtəsi 2005-ci ildə 464 saylı dekadaddım ATS-i rekonstruksiya edərək əvəzində NGN texnologiyasını tətbiqi olmuşdur.
Mövzu 20.
Multimedia xidmətləri
Multimedia xidmətlərinə iki mövqedən – rabitə xidməti tələb edən istifadəçi və xidməti təşkil edən operatoru nöqteyi-nəzərindən baxmaq lazımdır. Rabitə xidmətini tələb edən istifadəçi nöqteyi-nəzərindən multimedia rabitə xidmətləri dedikdə, o sifariş etdiyi siyahıra uyğun onu qane edən multimedia xidmətlərinə təminatı tələb edir. Faktiki olaraq istifadəçi üçün tamamilə fərqi yoxdur ki, multimedia rabitə xidmətləri hansı şəbəkə modeli əsasında təqdim edilir və ona görə xidmət növü şəbəkənin texnologiyasından asılı deyildir. Istifadəçilər üçün multimedia dedikdə, eyni vaxtda ona bir neçə “vahid” audiovizual informasiyanın təqdimatı nəzərdə tutulur. Bir halda bir rabitə seansı çərçivəsi daxilində istifadəçiyə hər növ informasiya məkanın təqdimatı nəzərdə tutulur. Multimedia xidmətlərinə nümunə üçün aşağıdakıları göstərmək olar: eyni zamanda bir fiziki mühitdə İnternet protokolu ilə TV-yayımı, telefon rabitəsi, sürətli İnternet, faksimil rabitə və Data məlumatların ötürülməsi, “ağ lövhə”-məsafədən təhsil, telesəhiyyə, videomüşahidə və s. xidmətləri.
Rabitə operatorları NGN şəbəkə infrastrukturu daxilində istifadə edilən avadanlığın tərkibi və imkanları səviyyəsində bir qrup abunəçi və ya bir abunəçi terminalı ilə NGN şəbəkəsi (yaxud xarici server) arasında qarşılıqlı əlaqədə abunəçi terminalına audio-video (səs, video, mətn) məlumatlarının ştürülməsi xidmətlərini İTU-T-nin tələblərinə uyğun şəkildə təqdim etməsi nəzərdə tutulur. Beləliklə, multimedia xidmətləri tərkibindəki xidmət növlərinin çeşidliyi isrifadəçilərə təqdim edilməsi şəbəkənin texnoloji imkanlarından aslıdır.
Rabitə üzrə Avropa Standartlaşdırma İnstitutu (ETSİ) “genişzolaqlı multimedia xidmətləri” anlayışını qəbul etmişdir. Genişzolaqlı şəbəkə vasitəsi ilə istifadəçilərə paket və ya özək seli bir fiziki mühitdə səs, video və Data məlumatlarının birgə verilişi multimedia xidmətləri adlanır. Genişzolaqlı rabitə şəbəkələri ilə real vaxt rejimində fasiləsiz müxtəlif növ paket selinin birgə bir fiziki mühitdə ötürülməsi prosesi təşkil edilir.
Multimedia rabitə xidmətlərinin müxtəlif parametrlərinə görə onu siniflərə bölmək olar. Kanal kommutasiya şəbəkələrində B-İSDN vasitəsi ilə gstərilən xidmətlər nöqteti-nəzərindən multimedia rabitə xidmətlərinin siniflərə bölünməsinin nümunəsi kimi İTU-T I.211 saylı tövsiyəni göstərmək olar. Bu yanaşmanın mahiyyəti ondan ibarətdir ki, abunəçilərə təqdim edilən maəyyən xidmətlər B-İSDN-nin köməyi ilə həyata keçirilir. Tövsiyəyə görə abunəçi terminal avadanlığı və xidmət növlərini təqdim edən şəbəkə sisteminin imkanları arasında təşkil edilən rabitə seansında bütün xidmət növləri interaktiv və paylanmış struktura malik olmaqla iki yerə bölünür və onların hər biri öz növbəsində bir neçə xidmət sinifinə bölünür.
Mövzu 21
Telematik xidmət qovşağının qurulması.
Telematik xidmət növlərinə elektrik rabitəsi şəbəkəsi ilə təşkil edilən telefon, teleqraf və diskret məlumat xidmətlərindən başqa, digər elektrik rabitəsi xidmət növləri aiddir. Telematik xidmət növləri dedikdə faksimil rabitə, elektron poçt xidməti, audio – vidio konfrans rabitəsi və nəhayət elektron formada saxlanılan mənbələrə qoşulub müştəri –server rejimində qurulan xidmət növləri başa düşülür. Telematik xidmət qovşaqları ədatən aşağıdakı məsələlərin həlli üçün qurulur:
İnternet şəbəkəsinə qoşulma;
İP telefon şəbəkəsinə qoşulma;
Sorğu məlumat xidmətlərini göstərən qovşaqlara qoşulma. Kanal
kommutasiya texnologiyaları əsasında məsələnin həlli iki üsulla həyata keçirilir:
Mərkəzləşdirilmiş telematik xidmət mərkəzinin qurulması:
Paylanmış telematik xidmət mərkəzinin qurulması:
Telematik qovşaq istiqamətində kifayət qədər trafik həcmi az olanda birinci üsuldan istifadə olunur. Bu isə yeni xidmətin ilkin dövbrünə aid ola bilər. Bunun üçün yeni rabitə infrastrukturunun qurulması, onun 7 № -li siqnallaşma ilə yerli şəbəkəyə və İSDN şəbəkəsinə çıxış olmalıdır. Bakı şəhərində bu xidmətlərin təşkili üçün ayrıca internet qovşağı yaradılmışdır. Bu internet provayder qovşağı vasitəsilə telematik xidmət platformalarına (internet pravayder, çağırış mərkəzləri və s. platformalara) rabitə təşkil edilir.
