|
Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti samarqand filiali elektronika va sxemalar fani
|
| bet | 2/3 | | Sana | 14.05.2024 | | Hajmi | 0,56 Mb. | | #233297 |
Bog'liq Reja Mavzu Uch fazali tok zanjirlari va ularni hisoblash I. KiYulduz sxemada ulangan uch fazali tok zanjirini hisoblash, tok va kuchlanishlarning vektor tasvirlarini qurish (iste’molchilarning simmetrik va nosimmetrik holatlarida).
Uch fazali simmetrik zanjirlarda tokning quvvatini bir fazali va uch fazali vattmetrlar yordamida o’lchash mumkin. Elektr zanjirlarda uch fazali simmetrik iste’molchilarni “yulduz” sxemasidan “uchburchak” sxemasiga o’tkazib ulanganda, liniyadagi tok 3 hamda iste’molchining quvvati 3 martaga ko’payadi. Ushbu xususiyatdan amaliyotda keng miqyosda foydalaniladi.
Elektr stantsiyalarida uch fаzаli sinхrоn gеnеrаtоrlаr o’rnatilgan bo’lib, aynan ular yordamida uch fаzаli elektr energiyasi hosil qilinadi( 3.1-rasm) . Uch fаzаli sinхrоn gеnеrаtоr ikkita asosiy qism – qo’zg’almas stator (3.1-rasm,1) va aylanuvchi rotordan (3.1-rasm,2) iborat bo’ladi. Stator pazlariga chulg’amlar soni bir xil, o’zaro bir-biridan 1200 ga siljigan uchta chulg’am joylashtiriladi. Rotor vali(o’qi)ga esa N va S ikki qutbli elektromagnit mustaxkam o'rnatilgan. Ushbu elektromagnit cho’lg’mi maxsus manbadan o’zgarmas tok bilan ta’minlanadi.
Ushbu uch fаzаli sinхrоn gеnеrаtоr rotori tashqi birlamchi harakatlantirgich (bug’-gaz turbinasi, ichki yonuv dvigateli, suvning yuqoridan pastga tushish energiyasi va h.k.) yordamida aylantirilganda statorning faza chulg’amlarida o’zgaruvchan EYuK induktsiyalanadi. Aylanayotgan rotorning magnit maydoni faza chulg’amlarini birdaniga emas, balki navbati (120 0 farq qilgan holda) bilan kesib o’tgani sababli stator chulg’amlarida hosil bo’ladigan EYuKlar ham fazalar bo’yicha o’zaro 1200 ga siljigan tarzda hosilbo’ladi[1,2]. Uch fаzаli sinхrоn gеnеrаtоrning konstruktiv tuzilishi quyidаgicha: Uchtа bir хil mis simlrdan o’ralgan cho`lg`аmlаr (3.1-rasm, 1) qo’zg’almas qism - stаtоrning mаgnit o`zаgi аriqchаlаrigа o`zаrо 120o siljigan holda jоylаngаn. qismidа, rоtоr cho`lg`аmi jоylаshgаn bo`lib, ushbu cho`lg`аm o`yg`оtuvchi cho`lg`аm dеb atalаdi. Sinхrоn gеnеrаtоrning o`ygоtuvchi cho`lg`аmgа o`zgаrmаs tоk bеrilib, ushbu tоk kuchli mаgnit mаydоnini hosil qilаdi. Tashqi mexanik kuchlar ta’sirida rоtоr аylаntirilgаndа ushbu mаgnit mаydоni stаtоr chulg`аmlаridа o’zaro bir-biridаn 1200 gа fаrq qiluvchi bir хil chаstоtаli sinusоidаl EYuK larni hоsil qilаdi.
Uch fazali simmetrik iste’molchilarning uchburchak sxemasidan yulduz sxemasiga o‘tishda tok va quvvatlarning o‘zaro nisbati. Uch fazali zanjirlarda aktiv, reaktiv va to‘la quvvatlar.
O’zaro bir-birga nisbatan 1200 ga siljitib joylashtirilgan uchta chulg‘amlarni magnit maydonida burchak tezligi bilan soat mili yo‘nalishi bo’yicha aylantirilganda, chulg’amlarda sinusoidal EYuK paydo bo’ladi. Ushbu EYuKlar amplitudasi o’zaro teng bo’lib, fazalari 120 0 ga farq qiladi. Butun dunyo bo’ylab ishlab chiqarishning barcha sohalarida elektr energiya ta’minoti va iste’molida asosan uch fazali tizimdan foydalaniladi. Uch fazali generatorning EYuK -Ea deb belgilasak, undan1200 orqadagi ikkinchi faza EYuK -Eb , 1200 oldindagi, uchinchi faza EYuK-Ec deb belgilanadi. Uch fazali EYuK manbai, uch fazali iste’molchi va ularni birlashtiruvchi o’tkazgich simlar majmui uch fazali zanjir deb ataladi. Demak, uch fazali EYuK simmetrik tizim deb o‘zaro bir biridan fazasi 1200 burchakka siljigan bir xil 50 chastota va amplitudali EYuK majmuiga aytiladi. 3.3-rasmda shunday EYuKlar tizimi oniy qiymatlarining to‘lqin diagrammasi keltirilgan.
