|
Diniy matnlarning mazmuni va mohiyati
|
| bet | 6/8 | | Sana | 15.05.2024 | | Hajmi | 46,94 Kb. | | #235182 |
Bog'liq Diniy... - final4. Diniy matnlarning mazmuni va mohiyati.
Diniy matnlar butun dunyo bo'ylab ko'plab e'tiqodlarning asosiy elementi bo'lib, ruhiy ta'limotlar, tarixiy hisoblar, qonunlar, ibodatlar va she'riy asarlarning boy mozaikasini aks ettiradi. Ular millionlab odamlarning madaniy va ijtimoiy tuzilmalari va shaxsiy e'tiqodlarini shakllantiradigan chuqur falsafiy va teologik g'oyalarni o'z ichiga oladi. Ushbu keng va ko'p qirrali kontekstda diniy matnlarning mohiyati ularning odamlarga ta'sir qilish, ta'lim berish va e'tiqod jamiyatida birlashtirish qobiliyatidadir.
Qur'on, Injil va Bhagavad Gitani turli an'analarda o'xshash maqsadlarga xizmat qiladigan, lekin mazmuni va ma'naviyatga yondashuvlari jihatidan farq qiluvchi diniy matnlarga misol sifatida ko'rib chiqing. Ushbu matnlarning har biri o'z izdoshlarining kundalik hayoti va dunyoqarashiga ta'sir qiluvchi o'ziga xos xususiyatlar va ta'limotlarga ega.
Islom dinining muqaddas kitobi Qur'on, Muhammad payg'ambar orqali yetkazilgan Alloh tomonidan yuborilgan og'zaki vahiy hisoblanadi. Qur'on sura va oyatlarga bo'lingan va axloqiy, ijtimoiy va ma'naviy xulq-atvorga oid batafsil ko'rsatmalarni o'z ichiga oladi. Uning matnlari Xudoning birligini ( tavhid ) tasdiqlaydi va adolat, bag'rikenglik va rahm-shafqatning muhimligini targ'ib qiladi. Qur'onda, shuningdek, payg'ambarlar haqidagi hikoyalar, mo'minlar uchun so'zlar va insoniyat tarixidan saboqlar mavjud.
Eski va Yangi Ahdlarni o'z ichiga olgan Injil xristianlikning markaziy matnidir. Eski Ahd dunyoning yaratilishi, yahudiy xalqining tarixi, qonunlar va bashoratlarni tasvirlaydigan kitoblarga bo'lingan. Yangi Ahd nasroniylarning najotga bo'lgan e'tiqodining asosi bo'lgan Iso Masihning hayoti, o'limi va tirilishi haqida hikoya qiluvchi to'rtta Injil bilan boshlanadi. Havoriylar va Apokalipsis maktublari ta'limotlarni to'ldiradi va xristian cherkovi uchun yo'l-yo'riq beradi.13
Bhagavad Gita , hind dostonining Mahabharata qismi, shahzoda Arjuna va uning aravachasi Krishna o'rtasidagi dialog bo'lib , u matnda Xudo sifatida namoyon bo'ladi. Bhagavad Gita burch (dxarma), solihlik, fidokorona harakat ideallari va ruhiy ozodlik yo'li kabi masalalarni muhokama qiladi. Ushbu matn hinduizm falsafasi va ruhiy amaliyotiga chuqur ta'sir ko'rsatib, voqelikning mohiyatini tushunish va yuksak ma'naviy birlikka erishish yo'llarini taklif qiladi.14
Ushbu matnlar nafaqat har bir dinning asosiy e'tiqodi va amaliyotini tashkil etadi, balki ularning izdoshlari uchun chuqur madaniy va ijtimoiy ma'nolarni ham o'z ichiga oladi. Ular yangi avlodlarni tarbiyalash, axloqiy hayot asosini yaratish va ijtimoiy tartibni saqlashga xizmat qiluvchi afsonalar, hikoyatlar va masallar orqali abadiy haqiqatlarni yetkazadi. Ushbu matnlarni o'ziga xos qiladigan narsa ularning ko'p qirraliligi va ko'p qatlamli talqinidir, bu turli odamlar va madaniyatlarga ularda shaxsiy va jamoaviy ma'no topishga imkon beradi.