Telematik xidmətlər göstərən şəbəkənin tərkibinə modemlər, avtorizasiya serverləri, İP şlüzləri və multimedia serverləri daxildir. Adları sadalanan bütün funksional elementlər ümümi idarəetmə sistemə ilə əlaqədə olmaqla, əlavə olaraq göstərilən xidmət haqqının qeydiyyatı və texniki istismarın nəticələri haqqında statistik informasiyaların emalı üşün texniki və proqram vasitələr nəzərə alınmalıdır. Şəkil 4.5- də kanal kommutasiya şəbəkələrində mərkəzləşdirilmiş telematik xidmət qovşağının struktur sxemi təsvir edilmişdir.
Mövzu 22.
Virtual özəl şəbəkələrin (VPN) qurulması
Korporativ şəbəkə kanallarının kanal kommutasiya telefon şəbəkəsi çərçivəsində yalnız səs trafiklərin ötürülməsi üçün istifadə olunduğu üçün onu ancaq telefon rabitəsi üçün tam səvviyədə təsvir etmək olar. Belə kanalların təşkili üçün kanal kommutasiya şəbəkələrinə ciddi tələblər irəli sürülür.
Korporativ şəbəkə seqmenti təşkil edilən bütün klassik rabitə qovşaqlarına onların birləşmə nöqtələrində (kanal modullarında) ÜKS7 siqnallaşma sistemi tətbiq edilməlidir;
VPN intellektual şəbəkə çərçivəsində təqdim edilərsə, onda korporativ şəbəkələrin qoşulduğu bütün rabitə qovşaqları VPN xidmətlərini və ya SSP funksiyalarını həyata keçirməlidir;
Korporativ şəbəkələrin klassik rabitə qovşaqlarına birləşməsi üçün ya ÜKS7, ya da PRİ İSDN siqnallaşma sisteminin tətbiqi tələb olunur. Yaxud bütün korporativ şəbəkənin abunəçi qurğuları klassik kommutasiya avadanlıqlarının tərkibində reallaşdırılmalıdır. Bu fikir yalnız korporativ şəbəkənin kiçik seqmentlərinə aid edilir.
Klassik şəbəkənin operatorları diskret trafiki ötürmək üçün ayrıca telefon trafikini ötürən traktdan istifadə edə bilər. Bu halda həmin xidmətin yerinə yetirilməsi üçün bəzi şərtlərə əməl etmək lazımdır.
Operatorun müstəqil diskret veriliş kanalı olmalı, ya da operator şəbəkə seqmentinin bəzi hissələrində digər operatorların diskret veriliş kanalları resurslarından istifadə etməlidir;
Diskret veriliş şəbəkə sistemi (DVS) qeyd edilən xidməti nəqliyyat səviyyəsində həyata keçirmək imkanına malik omalıdır. Belə ki, istifadə edilən texnologiyalara uyğun olaraq nəqliyyat şəbəkəsi MPLS, Ethernet VPN, ATM VPN və s. əsasında qurulmalıdır;
Korpotativ şəbəkə kanal kommutasiya şəbəkəsinin operatorunun istənilən seqmentindən istifadə üçün iki müstəqil məqtiqi interfeysdən istifadə etməlidir. Onlardan biri diskret veriliş sisteminə, digəri isə kanal kommutasiya şəbəkəsinə qoşulmalıdır. Əgər bir fiziki interfeys istifadə edilərsə, onda informasiya selini ötürmək və onları daxil etmək (multipleksorlama) və paylamaq (demultipleksorlama) üçün əlavə avadanlıq istifadə edilməlidir (məsələn, xDSL avadanlığı). Həmçinin kanal kommutasiya və diskret informasiya trafikini ötürmək üçün lazım olan avadanlıq da istifadə edilə bilər.
Kanal kommutasiya şəbəkə çərçivəsində bircins olmayan qarışıq trafiklərin xidməti nəzərdə tutulmur.
NGN şəbəkəsi çərçivəsində, korporativ şəbəkə xidmətlərinin təşkili zamanı, bircins olan və ya olmayan (danışıq növlü, diskret növlü və ya multimedia xidmət növləri) trafik ötürülə bilər. İxtiyarı trafik tipi əsasında xidmət növlərini göstərmək üçün diskret veriliş sistemində istifadə edilən texnolgiyalar tətbiq edilə bilər (MPLS, Ethernet VPN, ATM VPN və s.). Bu texnologiyalardan başqa SİP protokolu əsasında VPN texnologiyasından istifadə etməklə səs trafiklərinin verilişini də təşkil etmək olar.
Adları sadalanan xidmət növlərini bir neçə operatorun şəbəkəsində təşkil etmək üçün onların şəbəkələri arasında VPN qurulur.
Mövzu 23.
İntellektual şəbəkə xidmətlərinin təşkili.
