Mundarija islom dini terminlarning kelib chiqish tarixi diniy matnni shakllantiruvchi vositalar diniy matnlarni zamonaviy texnologiyalar orqali tahlil qilishda

Download 46,94 Kb.
bet	5/8
Sana	15.05.2024
Hajmi	46,94 Kb.
	#235182

1 2 3 4 5 6 7 8

Bog'liq
Diniy... - final

1-misol: Qur’onning kontekst tahlili
Qur'on klassik arab tilida yozilgan bo'lib, u zamonaviy arab tilidan sezilarli farq qiladi. Bir misol, odatda "yurak" deb tarjima qilingan "al- qalb " so'zi . Zamonaviy kontekstlarda bu so'z ko'pincha majoziy ma'noda qo'llaniladi, insonning hissiy yoki ruhiy markaziga ishora qiladi. Biroq, Qur'onning tarixiy va teologik kontekstida "al- qalb " aql, tushuncha va hatto vijdon kabi qo'shimcha ma'nolarga ega bo'lishi mumkin. Qur'onning turli oyatlarida so'zlardan foydalanishning turli kontekstlarida o'rgatilgan mashinani o'rganish texnologiyalari yanada aniqroq va chuqurroq tarjimalarni yaratishga yordam beradi.
2-misol: Hadis tarjimasida ontologiyalardan foydalanish
Hadislar Muhammad payg'ambarning islom huquqiy va axloqiy tizimini tushunish uchun muhim bo'lgan so'zlari va xatti-harakatlari to'plamidir. Ular ko'pincha ma'lum holatlar bilan bog'liq tafsilotlarni o'z ichiga oladi, bu ularni talqin qilishni qiyinlashtiradi. Hadislarda zikr etilgan turli tushunchalar, voqea va siymolar o‘rtasidagi munosabatlarni o‘z ichiga olgan ontologiyalarni yaratish yanada mazmunli va to‘g‘ri tarjimalar yaratishga yordam beradi. Masalan, sunnat (payg'ambarning xulq-atvori namunalari) va fiqh (ushbu misollar asosidagi huquqiy xulosalar) o'rtasidagi farq tarjima va izohlarda aniq ko'rsatilishi kerak, bu foydalanuvchilarga hadisning qo'llanilishini yaxshiroq tushunishga yordam beradi.¹¹
3-misol: Tarjimani ko'rib chiqish uchun ko'p madaniyatli kraudsorsing
Qur'on va Hadislarni tarjima qilishda tarjimalarni tahlil qilish va tekshirish uchun turli madaniyat va urf-odatlarga ega musulmonlarni jalb etgan holda kraudsorsingdan foydalanish mumkin. Bu tarjima sifatini oshirish bilan birga, turli musulmon jamoalarining madaniy va ma’naviy ehtiyojlarini qondirishini ham ta’minlaydi. Masalan, namoz haqidagi oyatlarning tarjimasi o‘quvchi qaysi islom dinining huquqiy maktabiga mansub bo‘lishiga qarab o‘zgarishi mumkin va to‘rtta sunniy mazhab vakillarining ishtiroki kengroq auditoriya uchun to‘g‘ri va tushunarli tarjima yaratishga yordam beradi.
4-misol: Tarixiy voqealarni tasvirlash
Ma'lumotlarni vizualizatsiya qilish texnologiyalari Qur'on va Hadisda eslatib o'tilgan voqealar bilan bog'liq interaktiv xaritalar va vaqt jadvallarini yaratish uchun ishlatilishi mumkin. Bu matnlarda tasvirlangan voqealar konteksti va oqibatlarini yaxshiroq tushunishga yordam beradi. Misol uchun, Islomning dastlabki davridagi qabilalarning ko'chishlari xaritasi yoki Muhammad payg'ambar hayotidagi yirik janglar va voqealar jadvali ushbu matnlarni tushunishni sezilarli darajada oshirishi mumkin.
5-misol: Kontekstni tanib olish uchun chuqur o'rganish
Chuqur o'rganish modellaridan foydalanish Qur'on va Hadislarni tarjima qilish sifatini sezilarli darajada oshirishi mumkin, ayniqsa kontekst va maxsus terminologiyani hisobga olish kerak bo'lgan hollarda. Masalan, ko‘pincha “muqaddas urush” deb tarjima qilinadigan “Jihod” so‘zi aslida “harakat” yoki “harakat” degan kengroq ma’noga ega. Moslashuvchan mashinani oʻrganish modellari har bir alohida holatda oʻziga xos maʼnoni aks ettiruvchi aniqroq tarjimalarni taklif qilish uchun islom matnlarida soʻzdan foydalanishning turli kontekstlaridan oʻrganishi mumkin.
6-misol: Interfaol ta'lim platformalari
Zamonaviy texnologiyalar islomiy matnlarni o‘rganish va tarjima qilishda foydalanish mumkin bo‘lgan interaktiv ta’lim platformalarini yaratish imkonini beradi. Bunday platformalar matnlarning turli tarjimalari va talqinlarini izohlash, sharhlash va muhokama qilish uchun xususiyatlarni o'z ichiga olishi mumkin, bu esa foydalanuvchilarga materialni chuqurroq o'rganish imkonini beradi. Misol uchun, platforma foydalanuvchiga "namoz" (namoz) so'zining turli xil ibodat amaliyotlarida ma'nolarini tushunish uchun turli talqinlarni tanlash imkonini berishi mumkin.
7-misol: Tarjimaning aniqligini oshirish uchun semantik tahlil
Semantik tahlildan foydalanish teologik jihatdan murakkab atamalar va tushunchalar uchun eng mos tarjimani aniqlashga yordam beradi. Masalan, Qur’onda Alloh taoloning ko‘plab ism va sifatlari qo‘llangan bo‘lib, ularning har biri chuqur teologik ma’noga ega. Semantik tahlil "Ar-Rahmon" (rahmdil) yoki "Al-Malik" (Podshoh) kabi atamalarni matnda qo'llanish kontekstidan kelib chiqib, qanday qilib eng yaxshi tarjima qilishni aniqlashga yordam beradi.
8-misol: Ko'p tilli korpusni ishlab chiqish
Manba matnlari va ularning izohli tarjimalarini o'z ichiga olgan ko'p tilli ma'lumotlar korpusini yaratish mashina tarjimasi algoritmlarini o'rgatish va yaxshilashga yordam beradi. Bunday korpuslar, ayniqsa, diniy matnlarda tez-tez uchraydigan nodir yoki tushunish qiyin bo'lgan til tuzilmalari bo'yicha modellarni o'rgatish uchun foydali bo'lishi mumkin. Masalan, korpus tarkibiga Qur’oni Karimda zikr etilgan payg‘ambarlar qissalarining ingliz, fransuz, rus va boshqa tillarga turli tarjimalari kiritilishi mumkin, bu esa matnlarning yanada to‘g‘ri va tushunarli xalqaro nusxalarini yaratish imkonini beradi.¹²
Ushbu misollar islom diniy matnlarining tarjimalarini tushunish, ulardan foydalanish imkoniyati va to‘g‘riligini oshirish, shu bilan birga ularning chuqur tarixiy va ma’naviy ahamiyatiga hurmatni ta’minlash uchun zamonaviy texnologiyalardan qanday foydalanish mumkinligini ta’kidlaydi.

Download 46,94 Kb.

1 2 3 4 5 6 7 8

Download 46,94 Kb.