Muammoli ta’lim texnologiyasi o’qitishning eng samarali usuli
sifatida
Hamrogul Yormuhammedovna Qodirova
Buxoro viloyati, Vobkent tumani, 6-DMTT
Annotatsiya: Maqolada bugungi zamonaviy ta’lim sharoitda muammoli ta’lim
texnologiyalarining ahamiyatli jihatlari, ta’lim oluvchilarning tanqidiy, mustaqil va
ijodiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirish, aqliy faoliyatni yanada rivojlantirish,
muammoli vaziyatlar ularning turli echimlarini izlab topish, muammoli ta’limning
samarali usullari, ahamiyati, xususiyatlari haqida umumiy ma’lumot berilgan.
Kalit so’zlar: muammoli vaziyat, mantiqiy fikrlash, tanqidiy fikrlash, salohiyat,
tafakkur, faoliyat uyg‘unligi, maxsus qobiliyat, ijtimoiy, taraqqiyot, badiiy ifodaviy,
ehtiyoj, ziddiyat, izlanish, to‘siq, ilmiy-texnika, kompleks yondashuv
Problem-based educational technology as the most effective
method of teaching
Hamrogul Yormuhammedovna Kadyrova
Bukhara region, Vobkent district, 6-SPO
Abstract: In the article, the important aspects of problem-based learning
technologies in today's modern educational environment, the development of critical,
independent and creative thinking skills of learners, the further development of mental
activity, the search for their various solutions to problem situations, effective methods
of problem-based education, general information about its importance and features is
given.
Keywords: problem situation, logical thinking, critical thinking, potential,
thinking, harmony of activity, special ability, social, development, artistic expression,
need, conflict, search, obstacle, scientific-technical, complex approach
Bugungi zamonaviy ta’lim yoshlardan kuchli salohiyatli, raqobatbardosh, maxsus
qobiliyatli, zamon bilan hamnafas, maqsadli, ilmiy-texnika taraqqiyot talablariga javob
beradigan, mustahkam irodali bo‘lishni talab etadi. Bu kabi sifatlarni amalga
oshirilishda esa muammoli ta’lim texnologiyasi muhim ahamiyat kasb etadi.
Muammoli ta’lim bu mantiqiy fikrlash, tahlil qilish, izlanish, umumlashtirish,
muammoli vaziyatlar, echim topish, bilishga qiziqish, ehtiyoj, usullar qo‘llaniladigan
bir yangicha tizimidir.
"Science and Education" Scientific Journal / www.openscience.uz
August 2023 / Volume 4 Issue 8
ISSN 2181-0842 / Impact Factor 3.848
248
Muammoli o‘qitish XX asrning 20-30 yillarida tarqala boshladi.
Pedagogikada muammoli ta’lim haqida so‘z yuritilarkan ko‘z o‘ngimizga eng
birinchi og‘zaki, ko‘rgazmali va amaliy metodlar keladi albatta. Ta’limdagi og‘zaki,
ko‘rgazmali yoki amaliy metodlarning har biri bola ongida muammoli vaziyat yaratishi
mumkin. Muammoli vaziyatlar esa o‘z navbatida bolani mustaqil fikrlashga, tafakkur
etishga, izlanishga, ijodkorlikka, boshqacha qilib aytganda aqliy salohiyatining
yuksalishiga olib boradi.
Bugungi globallashuv davrida muammoli yondashuv ta’lim dasturlarida,
bolalarning mustaqil faoliyatlarida o‘zining ifodasini topishi lozim. Jumladan:
- bilimlarni muammoli bayon qilish;
- bolalarni izlanishga undash;
- ta’limning tadqiqiy metodi.
Muammoli ta’lim deganda beriladiga ma’lumotlarni ta’lim oluvchilar ongiga
ularning darajasiga mos va muammolarini vujudga keltiradigan yo‘sinda o‘rgatish
tushuniladi. Ta’lim qachonki ushbu yo‘sinda olib borilsagina bolaning fikrlash
faoliyatida muammoli vaziyatlar vujudga keladi va ular bolani ob’ektiv ravishda
izlanishga, tafakkur qilishga va mantiqan to‘g‘ri ilmiy xulosalar chiqarishni
o‘rganishga da’vat etadi.
Muammoli ta’lim - ilmiy bilishni rivojlantirish zarurligini ifodalashning sub’ektiv
shaklidir. U muammoli vaqtning, yangi jamiyat rivojlanishi jarayonida bilish va
bilmaslik o‘rtasida ob’ektiv ravishda vujudga keladigan vaziyat. Muammoli vaziyat
bolaning ma’lum ruhiy holati bo‘lib, bu holat ma’lum topshiriqni bajarish jarayonida
ziddiyatni anglash tufayli vujudga keladi.