İntellektual şəbəkənin funksional modelinə uyğun olaraq xidmətlər SSP (server xidmət qovşağı) vasitəsilə həyata keçirilir. SSP-nin vəzifəsi intellektual şəbəkə xidmətlərinə (İŞP) doğru yönələn çağırış sellərinin detektə edərək tələb edərək tələb edilən xidmət növünə uyğun intellektual xidməti təşkil etməkdir. Belə ki, tələb edilən xidmət növündən asılı olaraq SSP server xidmət moduluna (SCP) xidmət növü haqqında məlumat verir. Məsələn, intellektual xidmət telesəsvermə (VOT), SCP tərəfindən göndərilən çağırış sellərinin istiqamətinin dəyişdirilməsi (məsələn, haqqı ödənilməyən çağırış seli - FPH) və ya əlavə haqqı ödənilməklə yeni çağırış selinin göndərilməsi və s. xidmətləri göstərilir. Bu halda intellektual şəbəkə strukturunun qurulmasında biri-birinə zidd olan aşağıdakıplan diqqəti cəlb edir. Belə ki, çağırış selini marşurutlaşdırılmasının səmərəliliyi nöqtəyi nəzərdən paylanmış struktura malik SSP abunəçi üçün maksimum səmərəli olmalıdır (şəbəkə konfiqurasiyası nöqteyi –nəzərdən), intellektual şəbəkənin strukturunun qurulması üçün tələb edilən əsas vəsaitin (investisiya qoyuluşu) minimum olması nöqteyi –nəzərdən SSP-nin realizə edilməsi şəbəkə iearxiyasında yüksək səviyyədə mərkəzləşdirilmiş prinsipdə qurulmalıdır.
NGN şəbəkəsində intellektual xidmətlərin təşkili TDM şəbəkəsində bu xidmətlərin təşkilində mövcud problemləri təmamilə arada\n qaldırır. Bu halda SSP funksiyası SSP serveri ilə şlüz və çevik siqnallaşma kommutatorunun birgə funksional inteqrasiyası nəticəsində həyata keçirilir (şəkil 4.8). Belə olduqda intellektual şəbəkə xidmətlərinin təşkili üçün SSP ilə işləyən interfeysləbirləşmənin idarə edilməsi Softswitch səviyyəsində həyata keçirilir.
Xüsusi ilə qeyd etmək lazımdır ki, NGN şəbəkəsində istifadəçilərlə onlara intellektual xidmət göstərən pravayderlərin platformaları arasında birləşmənin təşkili üçün əsasən paket şəbəkəsi resurslarında istifadə olunur. İntellektual şəbəkəxidmətlərinin NGN şəbəkəsindən TDM şəbəkəsi istifadəçilərə təqdim etmək üçün şəbəkələr arası bağlantı funksiyasını yerinə yetirən şlüzlərdən istifadə olunur.
SSP elementi intellektual şəbəkə strukturunun NGN əsasında realizə edilməsi prosesi kanal kommutasiya şəbəkəsi variantı ilə müqayisədə aşağıdakı üstünlüklərə malikdir:
SSP funksiyasının tətbiqi üçün investisiyanın minimum
olması. Kanal kommutasiya şəbəkə əsasında qurulmuş variantda SSP funksiyasını realizə etmək üçün bütün rabitə qovşaqları təkmilləşdirilməli və ya bir çox nöqtələrdə SSP avadanlığı qurulmalıdır;
SSP funksiyasının genişləndirilməsi üçün investisiyanın
minimum olması. Klassik variantda SSP funksiyasını realizə etmək üçün bütün rabitə qovşaqlarının təkmilləşdirilməsi tələb edildiyi halda, NGN – də takcə SSP qurmaq üçün Softswitch səviyyəsində dəyişiklik etmək lazımdır;
Birləşmiş şəbəkə modelində (şəbəkədə həm NGN, həm də
kanal kommutasiya avadanlıqları birgə fəaliyyət göstərdiyi modeldə) intellektual xidmətlər qovşağına (provayderə) eyni infrastrukturdan istifadə etməklə rabitənin təşkil edilməsi;
Softswitch-ə qoşulmuş əlavə serverlərin hesabına geniş
çeşiddə intellektual xidmətlərin göstərilməsi imkanlığının mövcud olması;
Minimal investisiya qoymaq şəti ilə mövcud NGN
infrastrukturu əsasında intellektual şəbəkə platformasının təşkili.
İntellektual platformanın NGN şəbəkə sistemində təşkili kanal kommutasiyalı şəbəkələrlə müqayisədə qeyd edildiyi kimi bir sıra üstünlüklərə malik olduğundan yeni platformaların qurulmasında bu üstünlüklər şəbəkə operatorları tərəfindən nəzərə alınır. Hal-hazırda Bakı telefon şəbəkəsində NGN platforması əsasında intellektual xidmətlər təşkil edir.
Mövzu 24.