Diniy matnlarning alohida o‘rni san’at, adabiyot va huquqqa ta’sirida ham yaqqol namoyon bo‘ladi. Bu matnlar nafaqat dindorlar uchun ma’naviy yo‘l-yo‘riq bo‘libgina qolmay, balki rassomlar, yozuvchilar va musiqachilarni diniy g‘oyalarni tadqiq etuvchi, sharhlovchi va qayta tasavvur etuvchi asarlar yaratishga ilhomlantiradi. Masalan, Injil hikoyalari va personajlari Leonardo da Vinchi va Mikelanjelo kabi rassomlarning asarlarida, shuningdek, Dante va Shekspir adabiyotida o'z aksini topgan. Diniy matnlar ko'pincha madaniy asarlarga singib ketadigan metafora va ramzlarni beradi, ularga universallik va chuqurlik beradi.
Huquqiy sohada, ayniqsa, din hukumat bilan chambarchas bog'liq bo'lgan mamlakatlarda diniy matnlar qonunchilik asosini tashkil qilishi mumkin. Masalan, Qur'on va Hadislarga asoslangan shariat qonunlari ba'zi musulmon davlatlarining huquqiy tizimlariga bevosita ta'sir qiladi. Nikoh, meros va hatto iqtisodiy faoliyatning ayrim jabhalariga oid qonunlar ushbu muqaddas matnlarda bayon etilgan qoidalar va tamoyillarga asoslanishi mumkin.
Bundan tashqari, diniy matnlar ta'lim va shaxsiy rivojlanishda muhim rol o'ynaydi. Ko'pgina madaniy an'analardagi maktablar va ta'lim muassasalari ushbu matnlardan til, tarix va axloqni o'rgatish uchun foydalanadilar. Yoshlarni diniy an'analarga o'rgatish ko'pincha asosiy muqaddas matnlar bilan tanishishni o'z ichiga oladi, bu axloqiy qadriyatlar va madaniy o'ziga xoslikni shakllantirishga yordam beradi.
Diniy matnlar ham madaniyatlararo va dinlararo muloqotga yordam beradi. Globallashuv va ko'p madaniyatli jamiyatlar davrida turli e'tiqodlarning oyatlarini tushunish turli madaniy va diniy guruhlar o'rtasida ko'prik o'rnatishga yordam beradi. Sharhlar va ta'limotlar almashinuvi xalqlar o'rtasida tushunish, bag'rikenglik va tinchlikka yordam berishi mumkin.
Demak, diniy matnlar shunchaki ma’naviyatga oid darsliklar emas; ular tarixiy ongni, axloqiy me’yorlarni, sun’iy kodlar va ijtimoiy tuzilmalarni shakllantiruvchi kuchli madaniy vositalardir. Ularning ma'nosi va ta'siri kontekst va talqinga qarab turlicha bo'lib, ularni ko'plab avlodlar uchun cheksiz tadqiqot, muhokama va ilhom manbai qiladi.
Islom dunyodagi eng yirik dinlardan biri sifatida boy va rang-barang diniy merosga ega bo'lib, u turli matnlarda, jumladan, Qur'on va Hadislarda o'z aksini topgan. Bu matnlar nafaqat islom dinining asosini tashkil etadi, balki musulmonlarning kundalik hayotiga, madaniyati, san’ati, huquq va shaxslararo munosabatlariga ham ta’sir ko‘rsatadi.
Qur'on Allohning kalomi bo'lib, oxirgi payg'ambar Muhammad orqali yetkazilgan. Uning matnlari musulmonlar uchun to'liq hayot yo'l-yo'riqlarini, jumladan, ma'naviy, axloqiy, ijtimoiy, huquqiy va hatto siyosiy masalalar bo'yicha yo'l-yo'riq beradi. Qur'on 114 suraga bo'lingan bo'lib, ularning har biri oyatlardan iborat. Bu suralar va oyatlar butun dunyo bo'ylab masjid va uylarda o'qiladi va o'qiladi va kundalik namoz amaliyotining (namoz) ajralmas qismiga aylanadi.15
Hadis - Muhammad payg'ambarning so'zlari va ishlariga oid og'zaki rivoyatlar to'plami bo'lib, islom huquqining Qur'ondan keyin ikkinchi muhim manbasini tashkil etadi. Hadis Qur'on ta'limotlarini to'ldiradi va aniqlaydi, ularni turli hayotiy vaziyatlarda qo'llash bo'yicha aniq misollar va tavsiyalar beradi. Hadislarni to'plash va o'rganish rivoyat ( isnod ) va sahihligini baholash ( matn ) asosidagi murakkab jarayondir.
