RAD-uslubiyati Boshlang’ich etapda kompyuter axborot tizimlarini ishlab chiqish
an’anaviy dasturlash tilida olib borilar edi. Qisinchilik ishlab chiqilayotgan
tizimlarni murakkablik darajasi o’sib borishi va foydalanuvchilarning zimroslari
oshib borishi tufayli(bunda hisoblash texnikasining yuksalishi ma’lum darajada
oshishi, sistemali dasturlash ta’minotida foydalanuvchiga qulay grafik
interfeyslarning poydo bo’lishi) ishlab chiqarishni ancha (sezilarli) qisqartirishni
ta’minlaydigan yangi vositalarni talablari kiradi. Bular dastur ta’minoti soxasi
ya’ni ilovalarni tez ishlab chiqish uchun instrumental (asbob uskuna) vositalar
orqali yangi yo’nalish yaratilishiga olib keladi. Bu yo’nalishni rivojlanishi
dasturiy ta’minot bozorida avtomatlashtirish vositalari orqali amalda axborot
tizimlarining yashash davri etaplarini ta’minlaydi.
RAD uslubiyatining asosiy xususiyatlari. Ilovalarni tezkor ishlab chiqish vositalarini qo’llash asosida yaratilayotgan
axborot tizimlari uslubiyati hozirga kelib keng miqyosda tarqalib barmoqda va
RAD(Rapid Application Development),ya’ni ilovalarni tezkor ishlab chiqish
uslubiyati nomini oldi. Bu uslubiyat zamonaviy axborot tizimlari yashash
davrining barcha etaplarini o’z ichiga oladi. RAD uslubiyat-bu maxsus asbob-
uskuna vositalar kompleks (majmuasi)dan iborat bo’lib, aniq grafik obyektlar
94
bilan ishlaydi.bu obyektlar ilovalarning alohida axborot konponentalarini
funksional aniqlantiradi.
Ilovalarni tezkor ishlab chiqish uslubiyati deganda uchta asosiy elementga
asoslangan axborot tizimlarini ishlab chiqish jarayoni tushuniladi ya’ni;
1)
Dasturchilarning uchta katta bo’lmagan guruhi
(2-10 kishigacha)
2) Nisbatan qisqa vaqtda ishlab chiqishga mo’ljallangan chuqur-nuqta
ishlangan ishlab chiqarish ish grafigi (2-6 oy).
3) Buyurtmachi bilan uzviy aloqada asoslangan ishlab chiqishning
iterarasiya modeli-loyihanibajarishga ishlab chiquvchilar buyurtmachi tomonidan
quyilgan talablarni aniqlashtirish va joriylashtirish mahsulotda belgilanadi.
RAD uslubiyatini qo’llashda ishlab chiquvchilarning tajriba va
professionalizm katta ahamiyatga egadir. Ishlab chiqaruvchilar guruhi
professional (ish ustasi)lardan tashkil topganbo’lishi lozim.Bu guruh tahlil etish,
loyihalash, dasturlash va dasturiy ta’minotni testdan o’tkazish borasi tajribaga
ega bo’lishi lozim.
RAD uslubiyatining asosiy prinsiplariga qo’ydagilar kiradi:
1)
Ishlab chiqish iterasion (spnral) modelni qo’llaydi.
2)
Yashash davrining har bir etapi ishi to’laligicha yakunlanishi majbur
emas.
3)
Axborot tizimini ishlab chiqish jarayonida buyurtmachi va bo’lajak
foydalanuvchibilan uzviy bog’liqlik ta’minlanishi.
4)
CASE-vosita va ilovalarni tezkor ishlab chiqish vositalarining
qo’llaniladi;
5)
Loyihaga o’zgartirishlar kiritish va tayyor tizimni kuzatuv olib
borishni yengillashtiruvchi konfiguryani boshqarish vositalarini qo’llaniladi.
6)
Foydalanuvchining talablarini to’laroq aniqlovchi va amalga oshirish
imkonini beruvchi prototip( ) lar ishlatiladi.
7)
Loyihani testdan o’tkazish va rivojlantirish ishlab chiqish bilan birga
vaqtda amalga oshiriladi.
8)
Ishlab chiqish ko’pchilikka ega bo’lmagan va yaxshi boshqaradigan
komonda orqali olib boriladi.
9)
Tizim ishlab chiqishni savodli (to’g’ri) boshqarish ish bajarilishini
aniq rejasi va nazorati ta’minlanadi.
