O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI
BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI
Magistratura bo`limi
ASHRAPOV NODIRBEK NAMOZ O`G`LI
DIN PSIXOLOGIYASI VA UNING ZAMOMAVIY SHAXS SHAKLLANISHIDAGI O`RNI
Mutaxassisilik: 70310901 Psixologiya (faoliyat turlari bo`yicha)
Magistr akademik darajasini olish uchun yozilgan
DISSERTATSIYASI
Ilmiy rahbar p.f.n. dotsent, SH. M. Ulug`ova
Buxoro – 2021
MUNDARIJA
Kirish
I bob. Din psixologiyasining shaxs shakillanish tizimida tutgan o’rni
1. Din psixologiyasining rivojida Sharq olimlarining o’rni ……. 11
2. Din psixologiyasida shaxs axloqini shakllantirish masalalari haqida
…….. 18
3. Din psixologiyasining predmeti, vazifasi va tadqiqot metodlar ….…26
I bob bo’yicha xulosa ….. 37
II- bob. Din psixologiyasi rivojidagi asosiy tendentsiyalar
1. Din psixologiyasi tarixidagi ilk maktab va yo’nalishlar …… 39
2. Din psixologiyasi nazariyasining asosiy kontseptsiyalari …… 49
3. Din psixologiyasi rivojidagi zamonaviy muammolari …… 59
II bob bo’yicha xulosa. …. 60
III bob. Dunyo dinlarining psixologik mohiyati asosiy tendentsiyalardan biri sifatida
1. Markaziy Sharqiy Osiyo dinlari e'tiqodlari psixologiyasi …… 69
2. Monoteistik dinlar e'tiqodlari psixologiyasi ……. 76
III bob bo’yicha xulosa. …… 82
Xulosa ……. 83
Foydalanilgan manba va adabiyotlar ro’yxati ……. 86
Kirish
Dissertatsiya mavzusining asoslanishi va uning dolzarbligi.
Hozirgi vaqtda Rossiyada ta'lim tizimi isloh qilinmoqda. Amalga oshirilayotgan o'zgarishlarning asosiy kontseptsiyasi o'quvchini muvaffaqiyatli kasbiy faoliyat uchun zarur bo'lgan bilimlar bilan to'ldirish paradigmasidan shaxsiy rivojlanish paradigmasiga, uning asosiy kompetentsiyalariga, ta'lim natijasida kasbiy kompetentsiyani shakllantirishga o'tishdir.Matematik kompetentsiya turli kasblar mutaxassislari kasbiy kompetentsiyasining muhim tarkibiy qismidir va bu zamonaviy tendentsiyalardan biri gumanitar fanlarda matematik usullar va talqinlardan foydalanish ekanligi bilan bog'liq. Matematika nafaqat kasbiy fanlarni oʻrganishga asos solibgina qolmay, balki insonning ilmiy dunyoqarashining asosini tashkil etadi, shuning uchun ham u gumanitar soha mutaxassislarini tayyorlash boʻyicha taʼlim dasturlarining ajralmas tarkibiy qismiga aylandi. Bo‘lajak turli ixtisoslik psixologlarini tarbiyalashda ham matematik tayyorgarlikning o‘rni katta.Psixologning tadqiqot ob'ekti tabiatan ko'p qirrali bo'lgan inson psixikasidir. Shuning uchun psixologlarning kasbiy faoliyatida nafaqat insonparvarlik, balki turli xil bilim sohalari ham ishtirok etadi. Psixologiya nafaqat amaliyotga yo'naltirilgan bilim sohasi, balki har qanday boshqa kabi, to'g'ri mantiqiy tadqiqot sxemalarini talab qiladigan fundamental fandir. Psixologga gipoteza qo'yish, nazariy farazlarni isbotlash (ko'pincha statistik usullar yordamida), mantiqiy to'g'ri fikr yuritish qobiliyati kerak. Bundan tashqari, psixologlar o'zlarining kasbiy faoliyatida ishlov berish va tushunish uchun miqdoriy ma'lumotlarni oladilar.Bo'lajak psixologlar uchun yuqori sifatli matematik tayyorgarlikning ahamiyati ta'lim standartlarida o'z aksini topadi, bunda kompetentsiyalardan biri sifatida "turli kasbiy muammolarni hal qilishda olingan ma'lumotlarni qayta ishlash uchun asosiy matematik va statistik usullardan, standart statistik paketlardan foydalanish qobiliyati va tayyorligi" ko'rsatilgan. “Psixologiya” va “Klinik psixologiya” mutaxassisliklarining o‘quv rejalariga kiritilgan matematika fanlari ushbu kompetentsiyani shakllantirishga, kasbiy faoliyatni amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan ma’lum bir kompetensiya darajasiga erishishga yordam berishi kerak.Tadqiqotning dastlabki bosqichida Psixologiya fakulteti talabalari va turli ish tajribasiga ega psixologlar o‘rtasida so‘rov o‘tkazildi, bu ularning matematik tayyorgarligi yetarli darajada samarali emasligini ko‘rsatdi. Matematika kursida tahsil olayotgan talabalar matematika kursida olingan bilimlar ularga yoki umuman foyda keltirmaydi, yoki kasbiy faoliyatida (respondentlarning yarmidan ko‘pi) foydali bo‘lmaydi, deb hisoblaydi.
