O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBORAT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISHVAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBORAT TEXNOLOGIYALARI UNIVESITETI
Kompyuter tarmoqlari
Amaliy ish
Bajardi: Murotov Diyorbek
Tekshirdi: Xaldarova Gulzira
Toshkent 2023
2-amaliy ish
Laboratoriya ishi boʻyicha topshiriqlar
1. Berilgan qurilmalar varianti boʻyicha kompyuter tarmogʻini loyihalang.
8 ta kompyuter, 2 ta hub
Laboratoriya ishi boʻyicha savollar va javoblar:
Tarmoq kammutatori vazifasi nimadan iborat?
Tarmoq kammutatori, bir tarmoqda keladigan ariza-paketlarni (data paketlarni) topshiriq qilingan joylarga yo'naltirishning vazifasini bajaradi. Quyidagi vazifalarni bajaradi:
1. Signallarni yo'naltirish: Kammutatori, bir tarmoqdagi signallar (arizalar)ni asosiy topshiriqga muvaffaqiyatli yo'naltirishni ta'minlayadi. Bu, keladigan ariza-paketlarni ulangan portlarga yo'l qilish orqali amalga oshiriladi.
2. Adreslarni aniqlash: Kammutatori, keladigan paketlarni ulangan portlarga yo'l qilish uchun moslashuvchan joylarni aniqlaydi. Paketning mos portga yo'l qilinishi yo'l qo'yadigan portga bog'liqdir.
3. Tarmoq trafikni boshqarish: Kammutatori, tarmoqning trafikni boshqarish uchun qayta nazorat qiladi. Bu, tarmoqning ishlashini sifatli va samarali qilish uchun trafik quyidagi bilan umumlashtiriladi.
4. Paketlarni filtrlash: Kammutatori, keladigan ariza-paketlarning ma'lumotlarini tekshirib, filtering qiladigan qurilmalar orqali ushbu paketlarning muayyan bir tizimga yo'l qilinmasini ta'minlayabilmek uchun paketlarni filtrlaydi.
5. Paketlarni saqlash va yo'lating: Kammutatorlar paketlarni saqlab, kerak bo'lgan joylarga yo'lating va moslashuvchan portlarga - qurilmalar yoki o'zaro ulanishlarga - ulash uchun tarmoqdagi quti sifatida faol bo'lib, ma'lumotlarni o'tkazadi.
Kammutatorlar tarmoqning ishlash jarayonida katta ahamiyatga ega bo'lgan qurilmalardir, chunki ulanishlarni taqsimlash va trafikni boshqarish uchun muhim vazifalar bajaradi.
Tarmoq ish holatida ekanligini qanday tekshirish mumkun?
Tarmoq ish holatini tekshirish uchun quyidagi usullardan foydalanish mumkin:
1. Pingni tekshirish: Pinging, bir tarmoq o'zaro ulanishning mavjudligini va o'z ishlashini tekshirish uchun qo'llaniladigan bir tariqadir. Buning uchun tarmoq ip manzilini ping komandasi orqali sinab ko'ring. Agar ping majbur etilgan tug'malar bilan xatoliklar yuz berishmasa, tarmoq ishlashini tekshiringiz mumkin bo'ladi.
2. Tarmoq ulanishini sinab ko'rish: Tarmoq ulanishini sinab ko'rish uchun boshqa bir qurilma yoki internetga ulangan qurilmaning ulanishini tekshirishi mumkin. Agar ikki qurilma o'rtasidagi tarmoq ulanishi mavjud bo'lsa, tarmoq to'g'ri ishlayapti.
3. Internet tezligini tekshirish: Tarmoq ish holatini aniqlash uchun internet tezligini tekshirish ham yordam berishi mumkin. Bir nechta internet tezlika sinov markazlari mavjud bo'lib, ularda tarmoq tezligini sinab ko'rish mumkin.
4. Ma'lumotlar ko'rinishini tekshirish: Internetdagi saytlar va ilovalarga kirish va saytlarni to'g'ri yuklab olish vaqti xavfsiz va mos kelishi kerak. Agar saytlar to'g'ri yuklanmasa yoki xavfsiz saytlar bilan maslahatlangan bo'lmagan xatolar chiqib ketgan bo'lsa, tarmoqdagi biron bir muammo mumkin.
5. Tarmoq ustunligini tekshirish: Agar bir tarmoq oxirgi holatda nizolar bilan to'ldirilgan bo'lsa, tarmoqdagi ishlash muammolari yuzaga kelishi mumkin. Tarmoq ustunligini tekshirish uchun eng yaxshisi, tarmoq oxirgi turini va tiltlar holatini tekshirishdir.
Bu faolligi eng yaxshi bo'lmagan qulay usullardir, lekin u tarmoqning holatini tekshirishga o'zining o'zaro bog'liq xususiyatlari va topshiriqlariga qarab bog'liq bo'lishi mumkin.
Tarmoqni bogʻlovchi qurilmalar farqini sanab bering.
Tarmoqni bog'lovchi qurilmalar, bir tarmoqdagi tizimni ulab o'tiradigan qurilmalardir. Ularning katta roli tarmoqda ma'lumotlarni yo'lga qo'yish va almashishdir. Quyidagi tarmoqni bog'lovchi qurilmalar mavjud bo'lishi mumkin:
1. Kammutatorlar: Kammutatorlar, keladigan ariza-paketlarni topshiriq qilingan joylarga yo'naltirishning vazifasini bajaradilar. Kammutatorlar tomonidan paketlar adreslarga qarab joylashtiriladi, shuningdek, tarmoq traffikini boshqarish va filtratsiya qilish imkoniyatiga ega bo'lishadi.
