1.2.3-rasm.
sxemada
transformatorning
ikkilamchi
chulg‘amidagi nol chiqishga nisbatan ikkita har xil ishorali
kuchlanish olinadi.
1.2.3-rasm.
sxemada
transformatorning
ikkilamchi
chulg‗amidagi nol chiqishga nisbatan ikkita har xil ishorali kuchlanish
olinadi, ya‘ni U
01
, U
02
. Bu sxema ikkita nol chiqishli ikki yarim davrli
to‗g‗rilaglchlarni birlashtirishdan hosil bo‗lgan deb qarash mumkin
(biri D
1
, D
2
diodlar, ikkinchisi D
3
, D
4
diodlar orqali). Chiqishdagi
kuchlanishlar U
01
,U
02
bir-biriga, ya‘ni U
0
/2ga teng bo‗ladi.
Bu sxemaning ishlash jarayoni esa ikki yarim davrli nol chiqishli
to‗g‗rilagichning ish-lash prinsipiga o‗xshab ishlaydi.
Chiqishda sifatli o‗zgarmas kuchlanish olish uchun U
01
va U
02
chiqish kuch-lanishi va yuklama oralig‗iga silliqlovchi filtrlar ulanadi.
To‗g‗rilagichning ikkala chiqishiga yuklama ulansa, albatta,
transformatorning birinchi chulg‗ami biroz zo‗riqishi mumkin, ammo
bu zo‗riqish katta ta‘sir kuchiga ega emas.
Reaktiv filtrlar.
To‗grilagichning chiqishidagi to‗g‗rilangan kuchlanishning
pulsatsiyasini ka-maytirishda tekislovchi filtrlar ishlatiladi. Har
qanday tekslovchi filtr kuchlanish pulsatsiyasini mo‗ljallangan
kattalikda kamaytiradi, bu kamaytirish tekslovchi koeffitsiyent — q
orqali aniqlanadi ya‘ni:
q =
Bu yerda
va
′
— tekislovchi filtrdan oldingi va tekislovchi
filtrdan keyingi pulsatsiya koeffitsiyenti.
Filtrning asosiy vazifasi yuklamadagi to‗g‗rilangan tok va
kuchlanishning o‗z-garuvchan tashkil etuvchisini kamaytirishdan
iborat. Yuklamadagi o‗zgaruvchan tashkil etuvchi tok va kuchlanish
qancha kamaysa, to‗g‗rilangan kuchlanish shun-cha silliqlanadi.
Silliqlovchi filtrlar quyidagi talablarga javob berishi kerak:
a)
manbaning normal ish jarayoniga ta‘sir o‗tkazmasligi kerak;
b)
avvaldan belgilangan silliqlash koeffitsiyenti ta‘minlanishi kerak;
d)
o‗zgarmas tashkil etuvchi kuchlanish va quvvat kam
miqdorda isrof bo‗lishi lozim;
e)
filtrning xususiy tebranish chastotasi kuchlanishning
o‗zgaruvchan tashkil etuv-chi chastotasidan farqli bo‗lishi kerak,
chunki to‗g‗rilagichning zanjirida rezonans hosil bo‗lishi mumkin;
f)
kichik hajmli, yengil hamda arzon va puxta bo‗lishi lozim.
Yuklamadan kichik pulsatsiyali kuchlanish olish uchun yuklama
bilan sig‗im parallel ulanadi (1.7-rasm).
To‗g‗rilagichdagi diod ochiq holatdaligida undan tok o‗tadi va
sig‗imga elektr energiya yig‗iladi. Diodga teskari kuchlanish to‗g‗ri
kelganda diod berk holatda bo‗ladi, sig‗imdagi yig‗ilgan elektr
energiya yuklamaga razryadlanadi va yuklama orqali uzluksiz
yuklama toki oqadi. Shu bilan bir qatorda tok va kuchlanish pulsat-
siyasi kamayadi. Bunday filtrlarning kam quvvatli to‗g‗rilagichlarda
ishlatilishi ma‘qul hisoblanadi.
Bitta yarim davrli to‗g‗rilagichlar uchun sig‗im toifali filtr
sig‗imi quyidagicha hisoblanadi:
C
0
Ikki yarim davrli to‗g‗irlagich uchun sig‗im quyidagicha aniqlanadi:
C
0
Bu yerda: C
0
-filtrning kirishdagi sig‗im; I
-0
, ,
U
0
— to‗g‗rilangan
kuchlanish
va tok.
Filtr elementlarini ketma-ket yoki parallel ulab murakkablashtirgan
sari chiqish kuchlanishi va tokning silliqlanishi yaxshilanadi. Filtrning
elementlari sifatida induktivlik, aktiv qarshilik va sig‗imlar ishlatiladi.
Bunday elementlar-dan tashkil topgan filtrlar passiv filtrlar deyiladi.
Induktiv elementlardan tashkil topgan filtrlarda (1.8-b rasm)
o‗zgaruvchan kuchlanish induktivlikda kamayadi, chunki uning
qarshiligi X
Lf
=
L
f
yuklama qarshiligidan katta bo‗ladi.
Yuklamalarga paralel ulangan sig‗im (1.8-a rasm) yuklama
qarshiligini shunt-laydi va uning qarshiligi yuklama qarshiligidan
kichkina bo‗lganligi uchun to‗g‗rilangan tok o‗zgaruvchan tashkil
etuvchisining aksariyati sig‗imdan o‗tadi. O‗zgarmas tashkil etuv chi
tokka nisbatan sig‗imning qarshiligi X
Cf
juda katta bo‗lganligi uchun
to‗g‗rilangan tok yuklamadan o‗tadi. Filtrning elementlari bilan
silliqlovchi koeffitsent orasidagi munosabat quydagi formula bilan
aniqlanadi.
L
f
C
f
=
( )
Bu yerda f
t
— tarmoq chastotasi, Hz; m — to‗g‗rilangan fazalar soni
(bir fazali to‗g‗rilagich uchun m = 1). Ikki yarim davrli to‗g‗rilagichlar
uchun quyidagi fo‗rmula qulay hisoblanadi.
|