Shu bilan birga, suhbatlashgan psixologlarning aksariyati o'z faoliyatlarida matematik usullardan foydalanishlarini ta'kidladilar, lekin ular ko'pincha kasbiy muammolarni hal qilish uchun matematik bilimga ega emaslar. Demak, o‘quvchilarga matematika fanlarini o‘rgatish yetarli darajada samarali emas.Shundan kelib chiqib, shunday xulosaga kelish mumkinki, matematika mashg‘ulotlarini tashkil etishda bir qator muammolar mavjud bo‘lib, ularning yechimi bo‘lajak psixologlarning kasbiy malakasini oshirishga xizmat qiladi. Birinchidan, gumanitar fanlar talabalari, shu jumladan, psixologlar ham matematika bo‘yicha bilimlar ularning kelajakdagi kasbiy faoliyatida talabga ega bo‘lmaydi, deb hisoblaydilar, tafakkurni shakllantirishda matematikaning ahamiyatini anglamaydilar. Ikkinchidan, matematika kursi, qoida tariqasida, kelajakdagi kasbiy faoliyatni hisobga olmasdan va talabalarning psixologik xususiyatlarini hisobga olmasdan o'qitiladi.Uchinchidan, zaruriy kompetentsiya darajasini shakllantirishga hissa qo'shish uchun bilim tizimi qanday bo'lishi kerak, kasbiy kompetentsiyaning zaruriy tarkibiy qismi bo'lgan shaxsiy fazilatlarni rivojlantirishga ko'maklashish uchun o'qitish qanday qurilishi kerakligi haqidagi savollar mavjud. to‘liq hal etilmagan.Keyingi yillarda gumanitar fanlar bo‘yicha matematika tayyorlash muammolariga ko‘plab dissertatsiyalar bag‘ishlangan.Bular I.I. Bondarenko, S.I. Bordachenko, O.V. Gabova, T.A. Gavaza, H.A. Dergunova, R.I. Ostapenko, A.A. Solovyova, K.P. Dtsrova va boshqalar.Ular gumanitar fanlar bo'yicha talabalarni matematika tayyorlashning ayrim jihatlarini: matematika kursining kasbiy yo'nalishini, axborot texnologiyalaridan foydalanishni, matematik usullardan foydalanish motivatsiyasini shakllantirishni psixologik xususiyatlarini hisobga olgan holda ko'rib chiqadilar. gumanitar fanlar talabalariShunday qilib, oliy o‘quv yurtlarida psixologlarning matematika ta’limida bo‘lajak psixologlar uchun yuqori sifatli matematik tayyorgarlik zarurligi bilan uni amalga oshirish mazmuni va o‘qitish metodlarining yetarli darajada rivojlanmaganligi o‘rtasida qarama-qarshilik mavjud. Shundan kelib chiqib, tadqiqot muammosi aniqlandi: bo'lajak psixologlarning kasbiy malakasini har tomonlama matematika tayyorlash orqali qanday oshirish mumkin?