Mövcud şəbəkə strukturu dəyişmədən NGN şəbəkəsinin qurulması
Baxılan variantda NGN texnologiyalı şəbəkə klassik rabitə şəbəkəsi strukturu ilə heç bir əlaqəsi olmadan milli şəbəkənin əsas şəhərlərarası stansiyasına qoşulur. Bu halda şəhərlərarası stansiyadan ümumi yerli şəbəkə istiqamətində (giriş və çıxış rabitəsinin normal təşkili üçün) kanal sayları dəqiq hesablanaraq artırılmalıdır. Bu variantda nəzərdə tutulur ki, NGN şəbəkə hissəsində təşkil edilən xidmət növləri, NGN-nin qurulduğu ərazidə paylanmış istifadəçilərə təqdim edilir. NGN-nin nəqliyyat səviyyəsinin təşkili üçün ilkin şəbəkənin mövcud olan resurslardan istifadə edilir (ilkin şəbəkədə yeni resursların təşkili variantı ola bilər). Bu və ya digər variantın seçilməsi üçün qərar ilkin şəbəkənin mövcud vəziyyətindən asılı olacaqdır. Belə ki, iklin şəbəkə SDH texnologiyası (sinxron veriliş) əsasında qurularsa və ilkin resurslar NGN elementli sahədə nəqliyyat səviyyəsi qurmaq üçün kifayət edərsə, onda daha yüksək səviyyəli rəqəm veriliş sistemli avadanlıqlardan istifadə edilməlidir. Həmçinin bəzi şəbəkə sahələrində təkmilləşdirmə işləri nəticəsində ilkin mövcud şəbəkənin resurslarından da istifadə edilə bilər. əgər ilkin şəbəkədə PDH (plezioxron veriliş) və ya analoq veriliş sistemləri istifadə edilərsə, onda ilkin şəbəkənin paralel strukturunu qurmaq lazım gələcəkdir. Təsvir edilən şəbəkə strukturunu qurmaq tələb edilən texnologiyaların seçilməsi konkret şəbəkə modeli üçün layihələndirmə zamanı qəbul edilir. SDH şəbəkəsinin Ethernet paket selini danışmaq imkanı yetərli deyilsə, NGN şəbəkəsi üçün bir neçə 10 Gbit/s sürətli olan perespektivi nəzərə alan güclü İP nəqliyyat şəbəkəsi qurmaq daha səmərəlidir. Bu modeldə həm mövcud yerli şəbəkənin informasiya seli ötürülə bilər. Qeyd edilən variantda NGN elementli nəqliyyat səviyyəsi üçün alternativ olaraq Ethernetə əsaslanan texnologiyadan istifadə edilə bilər (məsələn, giqabit veriliş sürətli Ethernet). Bu formada təklif ancaq NGN şəbəkəsi üçün mümkündür. Praktiki olaraq mövcud klassik şəbəkələrdə E1 informasiya sellərinin tunelləşdirilməsinin Ethernetin köməyi ilə ilkin şəbəkədə təşkili mümkündür. Bu əməliyyatın aparılması, nəqliyyat şlüzlərin avadanlığının alınması üçün kifayət şəbəkədə SDH-i alternativliyi üçün vacibdir.
Multiservis nəqliyyat şəbəkəsinin sxemi 4.9-də göstərilmişdir.
Bu şəkildə SDH strukturlu şəbəkədə İP/ATM texnoloji manqasından istifadə etməklə, nəqliyyat səviyyəsinin konfiqrasiyasının qurulması təsvir eilmişdir. Bu halda ATM nəqliyyat şəbəkəsinin rabitə qovşağı-Access Node olacaqdır. Bu qovşaqla şlüz avadanlığı və ya İP şəbəkəsinin birbaşa qoşulması nəzərə alınır. Onlar multiservis şəbəkəsinin magistral kommutatorunun vəzifəsini yerinə yetiririrlər. bu halda multiservis şəbəkəsinin istifadəçiləri rabitə qovşağına birbaşa və ya paket şəbəkələrinin terminal avadanlığından istifadə etməklə paket texnologiyası əsasında qoşula bilərlər (məsələn, İAD qovşağı). Klassik şəbəkələrə qoşulmaq üçün terminal avadanlığı kimi abunəçi siqnallaşma şlüzü (AGW), korporativ şəbəkələrə qoşulmaq üçün isə terminal avadanlığı kimi V5 interfeysindən istifadə edilə bilər. Access Node və AGW avadanlığı yürli şəbəkənin əsas telefon stansiya avadanlığı olan sahələrdə yerləşdirilməlidir və bu mövcud analoq xətlərinin (analoq, abunəçi xətləri, darzolaqlı İSDN abunəçiləri, xDSL rəqəm abunəçi xətləri, Ethernet və s.) NGN şəbəkəsinə (əlavə kanal tələb etmədən) qoşulmasını təmin edir. Beləliklə abunəçi qruplarının yeni şəbəkəyə qoşulması üçün NGN resurslarından istifadə edilir. Mənəvi və fiziki cəhətdən köhnəlmiş yerli şəbəkə avadanlığı istismardan çıxarılarsa, əvvəlki abunəçilər multiservis abunə konsentratorları (MSAN) vasitəsilə NGN şəbəkəsinə qoşulması təmin edilir. Yerli klassik şəbəkələrlə əlaqə nəqliyyat şlüz avadanlığı (TGW) əsasında həyata keçirilməlidir. Bu halda nəqliyyat şlüz avadanlığı (TGW) tranzit qovşaq vəzifəsini yerinə yetirmiş olacaqlar. Şlüzlərin və şəbəkə nöqtələrinin sayı layihələndirmə zamanı təyin edilməlidir. Təsvir edilən nəqliyyat səviyyəsinin qurulmasında aşağıdakı şərtlərə əməl edilməlidir.
Magistral nəqliyyat şəbəkəsi rutor və MG-lərin şəbəkə
topologiyasında yeri və sayı layihələndirmə zamanı təyin edilməlidir. (mövcud SDH şəbəkəsinin infrastrukturu nəzərə alınmaqla);
Əvəz edilməsi nəzərdə tutulan dayaq ATS-lərin yerində və yaxud tutum genişləndirilməsi nəzərdə tutulan dayaq stansiyalarda şlüz və qoşulma imkanı yaradan qovşaq avadanlıqları tətbiq (Access Node) edilməlidir;
Mövcud şəbəkənin artırılması magistral hissənin yükbraxma
qabiliyyətinin artırılması layihələndirmə zamanı nəzərə alınmalıdır;
Multiservis şəbəkəsi ilə ümumi istifadə edilən kanal kommutasiyalı telefon şəbəkəsi arasında şəbəkələrarası şlüz avadanlığı tətbiq edilir. Bu halda şlüz avadanlıqlarının sayı, yükburaxma qabiliyyəti və layihələndirmə zamanı nəzərə alınmalıdır;
Diskret veriliş sistemli şəbəkələrə və ya digər operatorların
multiservis şəbəkələrinə qoşulmaq üçün sərhəd şəbəkə nöqtələrində son şlüz avadanlığı nəzərə alınmalıdır;
Ümumi istifadə edilən telefon şəbəkələrinin digər operatorlarını
yerli şəbəkəyə qoşmaq üçün multiservis şəbəkəsindən istifadə edilərsə,onda qoşulma nöqtəsində sərhəddə İP şəbəkələrinin təhlükəsizliyini təmin edən şlüzlərin tətbiqi nəzərə alınmalıdır.
