1.O’zgaruvchan tokni to’g’irlash.
To‘g‘rilagichlarning turlari va tasnifi.
O‗zgaruvchan
tokni
o‗zgarmas
tokka
o‗zgartiruvchi
to‗g‗rilagichlarning ko‗plab turlari mavjud. Quyidagi sxemalarda
ularning keng tarqalgan turlari keltirilgan. Bularni tartib bilan
o‗rganish uchun ular quyidagi belgilarga asosan tasniflanadi:
—
faza kuchlanishining har bir yarim davrida yuklamadan
oqadigan tokning xarakteriga qarab;
—
o‗zgaruvchan kuchlanishning fazalar soniga qarab;
—
manbaning fazalar soniga qarab.
Birinchi turdagi to‗g‗rilagichlarga bitta yarim davrli to‗g‗rilagich-
kiradi (1.1.1-a, b, c rasm).
a) bitta yarim davrli to‗g‗rilagich
b)
ikkita
yarim
davrli to‗g‗rilagich
c) ikkita yarim davrli ko‗prikli to‗g‗rilagich
1.1.1-rasm. a) bitta yarim davrli to‘g‘rilagich, b) ikkita yarim davrli
to‘g‘rilagich,
c) ikkita yarim davrli ko‘prikli to‘g‘rilagich
1.1.2-rasm. uch fazali nol chiqishli to‘g‘rilagich keltirilgan.
1.1.3-rasm. Uch fazali ko‘priksimon ulangan to‘g‘rilagich
To‗g‗rilagichlar ishlayotgan tarmog‗iga qarab bir fazali va uch
fazali to‗g‗rilagichlarga bo‗linadi. Katta quvvatli to‗g‗rilagichlarda
sun‘iy ravishda olti fazali to‗g‗rilagichlar ishlatiladi (1.1.3, 1.1.4-
rasmlar).
1.1.4-rasm. Olti fazali to‘g‘rilagich
To‗g‗rilagichlarda to‗g‗rilangan kuchlanishning fazalar sonini aniqlash
uchun quyidagi ifodadan foydalaniladi:
m = n ∙ q.
Bu yerda: m — to‗g‗rilangan fazalar,
n — to‗g‗rilanuvchi kuchlanishning fazalar soni,
q — yarim davrlar soni.
To‗g‗rilagich qurilmasi chiqish parametrlari, ventil parametrlari,
to‗g‗rilash sxema-lari va transformator parametrlari bilan
xarakterlanadi.
Chiqish parametrlari quyidagilar:
—
to‗g‗rilangan kuchlanishning o‗rtacha qiymati — U
0
;
—
to‗g‗rilangan tokning o‗rtacha qiymati — I
0
;
—
to‗g‗rilangan tok zanjiridagi quvvat — P
0
= U
0
I
0
.
Pulsatsiya koeffitsiyenti Kp to‗g‗rilangan kuchlanishning ta‘sir etuvchi
o‗zgaruvchan tashkil etuvchisi Um ni to‗g‗rilangan kuchlanishning
o‗rtacha qiymati U0 ga nisbatiga tengdir, ya‘ni
K
p
= K
pk
= U
mk
/ U
0
, bu yerda: k — garmonika
tartibi.
Transformatorning parametrlariga quyidagilar kiradi:
—
transformatorning birlamchi va ikkilamchi chulg‗amidagi
tok va kuchlanishning haqiqiy qiymati (I
1
, I
2
, U
1
, U
2
);
—
birlamchi chulg‗amdagi quvvat S
1
= m
1
·I
1
·U
1
;
—
ikkilamchi chulg‗amdagi quvvat S
2
= m
2
·I
2
·U
2
;
—
transformator quvvati S
tr
= (S
1
+ S
2
)/2;
—
birlamchi chulg‗amning foydali ish koeffitsiyenti K
1
= R
0
/S
1
;
—
ikkilamchi chulg‗amning foydali ish koeffitsiyenti K
2
= R
0
/S
2
;
—
transformatorning foydali ish koeffitsiyenti K
tr
= R
0
/S
tr
;
(m
1
, m
2
— birinchi va ikkinchi chulg‗amning fazalar soni).
Diodlarning parametriga quyidagilar kiradi:
—
ventil tokining o‗rtacha, ta‘sir etuvchi va amplituda qiymati (I
or
, I
0
, I
m
);
—
teskari kuchlanishning maksimal qiymati U
tsk·max
.
Hozirgi vaqtda sanoatda diodning uch turi ishlab chiqarilyapti:
─selenli;
─germaniyli;
─kremniyli.
Selenli ventillar aluminiy asosda tayyorlanadi. Ularning teskari
kuchlanishi 20 yo 45 V.
Germaniyli ventillar suvli sovitgichlar bilan tayyorlanadi: BГB-200,
BГB- 500, BГB-1000 larning to‗g‗ri toki 50¸150 A gacha, teskari toki
20 yo 30 mA, teskari kuchlanishi bir necha yuz voltga boradi, FIK
0,98 ga teng. Kremniyli ventillar havo orqali sovitiladi. Ularning B va
ВЛ seriyalari mavjud. To‗g‗ri tok — 800 A gacha, BB va BЛB da
to‗g‗ri tok — 1250 A gacha boradi. U
tesk
ruxsat berilgan kuchlanish —
100 V yo 1500 V gacha; teskari tok I
tesk
= 1 yo 5 mA gacha. Kremniyli
D203 va D226 turdagi ventillardan oqadigan to‗g‗ri tok 0,1 yo 10 A
gacha. Teskari kuchlanish — 600 V gacha.
|