Ushbu qarama-qarshilik va aniqlangan muammo dissertatsiya tadqiqotining mavzusini belgilab berdi: "Kompleks matematik tayyorgarlik kelajak psixologlarining kasbiy malakasini oshirish sharti sifatida".Tadqiqotning asosiy maqsadi bo'lajak psixologlarni kompleks matematika tayyorlash modelini ilmiy asoslash va ishlab chiqish va uni universitetda kasbiy tayyorgarlik jarayoniga tadbiq etishdan iborat.
Tadqiqot ob'ekti - universitetda bo'lajak psixologlarni kasbiy tayyorlash jarayoni.Tadqiqot predmeti bo'lajak psixologlarning matematik tayyorgarligi hisoblanadi.
Tadqiqot gipotezasi. Bo'lajak psixologlarning kasbiy kompetentsiyasini shakllantirish yanada muvaffaqiyatli bo'ladi, agar: matematik kompetentsiyani shakllantirish va metaprofessional shaxsiy fazilatlarni rivojlantirishga qaratilgan komponentlarni o'z ichiga olgan holda ularning matematik tayyorgarligining murakkabligini ta'minlash;
• uni universitetdagi butun o‘qish davomida - matematikaning asosiy kursidan boshlab, dissertatsiyalarni yakunlashgacha davom ettirish; kompleks matematik tayyorgarlik modelini ishlab chiqish va o‘quv jarayoniga joriy etish;
• matematik tayyorgarlikni amalga oshirish uchun maqsadga muvofiq bo'lgan vositalar to'plamidan foydalanish.
Oldinga qo'yilgan maqsad, gipoteza asosida, shuningdek, tadqiqot ob'ekti va predmetiga muvofiq quyidagi vazifalar qo'yildi:
Kelajak psixologlarining kompleks matematik tayyorgarligi” tushunchasini aniqlang. Bo'lajak psixologlarning kasbiy kompetentsiyasini oshirish uchun har tomonlama matematik tayyorgarlik zarurligini asoslang.
2. Psixologlarning kasbiy matematik kompetensiyasi va metaprofessional shaxsiy fazilatlari tarkibini aniqlang, ularning rivojlanishiga kompleks matematik tayyorgarlik yordam beradi.
3. Psixologlarning kompleks matematik tayyorgarligi modelini nazariy asoslab berish va ishlab chiqish.
4. Psixologlarning har tomonlama matematik tayyorgarligini amalga oshirish vositalarini ishlab chiqish.
5. “Klinik psixologiya” ixtisosligi talabalarini o‘qitishda kompleks matematika o‘qitishning tajriba loyihasini amalga oshirish va uning samaradorligini tekshirish.Tadqiqotning nazariy va uslubiy asosi quyidagilardan iborat edi:
• tizimli yondashuv nazariyasi (L. fon Bertalanffi, P.K. Anoxin, V.P. Bespalko, I.V. Blauberg, V.N. Sadovskiy, F.P. Tarasenko, E.G. Yudin va
dr-);
• ta'limga faollik yondashuvining psixologik va umumiy didaktik nazariyalari (P.Ya.Galperin, O.B.Episheva, A.M.Leontiev, N.A.Lyurya, L.G.Peterson, D.B.Elkonin va boshqalar);
• o‘quvchiga yo‘naltirilgan va tabaqalashtirilgan ta’lim tushunchasi (M.N. Berulava, V.M. Bim-Bad, V.V. Serikov, I.Yu.Sokolova, N.E.Unt, I.S.Yakimanskaya va boshqalar);
ta'limda kompetensiyaga asoslangan yondashuv ustida ish olib boradi (V.I.Baidenko, E.G.Gelfman, M.A.Xolodnaya, I.A.Zimnyaya, G.II.Prozumentova, J.Raven,axborot texnologiyalaridan foydalanishning psixologik-pedagogik asoslariga bag'ishlangan ishlar (V.P.Bespalko, I.G.Zaxarova, E.I.Mashbits, G.K.Selevko, V.A.Starodubtsev va boshqalar);. matematikaning psixologik tarbiyadagi o‘rniga bag‘ishlangan ishlar (S.V.Morozova, A.D.Nasledov, N.O.Ryabina, G.V.Suxodolskiy, A.G.Shmelev va
turli gumanitar yoʻnalishdagi talabalarni matematika tayyorlash sohasidagi tadqiqotlarga bagʻishlangan ishlar (I.I. Bondarenko, S.I. Bordachenko, O.V.Gabova, T.A.Gavaza, N.A.Dergunova, A.A.Soloviyeva, R.I.Ostapenko, I.M.Tarasova, K.P.Yad. ).
