Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti r. R. Ibraimov, D. А. Davronbekov, M. O. Sultonova, E. B. Tashmanov, U. T. Aliyev «simsiz aloqa tizimlari va dasturlari»




Download 3,49 Mb.
Pdf ko'rish
bet51/114
Sana24.12.2023
Hajmi3,49 Mb.
#127893
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   114
Bog'liq
Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari u

t

 kechikish 
t

 kechikish 
t

 kechikish 
Signalning kengligi 
Signalning kengligi 
Uzatilgan signal spektri 
Qabul qilingan signal spektri 


102 
simvollarga ega bo‘lgan signallar qo‘shiladi va simvolaro 
interferensiya (Inter Symbol Interference, ISI, 2.6- rasm) vujudga 
keladi. 
2.6- rasm. Simvolaro interferensiya va simvollar ichki 
interferensiyaning vujudga kelishi 
Signalning buzilishiga simvollararo interferensiya eng salbiy 
ta’sir ko‘rsatadi. Modomiki, simvol bu tashuvchi chastotasi, 
amplitudasi va fazasi qiymatlari orqali xarakterlanadigan signalning 
diskret holati ekan, u holda turli simvollar uchun signalning 
amplitudasi va fazasi o‘zgaradi, shuning uchun dastlabki signalni 
qayta tiklash juda murakkab bo‘ladi. Buni oldini olish, aniqrog‘i, ko‘p 
nurli 
tarqalish 
samarasini 
qisman 
kompensatsiyalash 
uchun 
chastotaviy ekvalayzerlar qo‘llaniladi, lekin simvollar tezligini ortishi 
hisobiga yoki kodlash sxemasining murakkablashishi hisobiga 
ma’lumotlarni uzatish tezligini ortishi bilan ekvalayzerlardan 
foydalanish samaradorligi kamayadi. 
Shuning 
uchun 
4G 
standartlarda 
tamoyilial 
boshqa 
ma’lumotlarni kodlash usuli ishlatiladi, u shundan iboratki, 
uzatiladigan ma’lumotlar oqimi chastotalar nimkanallari ko‘pligi 
bo‘yicha taqsimlanadi va uzatish bu barcha nimkanallarda parallel olib 
boriladi (2.7- rasm) [14].
Bunda yuqori ma’lumotlarni uzatish tezligiga aynan barcha 
kanallar bo‘yicha ma’lumotlarni bir vaqtda uzatilishi hisobiga 
erishiladi, alohida nimkanaldagi uzatish tezligi esa yuqori bo‘lmasligi 
ham mumkin. Agar i-nchi kanaldagi uzatish tezligi S
i
bilan belgilansa, 
Bitta simvolning davomiyligi 
(Т davr) 
Ichki simvolli interferensiya 
Simvollararo 
interferensiya 
Тo’g’ri ketma-ketlik 
Kechiktirilgan 
ketma-ketlik 


103 
u holda N kanallar orqali umumiy uzatish tezligi quyidagiga teng 
bo‘ladi: 
Binobarin, chastotalar nimkanallaridan har birida ma’lumotlarni 
uzatish tezligini uncha yuqori bo‘lmagan qilish mumkin, bu 
simvollararo interferensiyani samarali so‘ndirish uchun zamin 
yaratadi. 
2.7- rasm. Bitta tashuvchili (a) va OFDM(b) radiosignal spektri 
Kanallar chastota bo‘yicha ajratishda alohida kanalning kengligi 
bir tomondan, alohida kanal chegaralarida signalning buzilishini 
minimallashtirish uchun etarlicha tor, boshqa tomondan esa talab 
qilinadigan uzatish tezligini ta’minlash uchun yetarlicha keng bo‘lishi 
kerak. Bundan tashqari, nimkanallarga bo‘linadigan kanalning butun 
polosasidan tejamli foydalanish uchun iloji boricha chastotalar 
nimkanallarini zich joylashtirish kerak, lekin bunda kanallarning bir-
birlariga to‘liq bog‘liq bo‘lmasligini ta’minlash uchun kanallararo 
interferensiyaning oldini olish kerak. Sanab o‘tilgan talablarni 
qoniqtiradigan chastotalar kanallari ortogonal kanallar deyiladi. 
Barcha chastotalar nimkanallaridagi tashuvchi signallar (aniqrog‘i, bu 
signallarni tavsiflaydigan funksiyalar) bir-birlariga ortogonal bo‘ladi. 
Matematik nuqtai nazardan funksiyalarni ortogonalligi qandaydir 
intervalda o‘rtachalashtirilgan ularning ko‘paytmasi nolga teng 
bo‘lishini bildiradi. Bu holda bu oddiy quyidagi munosabat orqali 
ifodalanadi:
Bitta tashuvchi 
Ko’plab tashuvchilar 