Obyektga-mo’ljallangan yondashuv (OMYo) RAD vositasi ilovalar yaratishni an’anaviy texnologiyaga nisbatan
butunlay boshqa ko’rinishini amalga oshirishga imkon beradi:
Axborot obyektlari ish faoliyati ega bo’lgan modellar (prototiplar) kabi
shakllanadi, ularni funksional ishlar foydalanuvchi bilan kelishiladi, keyin esa
95
ishlab chiquvchi bevosita ilovalar yakunlanishi shakllantirishga o’tishgaolib
kelishi mumkin. Bunda loyihalaniyotgan tizimni ko’rinishi umuman olganda
o’zgarishi kerak emas. Bunday yondashuvni qo’llash imkoniyati mayalum
darajada obyektga mo’ljallangan loyihalashtirish prinsiplarini qo’llash natijalari
bo’ladi. Bu prinsiplar murakkab tizimlarni ishlab chiqishdagi vujudga keluvchi
asosiy qiyinchiliklardan birini yengib o’tishga imkon beradi.Aytish joyzki,bunda
rial dunyo bilan (predmet sohasi bilan) va imitatsiya (taxminiy model) muhiti
bilan keskin farq qiladi.
Obyektga-muljallangan prinsiplar ishlatilishi obyektlarni suщnost(o’zak
ma’no) ko’rinishida predmet sohaning tasviri-ta’rifini (ya’ni modeli) yaratish
imkonini beradi. Suщnosti (o’zakilar) o’zida ma’lumot va bu ma’lumotlarni
kayta ishlashni (proseduralar) birlashtiradi. Xar bir obyekt shaxsiy holatini o’zida
mujassamlashtiradi va real dunyoning ma’lum bir obyektni modellashtiradi.Bu
ma’noda obyekt to’la osyazayemыm (his qilishi) bo’ladi va o’z aniq holatini
dimonstrasiya (nomoyish) etadi.
Obyekt ma’nosida yondashuvda urg’u konkret fizik xaraktiristikalarga yoki
abstrak tizimlarga o’tadi. Bular dasturiy modellashtirish predmetiga kiradi.
Obyektlar o’z butunligini saqlaydi. Demak,obyektlar xarakterlovchi va xolatini
belgilovchi xossalar o’zgarmasdan qoladi. Obyekt faqat o’z xolatini
o’zgartirmay, balki boshqariladi yoki boshqa obyektlar bilan o’zaro munosabatda
bo’ladi. OMD (obyektga-mo’ljalangan dasturlash) vizual dasturlash muxitini
paydo bo’lgandan beri keng tarqaldi. Vizual dasturlash orqali OMD ma’lumotlar
proseduralar bilan birlashadi (ya’ni imkonsulyasiya bo’ladi).
Foydalanuvchilar grafik muxitida obyekt dasturlar ma’lum aniq darajada
akslanadi. Bu esa shunday dasturiy tizimlarni yaratish qo’l urish mumkinki, unda
real maksimal yashash va abstraksiyani yuqori darajasiga erishiladi. O’z
navbatida OMD ancha ishonchli dastur kodini yaratishga imkon beradi, chunki
obyekt dasturda aniq va qat’iy nazoratli interfeys mavjud.
Ilovalarni RAD qurol-aslohalari orqali ishlab chiqilayotginda saqlanish
joyida saqlanuvchi tayyor obyektlar to’plami ishlatiladi. Bunda yangi obyektlar
mavjud obyektlar yoki nol-noldan asosida ishlab chiqiladi.
RAD muhitidagi qurol-aslohalar foydalanuvchining qulay grafik
interfeysiga ega bo’ladi va standart obyektlar asosida dastur kodini yozmay turib
sodda ilovalar yaratishga imkon beradi. Bu esa RADni katta yutug’idir, chunki
foydalanuvchining interfeysini ishlab chiqishda yetarli daraja ishni qisqartiradi.
Aytib o’tish joyizki, interfeyslarni oddiy vositalar bilan ishlab chiqishda yetarli
darajada murakkab ishni tasvir etadi va yechimlarni izlash ko’p vaqt oladi. Ilova
qismlarini katta tezlikda ishlab chiqish protiplar tez yaratishga imkon beradi va
foydalanuvchi bilan o’zaro faoliyatni soddalashtiradi.
96
Demak, RAD qurol-asloxalari ishlab-chiquvchilarga axborot tizimlari
yaratilayotgan korxonaning real biznes-jarayon ma’nosi asosida anchagina
konsentrasiyalashiga kuch beradi.
Demak, shunday qilib, RAD instrumentlari ishlab chiqilayotgan tizimni
sifatini oshirishga imkon beradi.