Islom san'at va madaniyatga ham katta ta'sir ko'rsatadi. Misol uchun, islomiy xattotlik Qur'onda ifodalangan Allohning kalomiga hurmat ko'rsatish shakli sifatida rivojlandi. Ushbu xattotlik nafaqat arab harflarini yozish usuli, balki tomoshabinlarni xursand qilish va ruhiy tajribalarni uyg'otish uchun yaratilgan yuksak san'atdir. Arxitekturada islom uslubida ark, gumbaz va minoralar hamda masjid va boshqa binolarni bezab turgan murakkab geometrik va gulli naqshlardan foydalanish kiradi.
Huquqiy tilda islom huquqi yoki shariat musulmonlar hayotining barcha jabhalarini qamrab oladi. U Qur'on va Hadisga asoslanadi va nikoh, oilaviy munosabatlar, meros, moliya, jinoiy va fuqarolik huquqi kabi sohalarni boshqaradi. Shariat nafaqat qonunlar to'plami, balki jamiyatda adolat va totuvlikka erishish yo'lida ham xizmat qiladi.
o‘zaro hurmat muhimligini ta’kidlaydi . Islomiy matnlarda ko'pincha musulmonlarning musulmon bo'lmaganlar bilan munosabatlari muhokama qilinadi, tinchlik va turli din va madaniyatlarning birgalikda yashashi muhimligini ta'kidlaydi.
Shunday qilib, islomdagi diniy matnlar butun dunyo musulmonlari hayotining ma’naviy, ijtimoiy va madaniy jihatlariga ta’sir qilishda davom etuvchi ko‘p qirrali va dinamik tizimni tashkil etadi.
Islom axloqi shaxsiy daromaddan tortib, shaxslararo munosabatlargacha bo‘lgan turli xulq-atvor va axloqni qamrab oladi. Halollik, adolat va jamiyat farovonligi kabi asosiy tamoyillar Qur'on va Hadis ta'limotlariga singib ketgan. Islom ijtimoiy adolat masalalariga, jumladan, zakot (majburiy soliq yoki xayriya ishlari) va ixtiyoriylik orqali kambag'al va muhtojlarga g'amxo'rlik qilishga alohida e'tibor beradi .
Islomda ilm olish an'anasi diniy matnlarda chuqur ildiz otgan. Madrasalar (diniy maktablar) va Qohiradagi mashhur al-Azhar universiteti kabi universitetlar nafaqat diniy, balki dunyoviy ilmlarni ham o‘rganish markazlari hisoblanadi. Islomda ta’lim ma’naviy-axloqiy tamoyillarni chuqur anglash asosida komil shaxs kamolotini tarbiyalash qobiliyati uchun qadrlanadi.16
VIII asrdan 14-asrgacha davom etgan Islom oltin davri matematika, astronomiya, tibbiyot va falsafa kabi sohalarda sezilarli yutuqlarga erishdi. Bu fanlarning rivojlanishiga matematikada Al-Xorazmiy, tibbiyotda Ibn Sino kabi olimlar katta ta’sir ko‘rsatdilar. Ularning lotin va boshqa Yevropa tillariga tarjima qilingan asarlari Yevropadagi Uyg‘onish davriga hissa qo‘shgan.
Zamonaviy dunyoda Islom xalqaro munosabatlarda muhim rol o'ynaydi. Islom davlatlari Islom Hamkorlik Tashkiloti kabi tashkilotlar orqali tinchlik, xavfsizlik, iqtisodiy taraqqiyot va inson huquqlariga oid mavzulardagi global muhokamalarda faol ishtirok etadi. Islomiy tinchlik va hamkorlik qadriyatlari ko'pincha turli madaniyatlar va dinlar o'rtasidagi muloqot uchun ko'prik vazifasini bajaradi.
Islom san'at, musiqa, adabiyot va pazandachilik orqali jahon madaniyatiga ham ta'sir ko'rsatdi. Musulmon mamlakatlarida rivojlangan meʼmoriy uslublar Hindistondagi Toj Mahal va Ispaniyadagi Alhambra kabi mashhur binolarda koʻrinadi. Musiqa va she’riyatda islomdagi tasavvufiy oqim bo‘lgan so‘fiylik inson qalbi va qalbi teranliklarini o‘rganuvchi ma’naviy madhiya va she’riyatning boy an’analarini vujudga keltirdi.
|
| |