2. Routerlar: Routerlar, bir tarmoqdan boshqa tarmoqga yo'l qo'ysa, ma'lumotlar paketlarini o'rtasida to'laqonli yo'l topishga yordam beradigan qurilmalardir. Routerlar, eng yoqutlnaydigan ravishda ma'lumotlarni suhbatlashuv tizimlari orasida topshirmaydi.
3. Hublar: Hublar, tarmoqdagi ulanuvchilar orasida asosiy ulanishni ta'minlash uchun xizmat qiladigan qurilmalardir. Hublar, kelgan ma'lumotlarni oldindan tahlil qilmasdan ham jismi korlarda qayta talqin qiladi va ulanuvchilar bilan taqsimlashib beradi.
4. Modemlar: Modemlar, bit to'xtash tarmoqlaridan, masalan, sesh tarmoqqa o'tkazuvchiga yoki internetchigalarga ma'lumotlar to'plamini o'tkazishda ishtirok etadigan qurilmalardir. Modemlar ovoz va ma'lumotni elektr qavatga uzaytiradigan qurilmalardir.
5. Wireless Access Point (Wi-Fi nukuslari): Wi-Fi nukuslari, bezvodiyl tarmoqlarning iste'molchilariga kabelli yoki kabellik ulanishsiz internetga ulanish imkonini beradigan qurilmalardir. Ular nodir bilan tarmoq ulanishini orqali tarmoqga bog'lanadigan bezvodiyl asoslangan narsalardir.
Ularning har biri tarmoqning ishlashi va ulanishlarini muvaffaqiyatli boshqarishi uchun xususiy xizmatlarga ega bo'lib, tarmoqning o'rnatilishi va ish holati bo'yicha o'ziga xos vazifalarni bajaradi.
4. Hub va swich qurilmalaring ishlash tomoilini tushuntirib bering.
Hub va Switch, tarmoqni bog'lovchi qurilmalar bo'lib, ulanishlar o'rnatish va ma'lumotlarni ulanishlar orasida yo'lga qo'yishda ishtirok etuvchi asosiy qurilmalardir. Ular bir tarmoqda ulanuvchilar tomonidan o'xshash ma'lumotlar almashishini ta'minlashda ishlatiladi.
Hub:
Hub, passiv qurilmalardan biridir, ya'ni datalarni o'zgartirmaydi yoki tahlil qilmaydi. Kelgan ma'lumotlarni oldindan tenglik va bir ulanuvchidan boshqasiga uzatadi. Bu ma'noda, hub arizalar va paketlar ma'lumotlarini barcha portlarga ulatiradi. Ulanuvchilar paketlarni olishish va jonatish imkoniyatiga egadir, shuningdek, ulanuvchilar o'zaro ulanishda o'xshash ichki IP manzilning allaqachon o'zinga ajratilganini biladilar. Bunga Ethernetda tarmoqni "collision domain" deb atadi, ya'ni ikki yoki undan ko'p ulanish ma'lumotlarini bir vaqtda olishishi mumkin.
Switch:
Switch esa aktiv qurilma hisoblanadi. Ulanuvchilar orasidagi ma'lumotlar o'zaro ulanishning o'zaro manzillariga ega bo'lgan ustunligini kuzatadi. Switch har bir ulanuvchi uchun ajratilgan portlar to'plamiga ega va ulanuvchilar orasidagi ma'lumotlarni segmentlarga ayriboshlash imkoniyatini beradi, bu esa Ethernet tarmoqning "collision domain"iga qarashlanadi. Bu pasayadagi tahlili kor qiladigan qurilmadir. Switch, bir ulanuvchidan kelgan ma'lumotlarni undan tegishli ulanuvchiga yo'l qilish orqali ma'lumotlar fasllarda bo'ladi.
Bunday tahlil ham odatda brauzer yoki ilova foydalanuvchilari uchun mos kelishgan sifatida o'tkaziladi.
5. IP manzil deganda nimani tushunasiz?
IP manzil (Internet Protocol address, IP address) bir tarmoqda joylashgan qurilmalar yoki qurilmalar tomonidan foydalanuvchilarga identifikatsiya uchun berilgan unikal raqamli identifikator hisoblanadi. IP manzilning dastlabki maqsadi, bir tarmoqda joylashgan qurilmalarning bir-birini aniqlash va ulanishni o'rnatingan tarmoqlar orasida ma'lumotlarni topshirishdir.
IP manzil, IPv4 va IPv6 formatlarida mavjud bo'ladi:
1. IPv4: IPv4 (Internet Protocol version 4) ma'lumotlar paketlarining ulanishi uchun 32 bitlardan iborat bu format, matnda "10.0.0.1" yoki "192.168.1.1" kabi tarjimaga ega bo'ladi. IPv4 manzillari tatbiq etuvchilar tomonidan tarmoqqa ulanishni identifikatsiya qilish uchun ishlatiladi.
2. IPv6: IPv6 (Internet Protocol version 6) ko'plab qo'llaniladigan IP manzil formatidir va 128 bitlardan iboratdir. IPv6 manzillari, matnda "2001:0db8:85a3:0000:0000:8a2e:0370:7334" kabi tarjima qilinadi. IPv6, yanada keng tarmoqlarni qo'llash va IP manzillarining etishuvchanliklarini oshirish maqsadida IPv4 formatining chegaralaridan qochib ketgan.
IP manzillar, tarmoqdagi qurilmalar uchun ma'lumotlarni topshirishda hammaning bir-biriga to'g'ri yetib borishini ta'minlash va yo'l qo'yish uchun ham ishlatiladi. Ular bilan tarmoq trafigi taqsimlanadi va ishlov beriladi. IP manzil, bir qurilma yoki tizimni taniydi va unga o'xshash ulanuvchilarga unikal identifikator sifatida xizmat qiladi.
| 