“Muammoli vaziyat” metodi - ta’lim oluvchilarda muammoli vaziyatlarning
sabab va oqibatlarini tahlil qilish hamda ularning bir qancha echimini topish, eng
to‘g‘ri xulosaga kela olish ko‘nikmalarini shakllantirishga qaratilgan metoddir .
Eng avvalo “Muammoli vaziyat” metodi uchun tanlangan muammoning
murakkabligi darajasi ta’lim oluvchilarning bilim darajalariga mos kelishi lozim.
“Muammoli vaziyat” lar tanlanganda bolaning yosh jihati, bilim darajasi inobatga
olinishi muhimdir. Ular qo‘yilgan muammoning echimini topishga qodir bo‘lishlari
kerak, aks holda echimni topa olmagach, ta’lim oluvchilarning qiziqishlari so‘nishiga,
o‘ziga bo‘lgan ishonchlarining yo‘qolishiga olib keladi.
“Muammoli vaziyat” metodining tuzilmasi
- guruhlarga bo’lish
- muammoli vaziyatning kelib chiqish sabablarini aniqlash
- muammoli vaziyatning oqibatlari to’g’risida fikr yuritish
- muammoli vaziyatning yechimini ishlab chiqish
- to’g’ri yechimlarni tanlash
“Muammoli vaziyat” metodining bosqichlari quyidagilardan iborat:
"Science and Education" Scientific Journal / www.openscience.uz
August 2023 / Volume 4 Issue 8
ISSN 2181-0842 / Impact Factor 3.848
249
- pedagog mavzuga oid muammoli vaziyatni tanlaydi, maqsad va vazifalarni
aniqlaydi.
- pedagog o‘quvchilarga muammoni bayon qiladi.
- o‘quvchilarni topshiriqning maqsad, vazifalari va shartlari bilan tanishtiradi.
- o‘quvchilar kichik guruhlarga ajratadi.
- kichik guruhlar berilgan muammoli vaziyatni o‘rganadilar, muammoning kelib
chiqish sabablarini aniqlaydilar.
- muammoning oqibatlari to‘g‘risida fikr-mulohazalar olib boradilar.
- muammoni echishning turli imkoniyatlarini muhokama qiladilar, ularni tahlil
qiladilar, muammoli vaziyatni echish yo‘llarini ishlab chiqadilar.
- kichik guruhlar muammoli vaziyatning echimi bo‘yicha o‘z takliflarini
bildiradilar.
- barcha xulosalardan so‘ng bir xil echimlar jamlanadi.
-o‘qituvchi rahbarligida muammoli vaziyatni echish yo‘llarining eng maqbul
variantlarini tanlab oladi.
Muammoli vaziyat metodining mohiyati shuki, u bola tanish bo‘lgan ma’lumotlar
va yangi faktlar, hodisalar o‘rtasidagi ziddiyatdir. Bu ziddiyat bilimlarni ijodiy
o’zlashtirish uchun harakatlantiruvchi kuchdir.
“Muammoli vaziyat” metodi
Muammoli ta’lim faoliyatini tashkil etish va o‘tkazishning muhim tomoni
shundaki, bunda pedagog ushbu ta’limning ham ta’limiy, ham tarbiyaviy funktsiyasini
yaxshi anglab olgan bo‘lishi talab qilinadi. Pedagog hech qachon ta’lim oluvchiga
tayyor yechimni berishi kerak emas, balki ularni fikrlashiga, aqliy rivojlanishiga, bilim
olishlariga turtki bo‘lishi, ularning barcha faoliyatlarida zarur bo‘lgan axborot, voqea
va hodisalarni ongida qayta ishlashlariga yordam berishi lozim. Ushbu ta’lim
texnologiyasidan, muammoli vaziyatlardan o‘quv jarayonining barcha bosqichlarida
foydalanish mumkin. Masalan yangi mavzu bayonida, mustahkamlash va bilimlarni
nazorat qilishda.
"Science and Education" Scientific Journal / www.openscience.uz
August 2023 / Volume 4 Issue 8
ISSN 2181-0842 / Impact Factor 3.848
250
Xulosa qilib aytganda muammoli o‘qitish texnologiyasining maqsadi ta’lim
oluvchilar bilan ishlash jarayonida ham ta’limiy ham tarbiyaviy masalalar,
muammolar, turlicha savollariga javob qidirish, muammoli vaziyatlar ularni hal etish
yo‘llari bilan yangi bilimlarni o‘zlashtirishni, faoliyatda muammoli vaziyatlarni
vujudga keltirish va hal etishga o‘rgatish ko‘nikmasini shakllantirishdan, qiziqish
uyg‘ota olishdan iborat.
| 