Belgilangan vazifalarni hal qilish uchun quyidagi yondashuvlar va tadqiqot usullari qo'llanildi:
• nazariy – pedagogik tadqiqot metodologiyasiga oid ishlarni tahlil qilish, tadqiqot muammosi bo‘yicha psixologik-pedagogik adabiyotlarni tahlil qilish, bo‘lajak psixologlarga matematika fanlarini o‘qitishning amaldagi metodologiyasini tahlil qilish, nazariy modellashtirish usullari, tizimli, faollik, shaxsiy va kompetensiya- asoslangan yondashuvlar;
• empirik - so'roq, test, testlarni tahlil qilish, pedagogik eksperiment, amaliyotga yo'naltirilgan holat;tadqiqot natijalarini statistik qayta ishlash - parametrik bo'lmagan usullar, korrelyatsiya tahlili, diskriminant tahlili, nominativ ma'lumotlarni tahlil qilish usullari.
Mantiq va tadqiqot bosqichlari:Birinchi bosqichda (2003 - 2006 yillar) tadqiqot muammosini asoslash, ilmiy-pedagogik adabiyotlarni tahlil qilish amalga oshirildi; matematik bo'lmagan mutaxassisliklar talabalariga matematikani o'qitishning joriy amaliyotini o'rganish, talabalar va allaqachon ishlayotgan psixologlarni so'roq qilish. Ma’lum bo‘lishicha, matematika fanini o‘rganishiga qaramay, psixologlar ularni o‘z kasbiy faoliyatida qo‘llash uchun yetarli bilimga ega emasligi, ushbu mutaxassislik talabalariga matematika o‘rgatishda yaxlitlik, kasbiy yo‘nalish, o‘quvchilarning individual xususiyatlari va shaxsiyatini rivojlantirish yo‘qligi aniqlandi. hisobga olinmagan.
Ikkinchi bosqichda (2007 - 2009 yillar) universitetda o'qish jarayonida bo'lajak psixologlarning kasbiy malakasini oshirishga yordam beradigan pedagogik shart-sharoitlarni aniqlash, kompleks matematik tayyorgarlik modelini ishlab chiqish, uning tarkibiy qismlarining ta'lim jarayonida samaradorligi;
taklif qilingan vositalarning afzalliklari va kamchiliklarini aniqlash uchun talabalarni so'roq qilish. Natijada bo'lajak psixologlarni kompleks matematika tayyorlash modeli ishlab chiqildi.
Uchinchi bosqichda (2009 - 2013 yillar) ishlab chiqilgan modelni joriy etish, uning samaradorligini tekshirish, natijalarni baholash, tadqiqot natijalarini umumlashtirish, xulosalarni shakllantirish, dissertatsiya matnini loyihalash bo'yicha pedagogik tajriba o'tkazildi.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat:
Fikr qoldirish
Bo'lajak psixologlarning matematik tayyorgarligining murakkabligi g'oyasi va yaratish taklif qiladi. Integratsiyalashgan kompleks zarurligi isbotlangan. Matematik tuzatishning murakkabligi, uham fayl kasbiy matematikasini boshqarishga.
Uchinchi bosqichda (2009 - 2013 yillar) ishlab chiqilgan modelni joriy etish, uning samaradorligini tekshirish, natijalarni baholash, tadqiqot natijalarini umumlashtirish, xulosalarni shakllantirish, dissertatsiya matnini loyihalash bo'yicha pedagogik tajriba o'tkazildi.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat:
|