Mövzu 25.
Mövcud şəbəkənin NGN tətbiqi ilə
rekonstruksiyası
Təsvir edilən bu variantda nəzərdə tutlurki, ümumi istifadə edilən telefon şəbəkəsi strukturunun tranzit qovşağı ləğv edilərək onun funksiyaları NGN şəbəkə sisteminin tərkibinə daxil ediləcəkdir. Ona görədə fəaliyyətdə olan dayaq şəhər ATS-ləri şlüz avadanlığının köməyilə NGN qovşağına qoşulacaqdır. Təsvir edilən variantın tətbiqi ilə nəqliyyat səviyyəsinin təşkili sxemi şəkil 4.10-da göstərilmişdir. Şəkildən görünür ki, ümumi istifadə edilən telefon şəbəkəsi strukturunun telefon qovşağı tam surətdə NGN qovşağı ilə əvəz edilir. Yəni ümumi istifadə edilən telefon şəbəkəsində tranzit qovşaq ləğv edilərək istismardan çixarılır. Təsvir edilən şəbəkə variantı multiservis şəbəkəsinin yeni nəqliyyat səviyyəsim qurulur. Bu variantın realizə edilməsi kifayət qədər investisiya qoyuluşu tələb edir.
Bu variantda əlavə olaraq aşağıdakı əməliyyatlar həyata keçirilməsi tələb edir:
Mövcud dayaq stansiayların NGN şəbəkəsinə qoşulması üçün şlüz
avadanlıqları quraşdırılır;
SDH transmissiya şəbəkəsi ilə mövcud kanal kommutasiya ATS-
lərindən E1 (№7 siqnallaşması ilə) portların şlüz avadanlıqlarına qoşulması üçün optimal fiziki mühit yaradılır. SDH olmayan yerlərdə İP nəqliyyat multipleksorları və siqnal media şlüzləri quraşdırılaraq qarşılıqlı rabitələr təşkil edilir. Bu halda SDH şəbəkəsinin genişləndirilməsinə lüzum qalmır;
Yüksək yükburaxma qabiliyyətinə malik İP nəqliyyat şəbəkəsinin
qurulması;
Alternativ operatorların şəbəkələrini qoşmaq üçün şlüz avadanlığının
tətbiqi (dayaq ATS-lər səviyyəsində qoşulma istisna edilir);
Çoxlu sayda proqram kommutatorlarının (SX) və ya yükburaxma
qabiliyyəti olan Softswitchin tətbiqi.
Mövzu 26.
Kombinə edilmiş variantın təhlili.
Təsvir edilən variantda, multiservis rabitə şəbəkəsinin, ümumi istifadə edilən telefon şəbəkəsi hissəsinin qismən, yaxud mərhələli əvəz edilməsi nəzərdə tutulur. Bu halda dayaq-aralıq stansiyaların avadanlıqlarının bir hissəsi multiservis rabitə şəbəkəsinin avadanlığına qoşulması üçün nəqliyyat siqnallaşma şlüzləri (TGW) istifadə edilir. Şəkil 4.11-də kombinə edilmiş variantın sxemi göstərilmişdir.
Dayaq və tranzit aralıq stansiyaların avadanlıqlarının imkanlarının bir hissəsi ümumi istifadə edilən telefon şəbəkəsi strukturu tərkibində saxlanılır. Şəbəkəni əvəz edilən hissəsində yeni və perspektiv təlabat nəzərə alınmaqla əlavə tutum artımı ilə mövcud ATS-lər əvəz edilərək NGN strukturunda MSAN-lar tətbiq edilir. Sxemdə MSAN kimi AGW qoşulma imkanı olan şlüzlər eyni funksiya yerinə yetirir. Bu təkamül yolu ilə yerli şəbəkə telefon stansiyaları multiservis xidmətləri göstərmək imkanı olan AGW şlüzləri ilə tutum artımı nəzərə alınmaqla əvəz edilir. Şəkil 4.11-də kombinə edilmiş variantın sxemi təsvir edilmişdir. Təsvir edilən variant birinci variantın ikinci varianta təkamül yolu ilə keçmək üsulu hesab edilir. Xüsusi ilə qeyd edtmək lazımdır ki, böyük tutumlu şəhər telefon şəbəkəsində NGN tətbiq ediləndə kombinə edilmiş üsula üstünlük verilir.
Mövzu 27.
Bakı şəhər telefon şəbəkəsində NGN-nin tətbiqi
1995-ci ilə kimi Bakı telefon şəbəkəsi keşmiş SSRİ telefon şəbəkələrində olduğu kimi, Giriş Məlumatları Qovşağı (GMQ) prinsipi ilə qurulmuşdurş. Bu prinsipdə şəhər telefon stansiyaları bir neçə qovşaq rayonlara bölünür. Bir qovşaq daxilində rayon ATS-ləri bir-biri ilə “biri hər biri” prinsipində birləşirlər. Bir qovşaq rayon ATS-lərindən digər qovşaq rayon ATS-lərinə rabitə həmin qovşaq rayonun qovşaq stansiyası vasitəsi ilə həyata keçirilir (Şəkil 4.12).