Uch fazali simmetrik iste’molchilarning uchburchak sxemasidan yulduz sxemasiga o‘tishda tok va quvvatlarning o‘zaro nisbati haqida so'z qilayotganingizda, quvvat va tokning o‘zaro munosabatiga doir matn. Bunday sxemalar uchun, quvvat (P), reaktiv quvvat (Q) va to‘la quvvat (S) o‘rnatiladi.
1. Quvvat (P): Bu elektr energiyasining "aktiv" qismi. Aktiv quvvat elektr qurilmalarida ish ishlatadi. Quvvat (P), elektr o‘lchov birligidagi vatta (vat)da ifodalangan. Uch fazali simmetrik iste’molchilarning yulduz sxemasiga o'tganda, quvvat (P) har bir fazadagi quvvatlarning jamlanmasi hisoblanadi.
2. Reaktiv quvvat (Q): Bu elektr energiyasining "reaktiv" qismi. Reaktiv quvvat elektr tarmoqlarining indiktiv va kapasitiv reaktivliklari o'rniga ishlatiladi. Reaktiv quvvat (Q) elektr o‘lchov birligidagi var (volt-ampere reactive, var)da ifodalangan. Reaktiv quvvat, fazalar orasidagi voltaj va amper o‘lchovlari orasidagi fazalarning farqidan hosil bo'ladi.
3. To‘la quvvat (S): Bu quvvat va reaktiv quvvatning birlig'idir. To'la quvvat, quvvat (P) va reaktiv quvvat (Q)ning kvadratik ildiziga tengdir. Bu elektr energiyasining "absolyut" qismi, ya'ni elektr energetikining umumiy miqdori. To‘la quvvat (S) elektr o‘lchov birligidagi vat (VA) yoki kilovat-ampere (kVA)da ifodalangan.
Uch fazali zanjirlarda, aktiv quvvat elektr energiyasining ishlatiladigan qismi, reaktiv quvvat esa tarmoqlar o‘rtasidagi energetik munosabatlarni ta’minlash uchun kerak bo'lgan qismni ifodalaydi. To‘la quvvat esa aktiv va reaktiv quvvatlar umumiy miqdorini ifodalaydi. Bu quvvatlar tarmoqqa o‘tkazilgan va uni ishlatish jarayonida hisoblanadi.
XULOSA
Uch fazali tok zanjirlari (Three-phase AC power) elektr energiyasini tarqatishda keng qo'llaniladigan usuldir. Ushbu tizimning asosiy maqsadi elektr energiyasini transmissiya qilish va energiya ishlab chiqarishda ishlatiladi. Quyidagi xulosa uch fazali tok zanjirlari mavzusiga oid bo'lishi mumkin:
1. Fazalar: Uch fazali tok zanjirlari elektr tarmog'ining har bir fazasini o'z ichiga oladi. Har bir faza o'zining o'zaro quvvatlarini olib, yangi kuchga olib boradi. Bu fazalar odatda A, B va C nomlar bilan ifodalanganadi.
2. Transformatorlar: Elektr tarmoqlar uch fazali tok zanjirlarida energiya o'tkazishda o'rtacha element hisoblanadi. Transformatorlar, o'rtacha energiya tarqatishda va energiya ko'p xonali mijozlarga yetkazishda yordam beradi. Uch fazali tok zanjirlarining boshqaruviga muvofiq, har bir fazaga aloqador transformatorlar o'rnatilgan bo'ladi.
3.Faza farqli bo'lgan uzatishlar: Fazalar orasida bir-biriga bog'liq elektr o'rtachalar orqali energiya tarqatiladi. Uzatishlar, energiya tarqatishda va tarmoqni korishda yordam beradi.
Uch fazali tok zanjirlari, energiya ishlab chiqarish, transmissiya qilish va iste'mol qilishda keng qo'llaniladi. Bu tizim, kuchli elektr tarmoqlarining o'rnatilishi, ishga tushirilishi va boshqarilishida o'ziga xos tizim va protsesslarga ega. Uch fazali tok zanjirlari, energiya o'tkazish va iste'mol qilishda ishlab chiqarilgan energiya zaxiralari, elektr mashinalar, ishlab chiqarish va san'at sohasida keng qo'llaniladi.
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti samarqand filiali elektronika va sxemalar fani
|
