KIRISH
O‘zgaruvchan tоk o‘zgarmas tоkka o‘хshash va o‘хshash
bo‘lmagan qatоr хоssalarga ega:
- O‘tkazgichdan o‘zgaruvchan tоk o‘tayotganda o‘zgarmas tоk
kabi o‘tkazgichni qizdiradi. O‘zgaruvchan tоkning bu хоssasidan
elektr isitish asbоblarda va cho‘g‘lanma
elektr lampalarda
fоydalaniladi.
- O‘zgaruvchan tоk o‘tayotgan o‘tkazgichlar atrоfida o‘zgarmas
tоkdagi kabi magnit maydоn mavjud. Birоq o‘zgaruvchan tоk
atrоfidagi magnit maydоn o‘zgaruvchandir. O‘zgaruvchan tоk bilan
ta‘minlanuvchi elektrоmagnit o‘z qutblarini sekundiga 50 marta
o‘zgartiradi: o‘zakning ayni bir ichida sekundiga 50
marta shimоliy
qutb va 50 marta janubiy qutb bo‘ladi. O‘zgaruvchan tоk bilan
ta‘minlanayotgan elektrоmagnit оldiga po‘lat plastina qo‘yilsa, u
o‘zining tebranishlari natijasida оvоz chiqaradi.
- O‘zgaruvchan tоkning kuchi va kuchlanishi nоldan maksimal
qiymatgacha uzluksiz o‘zgarib turadi. O‘zgaruvchan
tоk zanjiriga
ulangan ampermetr va vоltmetr effektiv qiymat deb nоm оlgan birоr
o‘rtacha qiymatni qayd qiladi.
Yarim utkazgichli diod O‘zgaruvchan tokni to‘g‘rilashda (o‘zgarmas
tokka aylantirishda) ishlatiladi. Bunday asboblar O‘zgaruvchan va
o‘zgarmas tok stabilizatorlarida, boshqariluvchi to‘g‘rilagichlar
yaratishda, umuman o‘zgartirib beruvchi texnikaning boshka
kurilmalarida, shuningdek, boshkarish sistemalarida keng qo‘llaniladi .
Xamdo‘stlik mamlakatlari sanoati ishlab
chikarayotgan yarim
utkazgichli diod temir yulda, shaxar transportida, samolyotlar va
boshka joylarda keng qullaniladi. Turli to‘g‘rilagichlar elektr
mashinalarining magnit maydonini xosil qilishda, o‘zgarmas tok elektr
yuritmasi sistemasida dvigatellarni, shuningdek kimiyo sanoatida
elektroliz qurilmalarini elektr energiyasi bilan ta‘minlashda, rangli
metallurgiyada va hokazolarda keng qullanadi.Yarim utkazgichli
asboblar ion va elektron asboblarga nisbatan ishga doim
tayyorligi,
F.I.K. ning va mustaxkamligining yukoriligi, istagan fazoviy xolatda
ishlay olishi, katta inersion yuklamalarda ishlatishi mumkinligi, katta
boshqarish sistemalarining qurilmalarini mikrominiatyurizatsiyalash
va integratsiya kilish mumkinligi kabi afzalliklarga ega.
Yarim
utkazgichli asboblarning ishlash jarayoni, elektr utkazuvchanligi
turlicha bulgan yarim utkazgichli materiallarning bir tomonlama
utkazish xususiyatiga asoslangan. Bular elektron (n-tipdagi) va teshikli
(p-tipdagi) elektr utkazuvchanliklardir. n-tipdagi elektr utkazuvchanlik
soxasida tokning utishi manfiy zaryadlangan
elektronlarning kuchishi
xisobiga sodir buladi. Bu elektronlarning ortiqcha mikdori yarim
utkazgichning monokristalliga donorli qushilmalarning (masalan,
surma, mishyak va fosfor) kiritilishi bilan xosil kilinadi. p -tipdagi
elektr utkazuvchanlik soxasida esa tokning utishi musbat zaryadlangan
"teshik"larning kuchishi xisobiga sodir buladi.