1995-ci ildən başlayaraaq Bakı telefon şəbəkəsində (BTŞ) sinxron ierarxiyalı optik veriliş sistemlərinin və elektron rəqəm ATS-lərinin tətbiqi ilə BTŞ-nin strukturu elektron qovşaq stansiyalarının və SDH-in imkanlarından istifadə edilərək təkmilləşdirməyə başlanmışdır. Son zamanlar şəhər telefon şəbəkələrində NGN texnologiyaların tətbiqi (Softwich komutatorları 2 milyon və daha çox nömrəyə xidmət etmək imkanı verir) şəhər telefon şəbəkə sistemlərinin konfiqurasiyasının tamamilə yenidən qurulmasına zərurət yaranır. Belə ki, NGN şəbəkəsi üç səviyyədən ibarətdir: I səviyyə-Softwich və idarəetmə, II səviyyə-İP MPLS şəbəkəsi; III səviyyə isə müxtəlif kateqoriyalı abunəçilərin (genişzolaqlı internet, İP protokolu ilə TV, telefon və s.) qoşulduğu multiservis abunə konsentratorlarıdır.
Beləliklə, BTŞ-də NGN-nin optimal tətbiqi üçün birinci mərhələdə bir qovşaq rayonunda bütün son stansiyaları və GMQ-ni Softwich NGN-nin tərkibinə daxil edilməsi həm texniki, həm də iqtisadi cəhətdən əlverişliliyi nəzərə alaraq Bakı şəhərində 46 qovşaq və 46x saylı stansiyalar NGn əsasında tam rekonstruksiya edilmişdir. Bu halda ilkin olaraq şəbəkənin bütün qovşaq stansiyalarını əhatə edən MPLS-İP nəqliyyat şəbəkəsinin qurulması və şəhərin potensial imkanlı istifadəçilər olan rayon ATS-lərində MSAN abunə konsentratorları quraşdırılması da nəzərə alınmışdır.
Beləliklə, 2005-ci ildə BTŞ-də 464-saylı dekad-addım ATS-i NGN bazasında rekonstruksiya edilərək 46-qovşaq stansiyası funksiyaları da NGN üzərinə köçürülmüşdür. №7 siqnallaşması olmayan koordinat ATS-lərin NGN şəbəkəsində qoşmaq üçün №7 siqnallaşmasından MF shatl siqnallaşmasına və əksinə keçid üçün C&C08 tipli qovşaq stansiyası imkanlarından istifadə edilmişdir. Beləliklə, NGN-nin BTŞ tətbiqi sxemi aşağıda göstərilmişdir (Şəkil 4.13).
Şəkildən göründüyü kimi, NGN şəbəkəsində əsas idarəetmə mərkəzində iki ədəd Softwich nəzərə alınmışdır. Şəbəkədə kanal kommutasiya telefon stansiyalarından 7-saylı siqnallaşma, PRİ-İSDN və V5 registr siqnallaşma kanallar NGN şəbəkəsinə UMG8900 vasitəsi ilə qoşulur. Şəbəkənin analoq stansiyalarını NGN şəbəkəsinə qoşmaq üçün UMG8900 ilə analoq stnsiyaları arasında MF 9shatl) siqnallaşmasını №7-yə və əksinə çevirən trank modullardan ibarət STE tranzit stansiya imkanlarından istifadə olunur. NGN şəbəkəsində istifadəçilərə ADSL2+ (Asymmetric Digital Subscriber Line) – asimetrik rəqəmli abunə xətləri vasitəsi ilə İP TV xidməti göstərmək üçün peykdən alınan TV siqnalları strimetr ilə İP (Giqabit/s) selinə çevrilərək İP MPLS şəbəkəsində (rutor səviyyəsində) qoşulmuşdur. Abunəçi xətt şəbəkəsində abunə xətlərinin uzunluğu normadan çox olan istifadəçilərə multimedia xidmətləri göstərmək üçün optik şəbəkə avadanlığından (ONU-Optic Network Unit) istifadə edilir.
NGN şəbəkəsinin əsas səviyyələrindən biri olan 10 Gbit/s sürətli MPLS şəbəkəsi də dairəvi sxemlə qurulmuşdur (Şəkil 4.14). Bu şəbəkə təsir dairəsində istifadəçilərə genişzolaqlı Data, internet, İPTV və s. multimedia xidmətləri göstərir.
Beləliklə, BTRİB şəbəkəsində NGN-nin tətbiqi kombinə eilmiş üsulla qurularaq perspektivdə təkamül yolu ilə şəbəkədə olan kanal kommutasiya stansiyaları MSAN-konsentratorları ilə əvəz ediləcəkdir.
BTRİB-də tətbiq edilən NGN şəbəkəsi istifadəçilərə hər cür NGN (Multimedia-genişzolaqlı internet, İPTV, VolP, İAD və s.) xidmətləri göstərmək imkanına malikdir. Hal-hazırda əldə olunan praktiki nailiyyətlər NGN şəbəkəsinin perspektivi olduğunu göstərir. Belə ki, hazırda bu şəbəkə sürətlə inkişaf edir.
Mövzu 28.
C&C08 TİPLİ ELEKTRON ATS-İN TEXNİKİ XÜSUSİYYƏTLƏRİ
C&C08 sisteminin yaranma zəruriyyəti
Bu gün insan cəmiyyəti elmlə təhciz edilmiş texnologiyalar erasına daxil olur və informasiyaların tez göndərilməsi və qəbul edilməsi aktual məsələyə çevrilir. Müasir telekommunikasiya şəbəkələri getdikcə artmqda olan böyük həcmli informasiyaları ötürməkdə və emal etməkdə çətinliklərə məruz qalır.