104 
bu yerda T – simvolning davri, f
k
,f
l
k va l kanallar tashuvchi 
chastotalari.
Tashuvchi signallarning ortogonalligini, agr bitta simvol 
davomiyligi vaqtida tashuvchi signal tebranishlar butun sonini amalga 
oshirsa ta’minlash mumkin. Bir necha ortogonal tebranishlarga
misollar 2.8-rasmda tasvirlangan. 
2.8- rasm. Ortogonal chastotalar 
T uzunlikdagi har bir uzatiladigan simvol vaqt bo‘yicha 
cheklangan sinusoidal funksiya orqali uzatilishini hisobga olish bilan 
bunday funksiyaning spektrini ham topish qiyin emas (2.9- rasm). 
2.9- rasm. T davomiylikdagi simvol va uning spektri 
Bitta simvolning uzunligi 
Signal spektri 
Chastota, f 
Т 
Т/2 


105 
U quyidagi funksiya orqali tavsiflanadi 
bu yerda f
i
– i-nchi kanal markaziy (tashuvchi) chastotasi.
Chastotalar nimkanalining shakli ham shunday funksiya orqali 
tavsiflanadi. Bunda chastotalar nimkanallarning o‘zlari bir-birlarini 
qoplab qolsada, tashuvchi signallarning ortogonalliklari kanallarning 
bir-birlariga bog‘liq bo‘lmasligini kafolatlashi, demak, kanallararo 
interferensiyaning bo‘lmasligi muhim (2.10-rasm).
2.10- rasm. Ortogonal signallar tashuvchilarili kanallarni chastota 
bo‘yicha ajratish 
Ko‘rib chiqilgan keng polosali kanalni ortogonal chastotalar 
nimkanallariga bo‘lish usuli multiplekslashli ortogonal chastota 
bo‘icha ajratish (Orthogonal Frequency Division Multiplexing, 
OFDM) deyiladi. Uning uzatish qurilmalarida ishlatilishi uchun 
oldindan N-kanallarga multiplekslangan signalni vaqt bo‘yicha 
berishdan chastota bo‘yicha berishga 
o‘tkazadigan Fure 
teskari tez o‘zgartirishi ishlatiladi (IFFT) (2.11- rasm). 
Ta’kidlanganidek, OFDM usulining asosiy afzalliklaridan biri 
yuqori uzatish tezligini ko‘p nurli tarqalishga samarali qarshi turish 
bilan birligi hisoblanadi. Agar aniqroq aytilsa, OFDM texnologiyasi 
o‘zicha ko‘p nurli tarqalishni yo‘qotmaydi, balki u simvollararo 
interferensiyani yo‘qotish uchun zaminni yaratadi. Ish shundan 
Chastota, f 
Chastotalar kanallari 


106 
iboratki, OFDM texnologiyasining ajralmas qismi himoya intervali 
(Guard Interval, GI) tushunchasi hisoblanadi, u simvolning boshiga 
qo‘yiladigan simvolni uning tugashida siklli takrorlanishi hisoblanadi 
(2.12- rasm). 
2.11- rasm. N ortogonal chastotalar nimkanallarini olish uchun Fure
teskari tez o‘zgartirishini amalga oshirish 
Himoya intervali ortiqcha ma’lumot hisoblanadi va bu ma’noda 
foydali (axborot) uzatish tezligini kamaytiradi. Bu ortiqcha ma’lumot 
uzatkichda uzatiladigan ma’lumotlarga qo‘shiladi va simvolni 
qabullagichda kabul qilinishida tashlab yuboriladi, lekin aynan u 
simvollararo interferensiyani vujudga kelishidan himoya bo‘lib xizmat 
qiladi. 
2.12- rasm. Simvolning boshlanishiga qo‘yiladigan himoya intervali 
Siklli ko’chirish 


107 
Himoya intervalining bo‘lishi alohida simvollar orasida vaqt 
pauzalarini hosil qiladi va agar himoya intervalining davomiyligi ko‘p 
nurli tarqalish natijasida signalni kechikish maksimal vaqtidan ortiq 
bo‘lsa, u holda simvollararo interferensiyani vujudga kelmaydi
(2.13- rasm). 
Himoya intervalining davomiyligi odatda simvolning o‘zini 
davomiyligining to‘rtdan bir qismini tashkil etadi. 
2.13- rasm. Himoya intervali simvollararo interferensiyani vujudga 
kelishiga to‘sqinlik qiladi 

Download 3,49 Mb.
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   114




Download 3,49 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti r. R. Ibraimov, D. А. Davronbekov, M. O. Sultonova, E. B. Tashmanov, U. T. Aliyev «simsiz aloqa tizimlari va dasturlari»

Download 3,49 Mb.
Pdf ko'rish