|
Informacion-kommunikatsion sistemalar hám tarmaqlarda qawipler hám hálsizlikler
|
| bet | 3/3 | | Sana | 21.12.2022 | | Hajmi | 42.38 Kb. | | #36433 |
Bog'liq 5-tema 1-2, O`quv amaliyoti Hisoboti, TDA kompleks, 2-Laboratoriya, Лаб №3 Стабилитрон, 1-amaliy, 5-tema, Titullar (2), 1, Tungi lampa, Simsiz tarmoq fanidan 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10-11-12-13-14-15 Labara, цифровые сотовые системы, 2-Amaliy ish, 49-54 (1)Informacion-kommunikatsion sistemalar hám tarmaqlarda qawipler hám hálsizlikler
Informaciya qawipsizligi nuktai názerinen informaciyanı tómendegishe gruppalaw múmkin:
Jasırınlıq — anıq bir informaciyaǵa fakat tiyisli shaxslar sheńberigine kiriwi múmkinligi, yaǵnıy paydalanılıwı nızamlı hújjetlerge muwapıq sheklep qóyılıp, hújjetlestirilgenligi kepilligi. Bul bandning aynıwı kelilik yamasa informaciyanı jarıyalaw, dep ataladı ;
konfidentsiallik — dóretpenchliligi, tarqatılıwı múmkin emesligi, jasırınlıǵı kepilligi;
pútinlik — informaciya baslanǵısh kóriniste ekenligi, yaǵnıy onı saqlaw hám uzatıwda ruxsat etilmegen ózgerisler etilmegenligi kepilligi; bul bandning aynıwı informaciyanı jalǵanlastırıw dep ataladı ;
Apellyatsiya etiw — jetkiliklishe quramalı kategoriya, lekin elektron biznesde keń qollanıladı. Kerek bolǵanda xabardıń avtorı kimligini tastıyıqlaw múmkinligi kepilligi.
isenimlilik — sistema normativ hám ǵayrı tábiy qallarda joybarlastırılǵanı sıyaqlı ózin tutıwlıq kafolati;
anıqlılıq — xamma buyrıqlardı anıq hám tolıq orınlaw kepilligi;
sistemaǵa kirisiwdi baqlaw — túrli shaxs gruppaları informaciya dáreklerine xar qıylı kiriwge iyeligi hám bunday kiriwge sheklewler mudam atqarılıwlıq kepilligi;
autentifikatsiya — informaciya rezervi iyesi dep daǵaza etilgen shaxs xaqiqatan xam informaciyanıń iyesi ekenligine beriletuǵın kepillik; bul bandning aynıwı xabar avtorın jalǵanlastırıw dep ataladı ;
Qadaǵalaw etiliwi — qálegen waqıtta programma kompleksiniń qálegen bólegin tolıq tekseriw múmkinligi kepilligi;
Identifikaciyalawdı baqlaw — xozir sistemaǵa jalǵanǵan klient anıq ózin kim dep ataǵan bulsa, anıq sol ekenliginiń kepilligi;
Kózkóreki buzılıwlarǵa tosqınlıq — aldınan kelisim normalar shegarasında kózkóreki qáte kiritilgen maǵlıwmatlarǵa salıstırǵanda sistemanıń aldınan kelisim túrde ózin tutıwı.
Informaciyanı qorǵawdıń maqsetleri tómendegilerden ibarat :
- informaciyanıń shártlesiwsiz shıǵıp ketiwi, urlanıwı, joǵatılıwı, ózgertiliwinıń aldın alıw ;
-shaxs, jámiyet, mámleket qawipsizliligiga bolǵan qáwip - qaterdiń aldın alıw ;
- informaciyanı joq etiw, ózgertiw, jalǵanlastırıw, nusqa kúshiriw, tosıqńaw boyinsha ruxsat etilmegen háreketlerdiń aldın alıw ;
- hújjetlestirilgen informaciyanıń muǵdarı retinde huqıqıy rejimin támiyinleytuǵın, informaciya rezervi hám informaciya sistemasına hár qanday nızamsız aralasıwlardıń kórinisleriniń aldın alıw ;
- informaciya sistemasında ámeldegi bolǵan jeke maǵlıwmatlardıń jeke jasırınlıǵın hám konfidentsialligini saqlawshi puqaralardıń konstitutsion huquqların qorǵaw ;
- mámleket sırın, nızamshılıqqa uyqas hújjetlestirilgen informaciyanıń konfidentsialligini saqlaw;
- informaciya sistemaları, texnologiyaları hám olardı támiyinleytuǵın qurallardı jaratıw, islep shıǵıw hám qollawda subyektlerdiń huquqların támiyinlew.
Házirde sırtqı kommunikatsiya arqalı ruxsatsız paydalanıwǵa bile-tura etilgen urınıslar bolıwı múmkin bolǵan barlıq buzılıwlardıń 10% ini quraydı. Bul shama ádewir bolıp kórinse da, Internette islew tájiriybesi kórsetedi, derlik hár bir Internet-server kúnine bir neshe ret kiriw urınıslarına dús bo'lar eken. Qawip-xaterler analiz etilgeninde shólkem korporativ yamasa lokal tarmaǵı kompyuterleriniń hújimlerge qarsı turıwı yamasa bolmaǵanında informaciya qawipsizligi aynıwı faktlarini atap kórsetiw ushın jetkiliklishe qorǵawlanmaganligini esapqa alıw zárúr. Mısalı, informaciya sistemaların qorǵaw Agentliginiń (AQSH) testleri kórsetedi, 88% kompyuterler informaciya qawipsizligi kózqarasınan názik jaylarǵa egaki, olar ruxsatsız paydalanıw ushın aktiv isletiwleri múmkin. Shólkem informaciya strukturasınan aralıqtan paydalanıw qalları bólek kóriliwi kerek.
|
| |