Abunəçilər tərəfindən telekommunikasiya xidmətlərinə olan tələbatlar da daimi olaraq durmadan artır. Telekommunikasiya texnologiyalarının açarı sayılan verilənlərin optik üsulla ötürülməsi, internet şəbəkəsi və mobil rabitə texnologiyasını hər gün dəyişirlər.
Yeni telekommunikasiya xidmətlərinə olan tələbatları ödəmək, telekommunikasiya sahəsinin yüksək sürətlə inkişafı və genişlənməsini təmin etmək üçün Çin Xalq Respublikasının HUAWEI kompaniyası böyük tutumlu və proqramla idarə olunan rəqəmli kommutasiya sistemi işləyib hazırlamışdır. Şirkətin öz tətqiqatları əsasında hazırladığı bu texnologiya C&C08 tipli ATS adlanır.
C&C08 tipli ATS açıq sistem olub standart PSTN, İSDN və İN rabitə növlərini yaratmaqla yanaşı internete qoşulmanı və SDH-lə optik interfeyslərin təşgil olunmasını da təmin edir. Qeyd edək ki, bütün bunlar vahid bir platformada reallaşmışdır. ATS-in güclü siqnallaşma sistemi vardır. O, məftilli və məftilsiz texnologiyaları özündə birləşdirir, dar zolaqlı və geniş zolaqlı rabitə xidmətləri yaratmağa imkan verir. Bu tip ATS-lər yerli stansiya, tranzit stansiya, şəhərlərarası və şlyuz tipli qovşaq stansiyası kimi istifadə edilə bilirlər. Bunlardan əlavə C&C08 stansiyası intelektual şəbəkələrdə SPP və siqnal şəbəkələrində isə STP kimi də tətbiq edilə bilirlər.
C&C08 sisteminin yaranması və inkişafı tam rəqəm texnologiyalarına keçmək, inteqral sistem yaratmaq və geniş zolaqlı xidmətlərin artırılması zəruriyyətindən irəli gəlmişdir.
C&C08 ATS-in texniki xüsusiyyətləri və üstünlükləri
C&C08 ATS-in maksimum tutumu 800000 abunəçi xətti və ya 180000 birləşdirici xəttə qədər artırıla bilər.
ATS-də çox səviyyəli paylanmış idarəetmə sisteminin tətbiq edilməsi informasiyaların emal sürətini 6000 K BHCA-ya çatdırmağa imkan vermişdir.
ATS-ə qoşula bilən abunəçi aparatlarının sayından və interfeyslərin növündən asılı olaraq müxtəlif növ yarımstansiyaların tətbiqi sahəsində telefon şəbəkəsinin tutumu artırılır və optik lifli xətlər abunəçi mənzillərinə qədər yaxınlaşdırırırlar.
C&C08 ATS-i İTU-T və ERİ-nin tələbatlarına uyğun olaraq ÜİTS (PSTN) inteqral xidmətli rəqəmli şəbəkə-İXRŞ (İSDN) və s. xidmətlərini yüksək səviyyədə təmin edir. Mehmanxana abubəçilərinə rabitə xidmətini yaxşılaşdırmaq üçün hotel interfeys, NP və s. tipli xidmət növləri də ATS-də nəzərdə tutulmuşdur.
Mövcud texniki standartlara və İTU-T-in təkliflərinə uyğun olaraq C&C08 ATS-in siqnallaşma növləri R2. TUP, İSUP, TCAP, SCGP, və SSİ siqnallaşmaları ilə işliyə bilir. Bundan əlavə ATS siqnallaşmanın monitorinq funksiyasını təqdim etməklə real zaman rejimində çağırışların birləşmə prossesinə nəzarət etmək imkanə verir.
Eyni tip platalar yaratmaq, onları universal etmək məqsədi ilə C&C08 ATS-də 0.18-dən 0.35 mkm səviyyəli xüsusiləşmiş inteqral microsxemlərdən istifadə edilmişdir. Sistemin hər bir xəttinin ən böyük yüklənmə saatında sərf etdiyi enerji 0.52 Vt,adi vaxtlarda isə 0.3 Vt-dur.
C&C08 ATS-in proqram təminatı modul prinsipi əsasında qurulmuşdur, SDL üsulundan istifadə edilməklə C dilində yazılmışdır və etibarlı əməliyyat sisteminə malikdir.
C&C08-in texniki xidmət sistemi olan O&M klent/server sturuktunu istifadə edir. O&M şəbəkə idarəetmə mərkəzi və bilink mərkəzi ilə rabitə yaratmaq üçün müxtəlif növ interfeyslər təqdim edilir. Sistemin istismar və texniki xidmətləri üçün O&M istifadəçiərinin qrafiki interfeyslərə (GUİ) malikdir.
C&C08 tipli ATS müxtəlif Bilinq funksiyalarını CENTREX abunəçiləri üçün on-lin hesabı və şəhərlərarası qovşaq üçün `ağ-qara` vərəqləri təqdim etməyi yerinə yetirir.
C&C08 TİPLİ ATS-İN TƏTBİQİ
C&C08 ATS-inin kommutasiya sistemi TUP, İSUP, TCAP, SCCP, İNAP, DSSİ, R2, №5 və CAS 1/3 Bit siqnallaşma sistemləri ilə qarşılıqlı əlaqədə fəaliyyət göstərə bilir.
C&C08 ATS-in bütün KM vəya SPM modullarında 7 saylı siqnallaşma prossesi emal edilə bildiyi üçün sistemin məhsuldarlığı daha da artırılmış olur. Hər bir SM modulu 7 saylı siqnallaşmanın 24 manqasını emal etmək imkanına malik olduğundan bütün sistem 7 saylı siqnallaşmanın 3072 manqasını emal edə bilir. SPM şəbəkəsi 7 saylı siqnallaşmanın 512 manqasını təqdim edə bilir.
Kommutasiya sistemi 14/24 bitli və siqnallaşma nöqtələrinin kodlarını tanımaq və çevirmək imkanına malikdir.
C&C08 sisteminin kommutatoru 7 saylı siqnallaşmanın köməyi ilə real zaman anında istənilən çağırış üçün birləşmənin həyata keçməsi prossesini izləməyə və hər siqnallaşma məlumatının hər bir biti haqqında dəqiq informasiya əldə etməyə imkan verir.
ATS-in siqnallaşma sistemi istənilən texniki şəraitə asanlıqla uyğunlaşa bilir. C&C08 ATS-nin kommutasiya sistemi üçün müxtəlif proqram mexanizmləri hazırlanmışdır ki, buda çağıran abunəçi nömrəsinə qoşulmaq mümkün olmadıqda emal əməliyyatının yerinə yetirməyə imkan verir.
C&C08 sistemi S-12, AXE-10, SP-30, EWSD və F150 sistemli ATS-lər ilə qarşılıqlı əlaqədə işləyə bilir. ATS yüksək stabilliyə, etibarlığa və şəraitə uyğunlaşma keyfiyyətlərinə malikdir. ATS Avropa Amerika və Rusiya standartlarına tam uyğun gəlir və İTU-T standartları təlabatlarını tam ödəyir.
ATS avadanlığı müxtəlif siqnal məntəqələrində vəya ATS-lərdə istifadə edilən 14 bitlik və 24 bitlik kodlama sistemlərinin birgə işləməsinə imkan verir.
C&C08 tipli ATS-in avadanlıqları 10 ilə yaxın müddətdə telekommunikasiya kommunikasiya bazarında olmasına baxmıyaraq, bir sıra üstün cəhədlərinə görə dünyada istehsal edilən digər telekommunikasiya sistemləri ilə eyni səviyyədə durur.
Hələ 2000-ci ilin sonunda C&C08 tipli ATS-in 50 milyon abunəçi xətti mövcud olmuşdur. Hal hazırda 20dən çox ölkədə C&C08 avadanlıqlarından geniş istifadə edilir. Belə ölkələrdən Rusiya Bolqarıstan Litva Braziliya Kolumbiya Pakistan Hon-Konq Suriya və digərlərini göstərmək olar.
Mövzu 29
C&C08 avadanlığının struktur sxemi
C&C08 sistemli avtomat telefon stansiyasının (ATS) avadanlıqları modul prinsipi əsasında qurururlar.
Şəkil 8.1 də C&C08 tipli ATS-in kommutasiya sisteminin ümumiləşdirilmiş strukdur sxemi göstərilmişdir. Şəkildən görüldüyü kimi C&C08 avadanlığının bütün kommutasiya sistemi 4 moduldan təşgil edilmişdir. Bu modullar aşağıdakılardır:
-İM-idarətəmə modulu (AM),
-RM-rabitə modulu (CM),
- KM-kommutasiya modulu (SM).
İdarəetmə modulu özü də 2 moduldan təşgil edilmişdir. Bunlardan biri ƏİM-əsas idarəetmə modulu (FAM), digəri isə KİM-köməkçi idarəetmə modulu (BAM) adlanır. ƏİM modulu bütün sistemin idarə olunmasını təmin edir və KİM-lə rabitə yaratmaq üçün interfeys əlaqəsi vardır.
UYAK-uzaqda yerləşən abunəçi komplekti.
UYAM-uzaqda yerləşən abunəçi modul
OVK-optik veriliş kabeli
KSYst-kommutasiyalı yarımstansiya
BXQM-birləşdirici xəttlərin qoşucu modulu
KZAKŞ-kanalları zamana görə ayrılan kommutasiya şəbəkəsi
KİM-köməkçi idarəetmə modulu
KİM həm də kommutatorun açıq sistemlə (O&M-lə) rabitəsini təmin edir. Belə rabitələr abunəçi/server rejimində LAN tipli vəya WAN tipli, yəni x25, v24, v35 tipli interfeyslər vasitəsi ilə yaradılırlar.
Rabitə modulu mərkəzi kommutasiya sahəsindən və optik/elektrik interfeyslərindən təşgil olunmuşdur. Rabitə modulu kommutasiya modulları arasında danışıq və siqnallaşma kanalları yaratmaqla yanaşı, Eİ interfeysi və ya STM-1 tipli optik interfeyslərlə digər avadanlıqlar arasında da rabitə yaratmağa imkan verir. C&C08 tipli ATS-in kommutasiya sisteminin əsasını kommutasiya modulları təşgil edir. KM modulları həm də verilənlər bazasının paylanmasının idarə edilməsini, çağırışların emalını, texniki istismarı və texniki xidmətlərə aid olan funksiyaları yerinə yetirirlər. RM ilə KM modullarını əlaqələndirmək üçün 2 ədəd ptic lifdən istifadə edilir.
Mövzu 30
İdarəetmə və rabitə modullarının funksional qovşaqları və elementləri
C &C08-128 tipli ATS-in kommutasiya sistemindən böyük tutumlu stansiyalar qurularkən istifadə edilir.
ATS-in İM/RM sistemli idarəetmə-rabitə modulu:
-mərkəzi emal modulundan-MEM (CPM);
- mərkəzi kommutasiya sahəsindan MKS(CNET);
- rabitənin idarəetmə modulundan RİM(CCM);
- xidmət növləri emalı modulundan XNEM (SPM);
| 